Przeczytaj
Krystyna Krahelska ps. Danuta (1914–1944)
Poetka, działaczka harcerska, łączniczka i sanitariuszka Armii Krajowej, uczestniczka powstania warszawskiego. Urodziła się w Mazurkach na terenie dzisiejszej Białorusi w rodzinie inteligenckiej o tradycjach patriotycznych. Od 1932 roku mieszkała w Warszawie, gdzie podjęła studia etnograficzne, ukończone tuż przed wybuchem wojny. Jeszcze jako uczennica, a potem studentka pisała wiersze i śpiewała piosenki regionalne w audycjach Polskiego Radia. Po wybuchu wojny Krahelska działała jako sanitariuszka oraz kurierka dostarczająca broń oddziałom partyzanckim na Lubelszczyźnie. W powstaniu przydzielono jej funkcję sanitariuszki. Pierwszego dnia walk, udzielając pomocy rannemu żołnierzowi, została trzykrotnie postrzelona w klatkę piersiową i zmarła od ran nazajutrz, 2 sierpnia. Pośmiertnie awansowano ją do stopnia plutonowego AK i uhonorowano m.in. Krzyżem Walecznych.
Do broni!
Historię Polski XIX i dużej części XX wieku można opisać jako dzieje walki o odzyskanie i utrzymanie niepodległości. Jednym z najważniejszych zadań stawianych literaturze tamtego okresu przez czytelników i samych twórców było wzmacnianie postaw patriotycznych i podsycanie nadziei na odzyskanie wolności. Szczególną rolę miała do odegrania poezja, która ze względu na swą zwięzłość i łatwość rozpowszechniania lepiej spełniała zadanie reagowania na rozwój sytuacji politycznej niż proza czy dramat. Wzorem dla twórczości polskich poetów już od czasów romantyzmu był tyrteizmtyrteizm – przekonanie, że niepodległość można osiągnąć tylko poprzez walkę zbrojną, a poświęcenie życia za ojczyznę to najszlachetniejszy dowód patriotyzmu. Postawa taka ukształtowała się w starożytności, a swoją nazwę wzięła od imienia Tyrtajosa (inaczej Tyrteusza), greckiego poety z VII w. p.n.e. Myśl przewodnią tyrteizmu wyrażają pierwsze słowa jego najsłynniejszego wiersza:
Piękne to jest...Piękne to jest dla dzielnego męża [...] polec w bitwie, gdy walczy za ten ojczysty swój kraj.
Słowa te można uznać za motto poezji II wojny światowej, szczególnie powstających w jej trakcie piosenek żołnierskich.
Rycerze z bagnetami
Jednym z symboli walki o niepodległość Polski, żywo obecnym w poezji tyrtejskiej XIX i XX wieku, stał się bagnet. Nazwa tej broni białej pochodzi od nazwy francuskiej miejscowości Bayonne, słynącej z produkcji bagnetów. Były one elementem wyposażenia żołnierzy polskich walczących w piechocie Księstwa WarszawskiegoKsięstwa Warszawskiego, Królestwa KongresowegoKrólestwa Kongresowego, a potem Legionów PolskichLegionów Polskich i Wojska Polskiego w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku. Symboliczne znaczenie bagnetu jako atrybutu żołnierza polskiego widać w pieśniach i wierszach patriotycznych. Refren Warszawianki 1831 roku, słynnej pieśni powstania listopadowego napisanej po francusku przez Casimira Delavigne’a, a przetłumaczonej przez Karola Sienkiewicza, brzmiał:
Warszawianka 1831 rokuHej kto Polak, na bagnety!
Żyj swobodo, Polsko żyj!
Takim hasłem cnej podniety
Trąbo nasza wrogom grzmij!
Do tych słów nawiązał w jednym z najsłynniejszych wierszy tyrtejskich II wojny światowej, noszącym tytuł Bagnet na broń, Władysław Broniewski. Bagnet symbolizuje gniew na agresora i determinację do walki:
Bagnet na brońkiedy runą żelaznym wojskiem
i pod drzwiami staną, i nocą
kolbami w drzwi załomocą –
ty, ze snu podnosząc skroń,
stań u drzwi.
Bagnet na broń!
Trzeba krwi!
Symbolika bagnetu jest jednak naznaczona piętnem tragizmu. Polskie wojsko umiejętnie posługiwało się tą bronią, radząc sobie z armią niemiecką. Jednak wróg miał przewagę karabinów, czołgów i bombowców.
„Po zwycięstwo!”
Tak rozpoznawalnego symbolu tyrtejskiego nie mogło zabraknąć w jednej z najbardziej znanych piosenek żołnierskich okresu II wojny światowej. Pisząc (prawdopodobnie w ostatnich dniach grudnia 1942 lub pierwszych dniach stycznia 1943 roku) tekst i muzykę Hej, chłopcy, bagnet na broń, Krystyna Krahelska była już znana jako autorka popularnej Kołysanki o zakopanej broni. Piosenkę Hej, chłopcy… stworzyła na zamówienie Witolda Krassowskiego ps. Andrzej, podporucznika z Batalionu Sztabowego („Baszty”) Komendy Głównej Armii Krajowej. Krassowski spędzał Boże Narodzenie 1942 roku z rodziną Krahelskiej w Pieszej Woli i wówczas poprosił ją o napisanie dla „Baszty” piosenki bojowej:
Niech wiatr ją poniesie. Antologia pieśni z lat 1939–1945Nasza piosenka musi być naprawdę nasza, to znaczy taka, żeby się ją śpiewało tu, na polskiej ziemi.
Po raz pierwszy utwór został zaprezentowany publicznie w lutym, podczas kameralnego koncertu dla harcerzy i żołnierzy „Baszty” w prywatnym mieszkaniu w Warszawie. Bardzo szybko uzyskał ogromną popularność wśród harcerzy Szarych Szeregów. Przedruki tekstu w prasie podziemnej przyczyniły się do rozpowszechnienia piosenki w oddziałach partyzanckich m.in. na Mazowszu, Kielecczyźnie, Lubelszczyźnie, Grodzieńszczyźnie, w okolicach Łodzi, Krakowa i w Puszczy Kampinoskiej. Piosenka Krahelskiej stała się nieoficjalnym hymnem bojowym powstania warszawskiego, a po jego upadku towarzyszyła żołnierzom w obozach jenieckich i partyzantom z oddziałów leśnych walczących z komunistami po zakończeniu wojny.
Słownik
właśc. Królestwo Polskie, potocznie Kongresówka; państwo utworzone wskutek postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 roku z części ziem zlikwidowanego Księstwa Warszawskiego. Królem był car rosyjski, rządzący za pośrednictwem namiestnika. Autonomię państwa stopniowo ograniczano, począwszy od upadku powstania listopadowego. Formalnie Królestwo Polskie przestało istnieć po odzyskaniu niepodległości i proklamowaniu Rzeczpospolitej Polskiej
państwo polskie istniejące w latach 1807–1815, utworzone z inicjatywy Napoleona Bonapartego na ziemiach zaboru pruskiego i części zaboru austriackiego. Celem Napoleona było zyskanie przychylności Polaków i włączenie polskich oddziałów wojskowych do walki Francji z Rosją. Księstwo zostało zlikwidowane wskutek postanowień kongresu wiedeńskiego
formacja wojskowa utworzona w sierpniu 1914 roku z inicjatywy m.in. Józefa Piłsudskiego jako część armii austro‑węgierskiej do walki z Rosją w czasie pierwszej wojny światowej. W toku działań wojennych Legiony stały się główną formacją walczącą z sukcesem o niepodległość Polski
postawa gotowości do walki zbrojnej i poświęcenia życia za ojczyznę, przekonanie, że walka stanowi najdoskonalszą formę patriotyzmu. Nazwa pochodzi od imienia greckiego poety starożytnego Tyrtajosa (Tyrteusza). Literacką manifestacją tyrteizmu jest tzw. poezja tyrtejska – poezja zagrzewająca do walki w sytuacji zagrożenia ojczyzny