Wyprawa Cortésa

REwkax5V5cV6x1

Ilustracja przedstawia rycinę z różnymi wzorami charakterystycznymi dla pradawnych ludów Ameryki Południowej . Po prawej stronie jest wąż, który w paszczy trzyma człowieka. Nad nim znajduje się ptak, który ma oddzieloną głowę od tułowia. Po lewej stronie ilustracji jest człowiek z pióropuszem na głowie, dłonie ma wykrzywione. U dołu ilustracji znajduje się głowa ptaka, czapka z frędzlami oraz napis.

W 1519 r. na wybrzeżu Meksyku, w pobliżu dzisiejszego miasta Veracruz, wylądowało nieco ponad 500 Hiszpanów dowodzonych przez Hernána Cortésa. Zanim udali się oni w głąb kraju, zapewnili sobie poparcie ludności wybrzeża, terroryzowanej dotąd przez Azteków. Trzęsienie ziemi, głód i pojawienie się komety o trzech ogonach na kilka lat przed przybyciem Hiszpanów Aztekowie interpretowali jako zapowiedź krwawego końca epoki. Tłumaczy to fatalistycznąfatalizmfatalistyczną postawę azteckiego króla Montezumy II: nie chciał on walczyć, lecz postanowił przekupić przybyszów, zapraszając ich do swej stolicy i obdarowując złotem. Cortés, nakazawszy spalić statki, na których przybył, nie zamierzał się wycofywać. Namówił więc Montezumę do uznania zwierzchności Hiszpanii, umieszczenia kaplicy Matki Boskiej na szczycie głównej świątyni w Tenochtitlánie, a przede wszystkim do gromadzenia na użytek Hiszpanów złota i kosztowności. MistyfikacjamistyfikacjaMistyfikacja wyszła jednak na jaw, gdy na wybrzeżu wylądowała kolejna wyprawa hiszpańska, z którą Cortés musiał podjąć walkę. W czerwcu 1520 r. wybuchł bunt Azteków i nie udało się go uśmierzyć nawet z pomocą Montezumy, który został zdetronizowany przez swych poddanych. Hiszpanów zmuszono do ucieczki ze stolicy, zadając im przy tym ciężkie straty. Jednak już w następnym roku, przy wsparciu ze strony niechętnych Aztekom plemion, Cortés oblegał miasto. Epidemia ospy w Tenochtitlánie zmusiła jego obrońców do kapitulacjikapitulacjakapitulacji, co oznaczało koniec powstania. Na miejscu doszczętnie zniszczonej stolicy Azteków konkwistadorzykonkwistadorzykonkwistadorzy wznieśli nowe miasto – Meksyk.

Podbój imperium Inków

RCqt8tgMZDdjp1

Rysunek przedstawia grupę ludzi. Na pierwszym planie jest mężczyzna siedzący na podwyższeniu, ma on na głowie ozdobny hełm. Jest ubrany w szaty. Przed nim klęczy dwóch mężczyzn. Mężczyzna po prawej stronie trzyma książkę, a człowiek po lewej włócznię. Za nimi jest tłum ludzi, którzy trzymają włócznie. Na górze rysunku jest napis.

Dziesięć lat po triumfie Cortésa do Ameryki Południowej wyruszył wraz z niespełna 200 ludźmi Francisco Pizarro. Gdy w 1532 r. Hiszpanie pojawili się na wybrzeżu, Inkowie nie sądzili, że tak mały oddział może pokusić się o użycie siły wobec liczącego tysiące osób orszaku króla Atahualpy. Tymczasem otaczający władcę wojownicy padli ofiarą nagłego ataku Hiszpanów. Samego króla konkwistadorzy uwięzili i zażądali zań okupu w złocie. Mimo że drogocenny kruszec dostarczono, Pizarro nakazał zamordować jeńca (uprzednio Atahualpa został ochrzczony). W następnym roku Hiszpanie wkroczyli do Cuzco, a do 1535 r. opanowali teren dzisiejszego północnego Chile. Łatwość, z jaką udało im się dokonać podboju, należy wiązać z tym, że państwo Inków pogrążone było w wyniszczającej wojnie między pretendentami do tronu.

W tym samym czasie Hiszpanie dotarli do ujścia La Platy, zakładając osadę Buenos Aires. W połowie XVI w. pod ich władzą znalazła się niemal cała Ameryka Łacińska, jedynie Brazylia dostała się w ręce Portugalczyków. W latach 1564–1565 Hiszpanie skolonizowali Filipiny, które 40 lat wcześniej odkrył Magellan.

R1AXgk7lcWgk0

Ilustracja przedstawia mapę Ameryki Łacińskiej w epoce kolonizacji. Środkową i dolną cześć mapy zajmuje Ameryka Południowa, natomiast górną część mapy Ameryka Środkowa. Po lewej stronie jest Ocean Spokojny, a po prawej Ocean Atlantycki. Państwo Majów do 10 wieku znajdowało się w Ameryce Środkowej w rejonach miejscowości Uxmal oraz Chichen Itza. Państwo Azteków było na terenach Ameryki Środkowej w okolicach Meksyku. Państwo Inków znajdowało się w zachodniej granicy Ameryki Południowej, przebiegało wzdłuż państw Lima, Machu Picchu, Cuzco i Potosi. Misja jezuicka wśród Indian Guarani miała miejsce w południowej części Ameryki Południowej w rejonie Asunción. Strefa portugalska według traktatu w Tordeillas w 1494 roku była na wschodzie Ameryki Południowej obok Mines Gerais. Trasa wyprawy Hernana Cortesa do Meksyku w 1519‑1521 roku przebiegała od wyspy Kuba do Meksyku przez Zatokę Meksykańską. Trasa wyprawy Frencisca Pizzara do Peru w 1531‑1533 roku przebiegała wzdłuż zachodniej granicy Ameryki Południowej. Złoża kruszców znajdowały się obok terytorium Meksyku w Ameryce Środkowej oraz na zachodzie Ameryki Południowej obok Potosi. Szlak złotej floty hiszpańskiej prowadził od Oceanu Atlantyckiego w stronę Ameryki Środkowej, gdzie rozchodził się w trzech kierunkach. Pierwszy wiódł do Ameryki Południowej wzdłuż zachodniej granicy w stronę południa i z powrotem. Druga trasa przebiegała przez Morze Karaibskie, wyspę Kuba w kierunku wschodnim, aż do Oceanu Atlantyckiego. Ostatnia trasa przebiegała przez Morze Karaibskie przez Zatokę Meksykańską i zmierzała w stronę Oceanu Atlantyckiego.

Odkrycie Ameryki i dotarcie do Indii stało się początkiem ekspansji Europejczyków na inne kontynenty. W ciągu następnych trzech stuleci Stary Świat osiągnął na tyle silną pozycję względem państw pozaeuropejskich, że w XIX w. możliwy stał się ich polityczny i ekonomiczny wyzysk. Wielu badaczy jest zdania, że to właśnie europejska ekspansja, rozpoczęta w XV w., doprowadziła do podziału świata na bogatą mniejszość i biedną większość.

RU9nNG5wcuCga

Obraz przedstawia grupę ludzi w górach. Na pierwszym planie znajduje się trzech mężczyzn. Pierwszy od lewej jest ubrany w zbroję, hełm i wysokie buty, wokół tali ma pasek i przypięty do niego miecz. Prawą rękę ma uniesioną na wysokość klatki piersiowej. Posiada wąsy. Głowę ma skierowaną w stronę drugiego mężczyzny, który stoi obok. Ten ma założone ręce na klatce piersiowej. Jest ubrany w mundur, przepaskę na biodrach i wysokie buty. Wokół tali ma zawiązany pasek i przypięty do niego miecz, a na głowie hełm. Posiada brodę i wąsy. Na skale po prawej stronie siedzi inny mężczyzna, ubrany w krótkie spodenki z opaską na głowie. W lewej dłoni trzyma łuk. Za nimi siedzą ludzie ubrani w zbroje, hełmy, w rękach trzymają włócznie. W oddali są góry i rzeka. Niebo jest pogodne.

Skutki ekspansji Europejczyków

Obecność Europejczyków poza Starym Kontynentem przybierała różne formy, inna była ich pozycja w krajach Azji (np. w Chinach lub Japonii), inna zaś w Ameryce i Afryce. Decydowały o tym przede wszystkim uwarunkowania klimatyczne i polityczne, przy czym podstawowe znaczenie miały różnice o charakterze środowiskowym. W odkrytej przez Hiszpanów Ameryce ŁacińskiejAmeryka ŁacińskaAmeryce Łacińskiej i na Karaibach panowały dogodne warunki do osadnictwa, uprawy europejskich roślin i hodowli zwierząt. Podobna sytuacja miała miejsce w Ameryce Północnej, kolonizowanej przez Anglików oraz – w mniejszym stopniu – przez Francuzów i Holendrów, jak również w odkrytej w XVIII w. Australii. Natomiast w Azji Portugalczycy, Holendrzy, a potem Anglicy natrafili na niesprzyjające warunki klimatyczne, gęsto zaludnione ziemie oraz silne państwa, co stanęło na przeszkodzie kolonizacji. Najtrudniej było opanować– ze względu na warunki naturalne – Afrykę, której wnętrze pozostało niedostępne aż do ostatniej ćwierci XIX wieku.

Ciekawostka

Od kompanii handlowych do kolonii

R14OpgqP6YmvZ1

Ilustracja przedstawia wzburzoną wodę z pływającymi na nim okrętami. Na pierwszym planie znajdują się statki i wzburzona woda. Po lewej jest wybrzeże, na którym widoczny jest budynek. W oddali są zamki oraz inne budowle, a w tle góry.

Dążenie do intensyfikacji kontaktów handlowych doprowadziło na początku XVII w. do powstania kompanii handlowych – wielkich towarzystw tworzonych przez licznych udziałowców, które koordynowały handel z innymi kontynentami i zaciekle rywalizowały o monopol, czyli prawo wyłączności w handlowaniu z poszczególnymi krajami. Największymi z nich były Kompanie Wschodnioindyjskie: założona w 1600 r. angielska oraz holenderska, która powstała dwa lata później. Dysponujące wielkimi kapitałami kompanie mogły prowadzić handel, zwalczać konkurencję i wymuszać przywileje od lokalnych władców skuteczniej niż pojedynczy bądź zrzeszeni w doraźne spółki kupcy, jeszcze w XVI w. przeważający na dalekich szlakach. Koniec XVIII w. przyniósł kryzys kompanii jako formy organizacyjnej. W tej sytuacji do akcji wkroczyły państwa europejskie, które w XIX w. stworzyły nową jakość, jaką w kontaktach z zamorskimi partnerami handlowymi stanowiły kolonie, politycznie uzależnione od swych metropolii w Starym Świecie czyli w Europie.

ROG7QIeVkCoO61

Ilustracja przedstawia obóz holenderski. Jest on w kształcie prostokąta. Wokół całego obozu jest mur. Do wejścia prowadzi zdobiona brama, gdzie stoi kilka osób. Po prawej stronie przed wejściem widać pomnik z napisem oraz herbem. Obok pomnika znajdują się dwa słonie, na których siedzą ludzie. Na środku obozu jest duży plac otoczony budynkami. Znajduje się tam kilka osób. W prawej części obozu są palmy i ogród, w lewej części obozu duży plac, na którym znajduje się flaga Holandii. W tylnej części obozu widać ogród oraz wolną przestrzeń, a po prawej stajnię z końmi. Po lewej stronie jest pole namiotowe, rzeka oraz mała plaża. Na rzece znajduje się kilka statków z flagami Holandii.

Niezależnie od formy obecności Europejczyków (spektrum możliwości wyznaczało z jednej strony trwałe osadnictwo, z drugiej zaś – działalność samych tylko faktoriifaktoriafaktorii handlowych) już samo pojawienie się przybyszów oznaczało przełamanie izolacji nowo odkrytych ziem. W miejsce samowystarczalnych światów gospodarczych – takich jak Ameryka, Rosja, Azja od wschodniego wybrzeża Afryki po Chiny i Japonię – od XVI w. można mówić o kształtowaniu się gospodarki światowej, w ramach której poszczególne regiony cechuje wyraźnie zarysowana specjalizacja. Impulsem do tej „pierwszej globalizacji” okazał się handel dalekosiężny. Jego ówczesne rozmiary w porównaniu z dzisiejszymi wydają się śmiesznie małe, ale trzeba pamiętać, że w tamtej epoce tylko niewielka część produkcji trafiała na rynek, stąd handel nawet niewielkimi ilościami towarów mógł kształtować gospodarkę poszczególnych krajów, a nawet kontynentów.

Skutki europejskiej ekspansji okazały się fatalne dla miejscowej ludności oraz podbitych terenów. Kolonializm wiązał się z masowym ludobójstwem, niewolnictwem, śmiercią rdzennych mieszkańców na choroby przywleczone z Europy, a także destrukcją miejscowej kultury i języka. W wyniku wyniszczającej polityki rolnej podbite kraje były nękane przez powodzie oraz klęski suszy, nieurodzaju i głodu. Europejczycy grabili też miejscowe dzieła sztuki i inne artefakty, np. naczynia obrzędowe. Niszczyli także lokalne rolnictwo, rzemiosło i wytwórczość – na przykład włókiennictwo w Indiach, które w czasach przedbrytyjskich stanowiło podstawę indyjskiego eksportu. Do dziś kraje opanowane przez Europejczyków zmagają się ze skutkami kolonializmu.

Słownik

Słowa kluczowe

Hernán Cortés, Montezuma II, Francisco Pizarro, Atahualpa, Aztekowie, Inkowie, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski

Bibliografia

P. Pizarro, Relacja o odkryciu i podboju Królestwa Peru, tłum. M. Mróz, Gdańsk 1995.

Historia powszechna XIV‑XV w. Wybór tekstów, A. Wyrobisz, B. Geremek, M. Małowist, Warszawa 1964.

M.L. Pisarek, Świat oczami odkrywców, Warszawa 1971.

Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M.Sobańska‑Bondaruk; tłum. E. Milewska, Warszawa 1999.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.