Krystyna Krahelska ps. Danuta (1914–1944)

R1YD1RXdzmzyE1

Zdjęcie w sepii przedstawia portret kobiety. Jest uśmiechnięta, ma spięte włosy i podłużną twarz. Ubrana jest w ciemny strój z jasnymi kołnierzykami.

Poetka, działaczka harcerska, łączniczka i sanitariuszka Armii Krajowej, uczestniczka powstania warszawskiego. Urodziła się w Mazurkach na terenie dzisiejszej Białorusi w rodzinie inteligenckiej o tradycjach patriotycznych. Od 1932 roku mieszkała w Warszawie, gdzie podjęła studia etnograficzne, ukończone tuż przed wybuchem wojny. Jeszcze jako uczennica, a potem studentka pisała wiersze i śpiewała piosenki regionalne w audycjach Polskiego Radia. Po wybuchu wojny Krahelska działała jako sanitariuszka oraz kurierka dostarczająca broń oddziałom partyzanckim na Lubelszczyźnie. W powstaniu przydzielono jej funkcję sanitariuszki. Pierwszego dnia walk, udzielając pomocy rannemu żołnierzowi, została trzykrotnie postrzelona w klatkę piersiową i zmarła od ran nazajutrz, 2 sierpnia. Pośmiertnie awansowano ją do stopnia plutonowego AK i uhonorowano m.in. Krzyżem Walecznych.

Do broni!

Historię Polski XIX i dużej części XX wieku można opisać jako dzieje walki o odzyskanie i utrzymanie niepodległości. Jednym z najważniejszych zadań stawianych literaturze tamtego okresu przez czytelników i samych twórców było wzmacnianie postaw patriotycznych i podsycanie nadziei na odzyskanie wolności. Szczególną rolę miała do odegrania poezja, która ze względu na swą zwięzłość i łatwość rozpowszechniania lepiej spełniała zadanie reagowania na rozwój sytuacji politycznej niż proza czy dramat. Wzorem dla twórczości polskich poetów już od czasów romantyzmu był tyrteizmtyrteizmtyrteizm – przekonanie, że niepodległość można osiągnąć tylko poprzez walkę zbrojną, a poświęcenie życia za ojczyznę to najszlachetniejszy dowód patriotyzmu. Postawa taka ukształtowała się w starożytności, a swoją nazwę wzięła od imienia Tyrtajosa (inaczej Tyrteusza), greckiego poety z VII w. p.n.e. Myśl przewodnią tyrteizmu wyrażają pierwsze słowa jego najsłynniejszego wiersza:

Słowa te można uznać za motto poezji II wojny światowej, szczególnie powstających w jej trakcie piosenek żołnierskich.

R1XqAhhjsNqzJ

Zdjęcie przedstawia dwa bagnety. Bagnet na górze składa się z ostrza oraz skórzanej rękojeści. Bagnet na dole ma metalową rękojeść.

Rycerze z bagnetami

RrkVN3frb5v8i1

Plakat przedstawia trzech mężczyzn. Mężczyzna po lewej ma ciemny płaszcz, kapelusz z czerwoną wstążką oraz siwe wąsy. W ręku trzyma kij z ostrzem. Mężczyzna po środku ubrany jest w mundur wojskowy z czapką z orłem. Trzyma strzelbę. Mężczyzna po prawej ubrany jest w czerwoną koszulę i ciemny fartuch. Ma czarne włosy i wąsy. Trzyma w ręku uniesiony granat. Za mężczyznami znajdują się kłęby dymu. Na dole plakatu jest duży napis: Hej! Kto Polak na bagnety!

Jednym z symboli walki o niepodległość Polski, żywo obecnym w poezji tyrtejskiej XIX i XX wieku, stał się bagnet. Nazwa tej broni białej pochodzi od nazwy francuskiej miejscowości Bayonne, słynącej z produkcji bagnetów. Były one elementem wyposażenia żołnierzy polskich walczących w piechocie Księstwa Warszawskiegoksięstwo warszawskieKsięstwa Warszawskiego, Królestwa KongresowegoKrólestwo KongresoweKrólestwa Kongresowego, a potem Legionów Polskichlegiony polskieLegionów Polskich i Wojska Polskiego w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku. Symboliczne znaczenie bagnetu jako atrybutu żołnierza polskiego widać w pieśniach i wierszach patriotycznych. Refren Warszawianki 1831 roku, słynnej pieśni powstania listopadowego napisanej po francusku przez Casimira Delavigne’a, a przetłumaczonej przez Karola Sienkiewicza, brzmiał:

Do tych słów nawiązał w jednym z najsłynniejszych wierszy tyrtejskich II wojny światowej, noszącym tytuł Bagnet na broń, Władysław Broniewski. Bagnet symbolizuje gniew na agresora i determinację do walki:

Symbolika bagnetu jest jednak naznaczona piętnem tragizmu. Polskie wojsko umiejętnie posługiwało się tą bronią, radząc sobie z armią niemiecką.  Jednak wróg miał przewagę karabinów, czołgów i bombowców.

„Po zwycięstwo!”

Tak rozpoznawalnego symbolu tyrtejskiego nie mogło zabraknąć w jednej z najbardziej znanych piosenek żołnierskich okresu II wojny światowej. Pisząc (prawdopodobnie w ostatnich dniach grudnia 1942 lub pierwszych dniach stycznia 1943 roku) tekst i muzykę Hej, chłopcy, bagnet na broń, Krystyna Krahelska była już znana jako autorka popularnej Kołysanki o zakopanej broni. Piosenkę Hej, chłopcy… stworzyła na zamówienie Witolda Krassowskiego ps. Andrzej, podporucznika z Batalionu Sztabowego („Baszty”) Komendy Głównej Armii Krajowej. Krassowski spędzał Boże Narodzenie 1942 roku z rodziną Krahelskiej w Pieszej Woli i wówczas poprosił ją o napisanie dla „Baszty” piosenki bojowej:

Po raz pierwszy utwór został zaprezentowany publicznie w lutym, podczas kameralnego koncertu dla harcerzy i żołnierzy „Baszty” w prywatnym mieszkaniu w Warszawie. Bardzo szybko uzyskał ogromną popularność wśród harcerzy Szarych Szeregów. Przedruki tekstu w prasie podziemnej przyczyniły się do rozpowszechnienia piosenki w oddziałach partyzanckich m.in. na Mazowszu, Kielecczyźnie, Lubelszczyźnie, Grodzieńszczyźnie, w okolicach Łodzi, Krakowa i w Puszczy Kampinoskiej. Piosenka Krahelskiej stała się nieoficjalnym hymnem bojowym powstania warszawskiego, a po jego upadku towarzyszyła żołnierzom w obozach jenieckich i partyzantom z oddziałów leśnych walczących z komunistami po zakończeniu wojny.

Słownik