Stare problemy i nowy rząd

Euforia wywołana podpisaniem porozumień sierpniowychporozumienia sierpnioweporozumień sierpniowych trwała krótko. W tym czasie Solidarność przeistoczyła się w potężny ruch społeczny o charakterze ogólnopolskim. Władza szybko przystąpiła do ofensywy, starając się odwrócić bieg wydarzeń. Po pierwsze rząd nie przestrzegał zawartej ugody, ograniczając np. działaczom Solidarności dostęp do lokali czy do papieru. Dodatkowo odmówił legalizacji wszystkich niezależnych organizacji społecznych poza NSZZ „Solidarność”Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”)NSZZ „Solidarność”. Nie wyrażono zatem zgody na rejestrację Niezależnego Stowarzyszenia Studentów ani związków chłopskich. W styczniu 1981 r. władza po raz pierwszy spacyfikowała strajkujących przy użyciu siły. Ostatecznie pod wpływem groźby wywołania strajku powszechnego musiała ustąpić i zgodzić się na rejestrację związków chłopskich.

Na początku 1981 r. przez kraj przetoczyła się fala strajków studenckich, w wielu regionach trwały wystąpienia robotników, a na miejsce wygaszanych ognisk oporu powstawały nowe. Strajki były reakcją na coraz bardziej pogarszającą się sytuację ekonomiczną kraju. Na Boże Narodzenie 1980 r. wprowadzono bowiem reglamentacjęreglamentacjareglamentację podstawowych artykułów spożywczych, a potem także towarów przemysłowych. Doprowadziło to wiosną i latem 1981 r. do ogołocenia rynku z najważniejszych produktów. Symbolem tamtych czasów stała się napisana w 1976 r. pieśń Żeby Polska była Polską. Została ona po raz pierwszy zaprezentowana na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w 1981 r. i przyniosła wykonawcy Janowi Pietrzakowi nagrodę, Złotą Karolinkę. W latach 80. utwór pełnił funkcję pieśni hymnicznej.

Indeks dolny Jak rozumiesz tytuł piosenki i werset powtarzający się w refrenie: Żeby Polska byłą Polską? Indeks dolny koniec_{Jak rozumiesz tytuł piosenki i werset powtarzający się w refrenie: Żeby Polska byłą Polską?}

Indeks dolny Dlaczego utwór ten nazwano psalmem? Jaki wydźwięk ma ta nazwa? Indeks dolny koniec_{Dlaczego utwór ten nazwano psalmem? Jaki wydźwięk ma ta nazwa?}

Mimo uciążliwości życia codziennego, kolejek i obaw co do przyszłości Polacy w tym czasie cieszyli się z nieznanej od lat wolności. Praktycznie ustała działalność cenzury, w całym kraju czytano solidarnościowe biuletyny i teksty, dyskutowano na temat tzw. „białych plambiałe plamybiałych plam” w historii Polski po 1939 r. i w dziejach stosunków polsko‑sowieckich, szybko odsłonięto pomnik stoczniowców poległych w 1970 r. w Gdańsku.

Aby uspokoić społeczeństwo i wyciszyć nastroje, władze komunistyczne dokonały szeregu zmian w rządzie. Już we wrześniu na VI Plenum KC PZPRPolska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)PZPR pod pretekstem złego stanu zdrowia odwołano z funkcji I sekretarza Edwarda Gierka, a na jego miejsce wybrano Stanisława Kanię. Jednak nadzieje, jakie komuniści pokładali w tej zmianie personalnej, nie spełniły się. Tym, który w opinii wielu działaczy komunistycznych miał przynieść ratunek, był kierujący dotychczas resortem obrony narodowej Wojciech Jaruzelski.

RwRjbrJIXkj0f

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku, ubranego w mundur, na pagonach symbole generalskie. Na piersi odznaczenia. Twarz pociągła, nos długi, usta wąskie, okulary o dużych, okrągłych oprawkach w ciemnym kolorze. Wysokie czoło, z powodu zakoli. Za mężczyzną sztandar z białym orłem na czerwonym tle.

11 lutego 1981 r. Jaruzelski został powołany na urząd premiera. Zmiana ta była spowodowana koniecznością podjęcia szybkich rozstrzygnięć politycznych i ekonomicznych, wymuszonych pogarszającą się sytuacją polityczną i gospodarczą w Polsce. W swoim exposéexposéexposé nowy premier mówił:

Indeks dolny W jakim celu Jaruzelski wystosował apel do opozycji o 90 dni spokoju? Oceń wiarygodność tej motywacji. Indeks dolny koniec_{W jakim celu Jaruzelski wystosował apel do opozycji o 90 dni spokoju? Oceń wiarygodność tej motywacji.}

Dalej Jaruzelski przedstawił 10‑punktowy plan poprawy zaopatrzenia ludności w podstawowe artykuły, zreformowania służby zdrowia, zahamowania spadku wskaźników produkcji, a także działań mających na celu walkę m.in. ze zjawiskami patologii społecznej, zwłaszcza z alkoholizmem. Duża część społeczeństwa wierzyła, że realizacja tych założeń doprowadzi do przywrócenia stabilności ekonomicznej i ugody politycznej. Jednak następne wydarzenia przekreśliły te oczekiwania – nowy rząd zaczął dążyć do starcia ze środowiskami opozycyjnymi.

Ku konfrontacji

Przesilenie nastąpiło wiosną roku 1981. Fatalna sytuacja gospodarcza w połączeniu z brakiem perspektyw na ułożenie stosunków z władzą spowodowały radykalizację nastrojów w Solidarności. Strona rządowa reprezentowana przez Wojciecha Jaruzelskiego, który już wkrótce oprócz teki premiera i szefa Ministerstwa Obrony Narodowej miał również objąć funkcję I sekretarza PZPR, nie była w stanie znaleźć kompromisowego rozwiązania. Przez kraj przetoczyła się kolejna fala strajków – wiosennych i letnich. Szanse na porozumienie malały z każdym tygodniem. W lecie 1981 r. właściwie trudno było już wierzyć w możliwość jego zawarcia.

W tym samym czasie władza komunistyczna przystąpiła do opracowywania planów wprowadzenia stanu wojennegostan wojennystanu wojennego. 4 listopada 1981 r. podjęto jeszcze rozmowy tzw. ostatniej szansy, z udziałem Wojciecha Jaruzelskiego, przewodniczącego Solidarności Lecha Wałęsy oraz prymasa Józefa Glempa. Zakończyły się one jednak fiaskiem.

RXlxznbqFEGef

Zdjęcie przedstawia mężczyznę ubranego w szaty liturgiczne. Na głowie ma nakrycie głowy w formie wydłużonej czapki, składającej się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów, z opadającymi z tyłu dwiema wstążkami, tak zwaną mitrę. W ręku trzyma długą, zdobioną laskę o ślimakowato zwiniętym zakończeniu, tak zwany pastorał. Ubrany jest w sutannę w kolorze fioletowym, na piersiach duży krzyż, wiszący na łańcuchu zawieszonym na szyi.

Wejdą, nie wejdą?

W rozwoju sytuacji politycznej w Polsce ważną rolę odgrywał Kreml, któremu zależało na uspokojeniu nastrojów i przywróceniu spoistości bloku wschodniegoblok wschodnibloku wschodniego. We wrześniu 1980 r. odbyło się w Moskwie spotkanie przywódców państw wchodzących w skład Układu WarszawskiegoUkład WarszawskiUkładu Warszawskiego, podczas którego dyskutowano nad możliwościami rozwiązania sytuacji. W Polsce zapowiedziano manewry wojsk Układu Warszawskiego pod nazwą „Sojuz ’80”. W marcu 1981 r. zostały one przedłużone (ćwiczenia o kryptonimie „Sojuz ’81Sojuz ’81Sojuz ’81”). Czy rzeczywiście Moskwa w tym czasie liczyła się z możliwością interwencji w Polsce? Nie byłby to pierwszy raz. Interwencje na Węgrzechinterwencja na WęgrzechInterwencje na Węgrzech w 1956 r. i w Czechosłowacjiinterwencja w Czechosłowacjiw Czechosłowacji w 1968 r. dowodziły determinacji ZSRS w dążeniu do zahamowania ruchów opozycyjnych wobec władzy komunistycznej.

R1ZDdyMaRwfqb

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny w ciemnym mundurze, białej koszuli i czarnym krawacie. Mżęzczyzna ma siwe włosy zaczesne do góry, wysokie czoło, czarne, szerokie, krzaczaste brwi. Na piersiach odznaczenia.

RrZFRCgIR7vQm

Ilustracja przedstawia okrągły znaczek, na którym znajduje się pionowo ustawiony karabin z ośmioma flagami zawieszonymi na lufie. Na krawędzi napis w języku niemieckim.

W latach 80. Związek Sowiecki był bliski załamania gospodarczego, w dodatku od ponad roku prowadził wojnę w Afganistanie. Bardziej prawdopodobne jest, że podejmowane przez Kreml działania miały służyć wywarciu presji na polskich polityków, tak by ci szukali rozwiązania na własną rękę – czy to na drodze porozumienia, czy konfrontacji zbrojnej. W czerwcu 1981 r. opublikowany został list Komitetu Centralnego KPZSKomunistyczna Partia Związku Sowieckiego (KPZS)KPZS skierowany do polskich komunistów, w którym ostrzegano wprost o możliwości interwencji. List kończył się zapewnieniami, że w potrzebie Związek Sowiecki nie opuści Polski.

R150lM9HNmUMr

Zdjęcie przedstawia plac przed prostokątnym, kilkukondygnacyjnym, współczesnym budynkiem o szklanej elewacji z napisem nad wejściem: Galeria Krakowska. Na placu stoi pomnik w formie stalowego łuku, który z jednej strony jest postawiony na ziemi, a drugi koniec zawieszony jest nad chodnikiem. Integralną częścią pomnika są podłużne płyty chodnikowe, które są podniesione i wystają poza płaszczyznę placu w formie fali.

Jaruzelski decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego zawsze uzasadniał tzw. mniejszym złem. Twierdził mianowicie, że miało to uchronić Polskę przed interwencją wojsk Układu Warszawskiego. Gdyby nie udało się władzy spacyfikować sytuacji, Polska miała jego zdaniem podzielić los bratnich republik, które padły ofiarą interwencji sowieckiej. Jak było naprawdę? Nie do końca znamy wszystkie szczegóły wydarzeń z początku lat 80. i dlatego nadal istnieją wątpliwości co do prawdziwych zamiarów Kremla. Pewne jest jednak, że władze sowieckie wywierały nacisk na polskie kierownictwo. Poza groźbą interwencji sowieckiej istniało wiele innych przesłanek, które zadecydowały o wprowadzeniu stanu wojennego. Były wśród nich m.in obawa ekipy rządzącej przed utratą władzy, nieumiejętność zawarcia ugody politycznej z Solidarnością i wypracowania jakiegoś kompromisu. Dodatkowo kraj znajdował się na krawędzi załamania gospodarczego i politycznego.

Zaostrzenie sytuacji

Na przełomie września i października 1981 r. odbyły się dwie części pierwszego zjazdu Solidarności (5–10 sierpnia oraz 26 września – 7 października). Lech Wałęsa, z wynikiem 55 proc. głosów delegatów i przewagą ok. 25 proc. nad kontrkandydatem, został wybrany na przewodniczącego. Na tym samym zjeździe, na wniosek Jana Lityńskiego, przyjęto również Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej. W październiku doszło do kolejnej fali strajków w zakładach pracy i na uczelniach. Przyczyną nowej fali strajków studenckich, które ogarnęły jesienią 1981 r. większość polskich uczelni i trwały od listopada do grudnia, był protest przeciw części zapisów nowej ustawy o szkolnictwie wyższym. Strajki zapoczątkowała sytuacja w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Radomiu, gdzie złamano wcześniejsze porozumienia. Z Senatu uczelni usunięto przedstawicieli Solidarności i Niezależnego Zrzeszenia Studentów, a urzędującego rektora wybrano ponownie łamiąc procedury. Gdy 25 listopada w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarniczej w Warszawie wybuchł strajk okupacyjny, władze go przerwały, wysławszy oddziały ZOMO, które dokonały desantu na okupowaną szkołę. Przed wybuchem stanu wojennego w mediach rządowych rozpoczęła się kampania propagandowa wymierzona w Solidarność. Spreparowano m.in. taśmy nagrań ze spotkania kierownictwa związku w Radomiu 3 grudnia 1981 r. Starannie dobrane fragmenty wypowiedzi miały uzasadniać przygotowywane wprowadzenie stanu wojennego.

Słownik

Słowa kluczowe

geneza stanu wojennego, komunizm w Polsce, Polska w latach 1981–1989, prowokacja bydgoska, Układ Warszawski

Bibliografia

W. Roszkowski, Historia Polski 1914–1991, PWN, Warszawa 1992.

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, PWN, Warszawa 2010.