Przeczytaj
Najwybitniejsi socjologowie bądź to odkrywali nowe mechanizmy, bądź też potrafili w nowy sposób opisać wcześniej znane. Zajmowali się przy tym wieloma różnymi zagadnieniami. Obecnie zaliczani są do różnych nurtów, szkół i teorii socjologicznych.
Socjologia w XIX i XX wieku – kamienie milowe
Za różnorodnością koncepcji, teorii i badań kryją się jednak pewne wspólne pytania, które inspirują socjologów do dziś.
Co powoduje, że ludzie działają jako jako społeczeństwo? Czy porządek społeczny, który obserwujemy na zewnątrz nas samych, jest przypadkowy i wyłania się tylko z jednostkowych działań? Czy może przeciwnie: funkcjonujemy jako zbiorowość i jedynie przy okazji realizujemy osobiste interesy?
Socjolodzy odpowiadają na to pytanie, tworząc koncepcje ładu społecznego. Jednym z nich był Emil Dűrkheim.
Jako istoty społeczne działamy w zbiorowości wspólnie z innymi członkami społeczeństwa. Z historycznego punktu widzenia czynimy to na dwa różne sposoby. Według Dűrkheima kryterium ich odróżnienia stanowi podział pracy w społeczeństwie: słabo rozwinięty albo mocno. W zależności od poziomu rozwinięcia podziału pracy wyróżniamy dwa typy solidarności społecznej, czyli ładu społecznego:
Jak zbudowane jest społeczeństwo? Czy istniejemy jako społeczeństwo, czy stanowimy tylko zbiór jednostek? Jak jest zbudowana struktura społeczna?
Struktura społeczna to układ wzajemnie powiązanych elementów społeczeństwa, np. ról społecznych lub pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Istotny wkład w odkrycie tej hierarchii wniósł Max Weber.
Zdaniem Webera należy brać pod uwagę trzy wymiary zróżnicowania:
Czy jako ludzie jesteśmy dziećmi natury, czy kultury?
Człowiek, chcąc wytłumaczyć się ze złych skłonności, często wskazuje na naturę. Jeśli jednak pragnie uzasadnić, że jego gatunek króluje w przyrodzie, wówczas wskazuje na kulturę. Nie znajduje przy tym jednoznacznego rozstrzygnięcia tej opozycji. Inaczej niż socjologowie, dla których bez kultury nie ma społeczeństwa. Niektórzy, np. polski socjolog Florian Znaniecki, idą dalej, twierdząc, że socjologia to nauka o kulturze.
Dla Znanieckiego rzeczywistość społeczna to rzeczywistość kulturowa. W rzeczywistości tej istnieją głównie wartościwartości. Socjolog może ten świat zrozumieć, stosując współczynnik humanistyczny.
Co sprawia, że życie społeczne to raczej porządek, a nie chaos?
Porządek społeczny sprawia, że żyjąc w zbiorowości, rozwijamy się jako ludzie i możemy realizować swoje potrzeby. Co nie znaczy, że społeczeństwo jest wolne od konfliktów i sprzeczności. Wcześniej czy później są one jednak rozwiązywane i układ społeczny wraca do stanu równowagi (zatem: porządek uzyskuje przewagę nad chaosem). Szukając przyczyn tej przewagi, należy wziąć pod uwagę m.in. prawo. Niektórzy twierdzą, że ma ono boską genezę. Dla innych stanowi emanację woli władzy politycznej albo wynik umowy społecznej. Podobne kontrowersje dotyczą przyczyn, dla których przestrzegamy prawa jako członkowie społeczeństwa. Istotnych odpowiedzi w tym zakresie udzielił Leon Petrażycki, polski socjolog, a jednocześnie prawnik o europejskiej renomie. Jego koncepcja jest interesująca przez to, że uprawomocnienia porządku społecznego poszukuje w przeżyciach jednostek. Tym samym ów porządek – w pewnym sensie – „uczłowiecza”.
Słownik
z gr. a – bez, nomos – prawo; rozpad powszechnie przyjętych norm i więzi społecznych występujący w okresach szybkich, gwałtownych przemian społecznych
element struktury zbiorowości lub społeczeństwa organizujący i regulujący zachowania i działania jednostek lub grup społecznych, wyposażony w sankcje wymuszające podporządkowanie jednostek lub grup działaniu instytucjonalnemu
właściwość elementu systemu lub podsystemu społecznego zapewniająca jego wpływ na inne części systemu oraz na całość systemu; funkcjonalnymi elementami systemu są elementy względnie stałe, ujednolicone (instytucje, wzory kulturowe, normy, role społeczne itp.)
część świadomości podmiotu odpowiedzialna za postrzeganie samego siebie
samowiedza jednostki o postrzeganiu ich przez inne, zewnętrzne jednostki
z łac. consensus – zgoda; w wąskim rozumieniu, pojęcie oznaczające zgodę w zbiorowościach społecznych lub społeczeństwie
z gr. nomos – prawo; reguły rządzące w zbiorowościach społecznych i społeczeństwie
pierwotne, biologiczne potrzeby, których zaspokojenie warunkuje przetrwanie osoby lub gatunku; należą do nich: oddychanie, potrzeby pokarmowe, mieszkaniowe, odzieżowe, prokreacyjne; niezależnie od czasu i kontekstu socjokulturowego potrzeby podstawowe są niezmienne, zmieniają się tylko środki i sposoby ich zaspokajania
potrzeby wyższego rzędu, są historycznie zmienne, czyli zależne od cywilizacyjnego (kulturowego) rozwoju społeczeństwa; pojawiają się w jakimś momencie tego rozwoju i w dalszym trwaniu społecznym mogą zanikać; w czasie zmieniają się zarówno same potrzeby, jak i środki oraz sposoby ich zaspokajania
z fr. prestige – urok, czar; poważanie, szacunek, jakim podmioty (osoby, grupy, kategorie społeczno‑zawodowe) są darzone w swoim otoczeniu lub w społeczeństwie
z łac. stratum – warstwa; hierarchiczne ułożenie wielkich zbiorowości społecznych (klas, warstw, kategorii społeczno‑zawodowych) wyróżnianych według dysponowania przez nie zasobami społecznymi: władzą, kapitałem, wykształceniem, prestiżem itp.
model abstrakcyjny służący badaniu szerokiej klasy zjawisk społecznych, skonstruowany z cech występujących w rzeczywistości empirycznej, sam w tej rzeczywistości nie występuje; idealizacja
pożądane obiekty (materialne lub o symbolicznym charakterze) lub opinie egzystencjalne (dotyczące tego, co istnieje) oraz normatywne (dotyczące tego, co powinno być i jak to osiągnąć
z gr. telos – cel; taka wartość, która jest celem sama dla siebie, nadrzędna, główna
uznawalna, pragmatyczna, służebna, umożliwiająca osiąganie innych wartości