Zdjęcie przedstawia małego chłopca siedzącego przy stole. Chłopiec wspiera głowę na prawej dłoni. Ma zamyślony wyraz twarzy. Licencja: CC0 W dobie szybkiego rozwoju technologii i postępu naukowego pytania o to, jak powstał świat, życie czy też inne fundamentalne zagadnienia mogą wydawać się kwestiami, które w niedalekiej przyszłości zostaną rozwiązane. Współczesne programy badawcze – których przykładami mogą być „Projekt poznania ludzkiego genomu” mający na celu szczegółową analizę sekwencji ludzkiego DNA, a także „Program eksploracji Marsa” realizowany przez NASA – umacniają w przekonaniu, że już niedługo mikro- i makrokosmos nie będą mieć tajemnic przed człowiekiem. (plik audio) Ilustracja przedstawia postać ludzką, którą oplata helisa kodu genetycznego. Postać ta jest w kole. W jego obramowaniu widnieją angielskie napisy: Biology, Physics, Ethics, Informatics, Enginering, Chemistry. Licencja: domena publiczna „Projekt poznania ludzkiego genomu” (ang. HGP, z ang. Human Genome Project) wzbudza wiele kontrowersji i wątpliwości, związanych chociażby z naszym pojmowaniem tego, czym jest człowiek. Rozważania dotyczące potencjalnych efektów wynikających z manipulacji sekwencjami ludzkiego DNA stanowią obszar dociekań filozofów i filozofek zajmujących się bioetyką, subdyscypliną wywodzącą się z etyki, czyli dyscypliny z zakresu filozofii, która obejmuje sobą namysł nad zasadami i normami postępowania. Rozważania bioetyczne dotyczą moralnego wymiaru badań z zakresu biologii i medycyny. (plik audio) Zdjęcie przedstawia planetę Mars. „Program eksploracji Marsa” to seria misji kosmicznych przeprowadzanych przez amerykańską agencję NASA (ang. National Aeronautics and Space Administration, pl. Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej). Przewidywanym etapem końcowym ma być ludzka ekspedycja, która wyląduje na powierzchni Marsa. (plik audio) Grafika przedstawia zarys postaci ludzkiej. Zarys ten wypełniony jest zdjęciem kosmosu i licznymi gwiazdami. Może wydawać się, że wraz z odpowiedziami na powyższe fundamentalne pytania zniknie potrzeba uprawiania rozważań filozoficznych. Rozwiązanie tej wątpliwości umożliwi nam inne pytanie, a mianowicie, czym zajmuje się filozofia? Odpowiedź na nie może wydać się wam przewrotna, ale za cel filozofii możemy uznać właśnie formułowanie fundamentalnych pytań. Odpowiedzi, które dajemy na powyższe pytania paradoksalnie same wzmagają potrzebę stawiania kolejnych pytań itd. Wszyscy możemy zgodzić się z tym, że współczesne nauki szczegółowe proponują coraz dokładniejsze opisy funkcjonowania otaczającego nas świata. Jednak to pytania natury ogólnej, jak chociażby to w jaki sposób powstał świat, umożliwiają naukowcom dokonywanie spektakularnych odkryć w ich dziedzinach. Tym samym potrzeba uprawiania filozoficznych rozważań stanowi wysiłek, który nie ma końca. (plik audio) Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę. Mężczyzna trzyma w prawej dłoni zapaloną żarówkę. Licencja: CC0 Pytania filozoficzne umożliwiają nam wiele odpowiedzi. Czy jednak możliwa jest odpowiedź bez pytania? Możemy uznać, że każde pytanie filozoficzne pobudza nas do udzielenia odpowiedzi, która z kolei prowokuje do stawiania kolejnych pytań. (plik audio) Widoczne są dwie ilustracje. Ilustracja od lewej ukazuje portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna jest lekko łysiejący, ma wydatny nos. Na jego twarzy widoczne są zmarszczki. Mężczyzna uśmiecha się. Zdjęcie po prawej stronie przedstawia twarz mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma duże, owalne okulary w drucianych oprawkach. Jego twarz jest owalna. Od nosa, w kierunku ust bwidać bruzdy. Ilustracje od lewej: Thierry Ehrmann, Gilles Deleuze, painted portrait, źródło: Flickr, CC BY 2.0; Thierry Ehrmann, Félix Guattari, painted portrait, źródło: Flickr, CC BY 2.0 Dwaj współcześni francuscy myśliciele: Gilles Deleuze oraz Félix Guattari uważali, że głównym celem filozofii jako dyscypliny jest wytwarzanie pojęć. Czy w takim razie myśl filozoficzna miałaby sprowadzać się jedynie do rozważań czysto językowych? Według powyższych filozofów zdecydowanie nie, choć sam język i formułowane za jego pomocą twierdzenia mogą stanowić obszar filozoficznych rozważań. Zdaniem Deleuze’a i Guattariego pojęcia to swego rodzaju konstrukcje wyrażające sobą określone problemy w postaci pytań. Za przykład posłuży nam pojęcie „materii” rozumiane jako to, z czego powstają wszelkie rodzaje bytów. Koncept ten „zawiera” w sobie różne rodzaje pytań, takie jak: w jaki sposób istnieje sama materia? Czy materia wytwarza byty, czy też jest rodzajem tworzywa, z którego zewnętrzna wobec niej siła sprawcza formuje rzeczy? Każde pojęcie generuje pytania i odpowiedzi stanowiące punkty odniesienia dla kolejnych pytań, co przyczynia się do powstawania kolejnych nurtów i szkół w obrębie filozofii. (plik audio) Zdjęcie przedstawia cztery marmurowe głowy. Są to głowy różnych mężczyzn. Licencja: CC0 Począwszy od starożytności dzieje filozofii to nieustający wysiłek myślenia wyrażający się w postaci kolejnych pytań, które stawały się fundamentami dla powstających szkół i nurtów rozwijanych przez kolejne generacje filozofek i filozofów. (plik audio) Zdjęcie przedstawia Angkor Wat (Miasto Świątyń). To opuszczony kompleks świątynny w Kambodży. Świątynia porośnięta jest mchem. Jej ściany i dach oplatają korzenie ogromnego drzewa. Licencja: CC0 Pojęcia, a tym samym wynikające z nich zagadnienia, bardzo często są ze sobą powiązane w taki sposób, że warunkują siebie nawzajem. Za przykład posłuży nam relacja zachodząca pomiędzy pojęciami natury/kultury. Funkcjonowanie pierwszego pojęcia wyznacza granice znaczeniowe drugiego z nich i odwrotnie. W uproszczeniu możemy przyjąć, że kultura obejmuje sobą ogół ludzkiej działalności, co oznaczałoby, że termin natura odnosi się, do wszystkiego tego, co stanowi przeciwieństwo dla aktywności człowieka. Powiązane pojęcia mogą istnieć dzięki współ-definiowaniu, a tym samym mogą one funkcjonować jako rodzaj całości. Powyższe połączenie pozwala nam na sformułowanie pytań: co odróżnia ludzką działalność od aktywności tego, co nie-ludzkie, na przykład: pozostałych zwierząt, roślin czy inteligentnych maszyn? Jeżeli przyjmiemy, że człowiek wyróżnia się spośród innych sposobów istnienia, to czym konkretnie? Posługiwaniem się językiem? Zdolnością do logicznego i abstrakcyjnego myślenia, a może umiejętnością wytwarzania urządzeń technologicznych? Powyższy problem określa się w filozofii mianem sporu o naturę ludzką. (plik audio) Zdjęcie przedstawia kartę z rękopisu Leonarda da Vinci. Tekst na karcie zapisany jest pismem lustrzanym. Pośrodku karty znajduje się rysunek mężczyzny w dwóch, nakładających się na siebie pozycjach – ze złączonymi stopami i w rozkroku. Mężczyzna ma szeroko rozpostarte ręce. Jego postać wpisana jest w okrąg i kwadrat. Licencja: CC0 Człowiek witruwiański, rysunek sporządzony przez Leonarda Da Vinci w XV wieku, stał się jednym z symboli europejskiego humanizmu, którego tematem przewodnim jest człowiek uznawany za miarę wszechrzeczy. Przedstawiciele i przedstawicielki współczesnego nurtu filozoficznego określanego mianem posthumanizmu zajmują się między innym namysłem krytycznym nad ludzką działalnością i jej przyczynieniem się do wzrostu szkodliwych, globalnych zmian klimatycznych. (plik audio) Grafika przedstawia ludzką głowę ukazaną lewym profilem. W miejscu mózgu znajdują się cztery zębate koła. Przed twarzą widnieje duży znak zapytania. Licencja: CC0 Jak widzisz, każde pojęcie stanowi zbiór pytań odsyłających do kolejnych powiązanych zagadnień. Poprzez stawianie kolejnych problemów natury filozoficznej jesteśmy w stanie pomyśleć o rzeczach, które do tej pory były dla nas niezauważalne. Celem pytań ogólnych, czy też fundamentalnych, jest wzbudzanie ciekawości i chęci do refleksji. Możliwość rozwoju, a więc również dokonywania przełomowych odkryć w obrębie nauk szczegółowych, pozostaje ściśle powiązana z rozważaniami filozoficznymi. Współcześnie fizycy wciąż zastanawiają się nad odpowiedzią na pytanie o początki wszechświata, w takim samym stopniu jak biolodzy nadal rozważają zagadnienie początków życia na naszej planecie. (plik audio)