RegionalizacjaregionalizacjaRegionalizacja to proces wydzielania regionów, forma klasyfikacji, która opiera się na dodatkowym kryterium sąsiedztwa przestrzennego. Dokonując regionalizacji, wydziela się większe obszary złożone z mniejszych terytoriów o podobnych cechach.

RegionregionRegion to obszar, który charakteryzuje się jednorodnością cech środowiska przyrodniczego i zjawisk społeczno‑gospodarczych, a także unikalną historią i walorami kulturowymi.

W wypadku regionalizacji fizycznogeograficznej poszczególne regiony powinny wykazywać podobieństwo wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego, w tym budowy geologicznej, rzeźby terenu, warunków klimatycznych, warunków wodnych, gleb, świata roślin i zwierząt oraz krajobrazów.

Najbardziej ogólny podział obejmuje obszary, w Europie wyróżniamy:

I. Europę Północną,
II. Europę Zachodnią,
III. Europę Południową,
IV. Europę Wschodnią.

Kolejnymi (kolejno mniejszymi) jednostkami podziału w regionalizacji są:

- megaregiony (podobszary),
- prowincje,
- podprowincje,
- makroregiony,
- mezoregiony,
- mikroregiony.

R1TFhilGPIdwt

Mapa Europy przedstawia podział na megaregiony. Wyróżnione są zasadniczo cztery megaregiony: Europa Wschodnia, Europa Zachodnia, Europa Północna oraz Europa Południowa. Regiony te dzielą się na mniejsze regiony. Europa Zachodnia obejmuje kraje: Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Dania, północne Włochy, większość powierzchni Polski oraz Węgry. Mniejsze regiony zaznaczone grubą czarną czcionką w obrębie Europy Zachodniej. Są to Wyspy Brytyjskie, które obejmują Wielką Brytanię oraz Irlandię. Kolejny region to Pozaalpejska Europa Zachodnia obejmująca większość powierzchni Polski, większość Czech, Niemiec, kraje Beneluxu, Danię oraz znaczny obszar Francji. Z kolei Region Alpejski obejmuje pasmo Alp. Są to północne Włochy, Szwajcaria, część Austrii, Francji oraz Niemiec. Region Karpacki to południowo-wschodnia Polska, Węgry, Słowacja, część Czech i Rumunia. Europa Wschodnia według tego podziału obejmuje północno-wschodnią i wschodnią Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię, Białoruś, Ukrainę, Mołdawię, część Rumunii oraz większość europejskiej części Rosji. Europa Wschodnia zawiera dwa duże regiony. Niż Wschodnioeuropejski zajmuje znaczną część Europy Wschodniej oprócz Uralu. Wyodrębniony też jest Ural - pasmo górskie ciągnące się z północy na południe na wschodnim krańcu Europy w Rosji. Kolejny megaregion: Europa Północna obejmuje tereny krajów takich jak Norwegia, Szwecja, Finlandia, półwysep Kolski w Rosji oraz Islandia. Półwysep Fennoskandzki zajmuje teren Szwecji, Norwegii, Finlandii oraz Półwyspu Kolskiego. Z kolei Archipelagi Europy Północnej to Islandia oraz Wyspy Owcze. Czwarty megaregion: Europa Południowa obejmuje tereny Hiszpanii, Portugalii, środkowych i południowych Włoch oraz półwysep Bałkański. Europa Południowa dzieli się na cztery duże regiony: Półwysep Iberyjski, Wyspy Morza Śródziemnego, Półwysep Apeniński oraz Półwysep Bałkański. Do półwyspu Iberyjskiego należy Hiszpania oraz Portugalia. Wyspy Morza Śródziemnego to Majorka oraz Ibiza, francuska Korsyka, włoska Sardynia oraz Sycylia, Malta oraz greckie wyspy, m.in. Kreta. Półwysep Bałkański obejmuje terytoria krajów takich jak Chorwacja, Grecja, Serbia czy Bułgaria.

Europę podzielono na megaregiony widoczne na powyższej mapie. W ich granicach wyróżnia się mniejsze jednostki – prowincje.

Na obszarze Polski wydzielono siedem prowincji fizycznogeograficznychprowincja fizycznogeograficznaprowincji fizycznogeograficznych, które dzieli się na podprowincje fizycznogeograficzne.

W regionalizacjiregionalizacja fizycznogeograficznaregionalizacji Kondrackiego wyróżnia się jeszcze makroregionymakroregionmakroregiony i mezoregionymezoregionmezoregiony.

Niż Środkowoeuropejski zajmuje około 60% powierzchni Polski. Wysokości przeważnie nie przekraczają tu 200 m n.p.m. Najwyższym szczytem jest Wieżyca na Pojezierzu Kaszubskim, która ma wysokość 329 m n.p.m. Powierzchnia niziny pokryta jest osadami pozostawionymi przez lodowiec skandynawski: piaskami, glinami i iłami. Występuje klimat przejściowy, z przewagą wpływu oceanicznych mas powietrza. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych wahają się od 450 do 700 mm, a średnie roczne temperatury powietrza wynoszą od 7 do 9 stopni Celsjusza. Na Niżu Środkowoeuropejskim występują przede wszystkim lasy mieszane, które zajmują 30% powierzchni terenu. Podprowincje wchodzące w skład Niżu Środkowoeuropejskiego to Pobrzeża Południowobałtyckie, Pojezierza Południowobałtyckie, Niziny Sasko‑Łużyckie, Niziny Środkowopolskie. Pobrzeża Południowobałtyckie tworzą pas szerokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku, od Zatoki Killońskiej po Zalew Wiślany włącznie i oprócz krajobrazów nadmorskich obejmują równiny morenowe. Cechą specyficzną Pojezierzy Południowobałtyckich jest występowanie krajobrazów młodoglacjalnych z dużą liczbą jezior. W krajobrazie Nizin Środkowopolskich dominują natomiast bezjeziorne równiny denudacyjne zbudowane z glin morenowych, piasków i pokryw peryglacjalnych.

Masyw Czeski zajmuje około 3% terytorium Polski i w granicach naszego kraju leży w obrębie części Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. Masyw Czeski to zdyslokowany tektonicznie blok, zbudowany z prekambryjskiego masywu złożonego ze skał metamorficznych i magmowych, struktur paleozoicznych i pokrywy mezozoicznych piaskowców z kredy. W okresie paleogenu obszar ten został odmłodzony w postaci gór zrębowych. W najwyższych partiach Sudetów wysokości przekraczają 1000 m n.p.m. (najwyższy szczyt Śnieżka ma wysokość 1603 m n.p.m.).

W Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim pod względem krajobrazowym wyróżnia się góry średnie, niskie i pogórza, wyżyny zbudowane ze skał krzemianowych, kotliny i obniżenia. Klimat jest stosunkowo chłodny i wilgotny. Temperatury spadają wraz z wysokością. Piętra klimatyczno‑roślinne są niższe niż w Karpatach Zachodnich o około 200 m.

Wyżyny Polskie zajmują prawie 12% powierzchni kraju. Oddzielone są od Karpat obniżeniem podkarpackim, a od Masywu Czeskiego – Niziną Śląską. Tworzą tak zwany wał metakarpacki. Wysokości najczęściej oscylują w granicach 200–400 m n.p.m., jedynie w Górach Świętokrzyskich przekraczają 500 m n.p.m. (najwyższy szczyt – Łysica – 612 m n.p.m.). Na najwyżej położonych miejscach Wyżyn Polskich odsłaniają się sfałdowane struktury paleozoiczne, a w przeważającej części obszaru występuje pokrywa skał mezozoicznych. Powszechnie występują tu skały węglanowe, takie jak wapienie, margle czy dolomity. Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą 7–10 stopni Celsjusza, opady 500–800 mm. Występują żyzne gleby – rędziny, czarnoziemy, gleby brunatne. W wyższych partiach wyżyn rośnie świerk, buk i jodła. Wyżyny Polskie dzielą się na podprowincje: Wyżynę Śląsko‑Krakowską, Wyżynę Małopolską, Wyżynę Lubelsko‑Lwowską. Wyżynę Śląsko‑Krakowską charakteryzuje zróżnicowana budowa terenu, w jej wschodniej części, czyli Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej, występuje krajobraz krasowy. Wyżyna Małopolska składa się z wyniesień i obniżeń zbudowanych ze skał kredowych, jurajskich i trzeciorzędowych. W części południowej wyżyny znajdują się wapienie będące efektem transgresji morskiej, na których zalega znacznej miąższości warstwa lessowa. Cechą charakterystyczną Wyżyny Lubelsko‑Lwowskiej jest występowanie płatów lessu. Wyżyna jest pochylona ku północy i rozczłonkowana erozyjnie na łagodne garby.

Region Karpacki – Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem i Karpaty Wschodnie

Karpaty to młode góry fałdowania alpejskiego położone w południowej Polsce (zajmują 11% powierzchni kraju). Pomimo młodego wieku geologicznego polska część Karpat jest dosyć niska i tylko w Tatrach wysokości przekraczają 2000 m n.p.m.. Najwyższym wzniesieniem polskich Karpat są Rysy (w Tatrach, 2499 m.n.p.m.). Karpaty Zewnętrzne zbudowane są z fliszu, czyli dość podatnych na niszczenie skał osadowych. Można tu spotkać dwa typy krajobrazu: krajobraz gór niskich zwanych pogórzami, gdzie wysokości nie przekraczają 500‑600 m n.p.m., oraz krajobraz gór średnich, który występuje w obrębie Beskidów, gdzie wysokości miejscami przekraczają 1000 m n.p.m. (najwyższy szczyt to Babia Góra o wysokości 1725 m n.p.m.). Centralna część Karpat Zachodnich, czyli Centralne Karpaty Zachodnie z Tatrami to podprowincja o złożonej budowie geologicznej, ponieważ występują tu ograniczone dyslokacjami bloki górskie, zbudowane ze skał magmowych, metamorficznych, osadowych (płaszczowinowych pokryw mezozoicznych z przewagą skał węglanowych, tj. wapieni i dolomitów), oraz kotliny śródgórskie wypełnione skałami kenozoicznymi. W Tatrach wyraźna jest piętrowość klimatyczno‑roślinna. Klimat jest stosunkowo chłodny i wilgotny. Opady są dużo większe niż w innych obszarach Polski. Podprowincje należące do regionu Karpat to: Północne Podkarpacie, Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Centralne Karpaty Zachodnie, Podkarpacie Wschodnie, Beskidy Wschodnie.

Niż Wschodniobałtycko‑Białoruski

Zajmuje około 13% powierzchni Polski. Niziny leżą na fundamencie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej z pokrywą osadową młodszych skał paleozoiku i mezozoiku. Na rzeźbę środkowej części nizin wpływ miały zlodowacenia plejstoceńskie. Występują tu miejscami stosunkowo duże deniwelacje terenu oraz wysokości przekraczające 300 m n.p.m. (Góra Szeska – 309 m n.p.m.). W południowej części nizin wykształcił się krajobraz nazywany poleskim. Występują liczne bagna, ponieważ powierzchnia jest równinna, mało nachylona, a odpływ wód jest utrudniony. W klimacie nizin dominuje wpływ kontynentalnych mas powietrza. Roślinność należy do strefy subborealnych lasów mieszanych. Podprowincje należące do Nizin Wschodniobałtycko‑Białoruskich to: Pobrzeża Wschodniobałtyckie, Pojezierza Wschodniobałtyckie, Wysoczyzny Podlasko‑Białoruskie, Polesie.

Wyżyny Ukraińskie zajmują 0,6% powierzchni Polski. W podłożu skalnym występują krasowiejące margle kredowe. Na Polesiu Zachodnim występują skały paleozoiczne ze złożami węgla kamiennego, a we florze obecne są rzadkie gatunki stepowe.

Słownik