Miłość mądrości

R1QwAG3L7whRu1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny z brodą.

Zapewne zdarzyło ci się zastanawiać nad znaczeniem i genezągenezagenezą słowa „filozofia”. Za autora tego pojęcia uważa się Pitagorasa, starożytnego myśliciela żyjącego pomiędzy VI i V w. p.n.e., założyciela szkoły nazwanej od jego imienia pitagorejską.

Słowo „filozofia” składa się z dwóch członów: pierwszy z nich to greckie philéō oznaczające „miłować”; drugi człon, sophía, tłumaczy się jako „mądrość”. Zatem filozofem jest ten, kto „miłuje mądrość”. Co jednak oznacza to w praktyce?

Za kolebkę filozofii, którą można uznać za jeden z fundamentów kultury europejskiej, uznaje się starożytną Grecję. W południowej części Półwyspu Bałkańskiego, wiele wieków przed narodzinami Chrystusa, pierwsi myśliciele, tacy jak Tales, Anaksymander, czy Heraklit, zastanawiali się, podobnie jak ludzie współcześni, skąd wziął się świat i jakie prawa nim władają.

R19gyljkFvPUg1

Zdjęcie satelitarne Półwyspu Bałkańskiego. Ukazany jest fragment lądu i otaczające je morze.

Umiłowanie mądrości w rozumieniu Pitagorasa oraz innych starożytnych myślicieli oznaczało proces kontemplacjikontemplacjaproces kontemplacji, obserwacji wywodzącej się ze zdziwienia otaczającym światem, a tym samym z potrzeby jego poznania. Mądrość dla antycznych filozofów wiązała się z rozważaniami spekulatywnymi, czyli tworzeniem teorii dotyczącej określonego tematu, na przykład natury piękna, wynikającej z namysłu nad danym zagadnieniem. LogoslogosLogos, tzn. rozum, którym zostały obdarzone między innymi istoty ludzkie, umożliwia poznanie, a więc odkrywanie najbardziej ogólnych prawd dotyczących świata i człowieka. Mądrość wytwarzana poprzez teoretyczne rozważania filozofek i filozofów nie ma praktycznego zastosowania, a przynajmniej nie to powinno być jej nadrzędnym celem. Spekulatywne poznanie stanowi wartość samą w sobie, a wyłaniająca się z niego prawda istnieje ze względu na nią samą. Powyższe pojmowanie filozofii jako umiłowania mądrości, stanowi najpopularniejszą definicję tej dziedziny wiedzy, uznawaną za klasyczną, lecz nie jedyną. W toku historii ludzkości rozumienie tego, czym jest filozofia, podlegało zmianom.

Wiedza praktyczna, nakierowana na określone cele praktyczne, uważana była przez starożytnych za domenę rzemieślników i artystów, czyli tych, którzy przy użyciu określonej i powtarzalnej metody, byli w stanie wytworzyć dzieło sztuki, przedmiot, urządzenie lub przeprowadzić obliczenia matematyczne. Nie oznacza to jednak, że ten, kto zajmował się filozofią, nie mógł wykazywać się umiejętnościami wywodzącymi się z innych dziedzin. Przykładem mogą być dwaj myśliciele żyjący w XVII wieku: Baruch Spinoza oraz René Descartes, nazywany Kartezjuszem. Pierwszy z nich znany był jako wybitny znawca optyki i twórca najwyższej klasy soczewek używanych w całej Europie, co przełożyło się na jego poglądy: w filozofii zależało mu na niesprzeczności z faktami namacalnymi. Z kolei Kartezjusz, uznawany za ojca nowożytnej filozofii, zajmował się również fizyką, matematyką oraz medycyną. Wpływ tych dziedzin jest doskonale widoczny w przyjętej przez myśliciela metodzie, którą pracował w obrębie filozofii. Działalność obydwu myślicieli jest dobrym przykładem na to, że łączenie doświadczeń i wiedzy z zakresu różnych dyscyplin może być dobrą metodą prowadzenia rozważań filozoficznych.

Wyłonienie się z i odłączenie od filozofii innych dziedzin poznania, to jest nauk szczegółowych, takich jak biologia, chemia czy fizyka, może prowokować nas do zadania pytania: jaki pożytek płynie z uprawiania myśli filozoficznej, skoro nie służy ona żadnym celom praktycznym?

Zdaniem starożytnych myślicieli kontemplacja otaczającego nas świata wyraża ludzką potrzebę samorozwoju. Uprawianie rozważań filozoficznych pobudza kreatywność, więc umożliwia formułowanie nowych, nieznanych do tej pory zagadnień. Również przedstawiciele i przedstawicielki nauk szczegółowych w swoich badaniach kierują się poczuciem zaciekawienia światem, stawiając, w mniej lub bardziej świadomy sposób, pytania o naturę zjawisk, którymi się zajmują. Filozofowie i filozofki, rozważając sprawy i zagadnienia natury ogólnej, na które nie ma jednej i ostatecznej odpowiedzi, prowokują do podejmowania nieustannego wysiłku związanego z rozwojem. Tego rodzaju aktywność nigdy nie dobiega końca i dlatego, jak twierdzi filozof Jan Hartman, filozofia nie jest czymś, z czym należy uporać się raz na zawsze. Pytania stawiane przez myślicieli i myślicielki mają prowokować do formułowania kolejnych pytań, aby tym samym, pobudzać naszą wyobraźnię. Mogą być to pytania o to, dlaczego świat, który nas otacza, jest takim, a nie innym? W jaki sposób dokonuje się nasze poznanie, czy też: kim jest człowiek?

Rozważania współczesnych filozofek i filozofów w wielu przypadkach wiążą się z zagadnieniami globalnych problemów, jak chociażby wzmagające się debaty wokół katastrofy klimatycznej lub problemów bioetycznych. Próby przemyślenia powyższych kwestii łączy spór o naturę ludzką, czyli refleksja nad pytaniami o to, kim jest człowiek oraz nad jego rolą w świecie. W tym kontekście filozofka‑biolożka Donna Haraway rozpatruje nowe modele wspólnotowości, w których człowiek wraz z innymi żywymi stworzeniami stanowi skomplikowany ekosystem. Badaczka stara się ukazać nam, jak wielkim zagrożeniem, również dla ludzi, jest zagłada poszczególnych gatunków.

RTstkjVyFERuR

Na zdjęciu jest kobieta, obok niej siedzi pies. Siedzą w słońcu przed domem. Kobieta ma krótkie, szpakowate włosy. Patrzy na psa i uśmiecha się. Ubrana jest w zapinaną bluzkę i dżinsy. Pies ma jasną sierść. Na pysku ma brązowe plamki

Myślicielka uwidacznia również znaczenie „pracy” zwierząt laboratoryjnych, takich jak chociażby myszy i szczury, które za cenę wielkiego poświęcenia, każdego dnia wspomagają ludzkość w produkcji nowych rodzajów leków, szczepionek itp. Wspomniana wyżej filozofka skupia zagadnienia ekologiczne oraz bioetyczne w pojęciu „gatunków stowarzyszonych”.

Współcześni myśliciele i myślicielki zajmują się również problemami związanymi z gwałtownym rozwojem technologii, a tym samym również różnych dziedzin nauki. Filozofka Rosi Braidotti rozważa, w jaki sposób zaawansowane urządzenia komunikacyjne, czy też rozwój badań nad sztuczną inteligencją, wpływają na konstytuowanie się ludzkiej podmiotowości. Badaczka rozpatruje wpływ tych zaawansowanych technologii na modele relacji tworzone przez nas z innymi ludźmi.

RzU3H2x48jjnQ

Zdjęcie przedstawia unoszącą się w powietrzu bezzałogową bojową maszynę latającą. Przypomina samolot. Pod skrzydłami ma przyczepione podłużne rakiety.

Słownik