Przeczytaj
Przyczyny konfliktu polsko‑ukraińskiego
W wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. Lwów, wraz z południową częścią państwa, znalazł się w granicach Austrii (w latach 1867- 1918 Austro‑Węgier) w wyniku czego powstało Królestwo Galicji i LodomeriiKrólestwo Galicji i Lodomerii. W 1849 r. tereny te zyskały oficjalny status kraju koronnego Austrii. Zarówno Polacy, jak i Ukraińcy uważali, że tereny Galicji Wschodniej (ze Lwowem) należą do nich. Obie strony przedstawiały argumenty na poparcie swoich racji.
O ile jednak Polacy posiadali wcześniejszą tradycję państwową, do której odwoływali się podczas zaborów, o tyle narodowy ruch ukraiński rozwijał się dopiero w połowie XIX w. Na początku obejmował jedynie elity społeczne; niższe warstwy nie posiadały jeszcze świadomości narodowej. Zaczęło się to zmieniać pod wpływem organizacji naukowych i sportowych. Również tworzenie czytelni i spółdzielni oraz, coraz częściej, zaangażowanie kleru greckokatolickiegogreckokatolickiego sprzyjało tym zmianom. W latach 90. XIX w. powstawały także ukraińskie partie polityczne, które mimo różnic poglądowych zgodnie stwierdzały potrzebę wyodrębnienia Galicji Wschodniej ze stolicą we Lwowie.
Ponadto monarchia austro‑węgierska, stosując zasadę „dziel i rządź”, podsycała konflikt polsko‑ukraiński, co ułatwiało jej panowanie nad sytuacją w Galicji. Konflikt nabrał rozpędu w drugiej połowie XIX w. wraz z postępującymi ogólnoeuropejskimi procesami narodowotwórczymi. Ich efektem była rosnąca świadomość narodowa oraz dążenie do utworzenia odrębnych państw wśród wielu grup etnicznych. Wybuch I wojny światowej w 1914 r. wzbudził nadzieję na realizację tych celów.
Upadek Austro‑Węgier spowodował, że narody, które funkcjonowały dotychczas w ramach imperium, zaczęły wysuwać żądania niepodległościowe i podejmować walki o ziemie, na których widziały swoje przyszłe państwo. Jako pierwsi sytuację wykorzystali Ukraińcy. 19 października 1918 r. na zjeździe we Lwowie ukonstytuowała się Ukraińska Rada Narodowa, która przyjęła rezolucję o utworzeniu państwa ukraińskiego z zachodnią granicą na rzece San. Z kolei 28 października 1918 r. wyłoniła się w Krakowie Polska Komisja LikwidacyjnaPolska Komisja Likwidacyjna, która zamierzała przejąć władzę nad spornym terytorium Galicji Wschodniej. Przyspieszyło to decyzję Ukraińców o podjęciu działań wojennych na tym obszarze. Zachodnioukraińska Republika LudowaZachodnioukraińska Republika Ludowa ze stolicą we Lwowie proklamowała niepodległość 1 listopada 1918 r. Polacy, nie doceniwszy determinacji oraz sił ukraińskich, zostali zaskoczeni atakiem we Lwowie – mieście, które uznawali niezaprzeczalnie za swoje.
Obrona Lwowa w listopadzie 1918 r.
1 listopada 1918 r. o godz. 4 nad ranem Ukraińcy zajęli Lwów. Najpierw rozbroili polskich żołnierzy i oficerów w garnizonie lwowskim, następnym krokiem było przejęcie strategicznych budynków w mieście.
Ludność została poinformowana za pomocą plakatów o przejęciu rządów nad całą Galicją Wschodnią przez Ukraińską Radę Narodową oraz o powstaniu państwa ukraińskiego ze stolicą we Lwowie. Nawoływano do współpracy i niestawiania oporu. Na przejętym ratuszu wywieszono flagę z ukraińskimi, niebiesko‑żółtymi, barwami narodowymi. Widać było przewagę lepiej uzbrojonych i wyposażonych Ukraińców, a zaskoczeni Polacy początkowo nie byli przygotowani na starcie. Dopiero po kilku godzinach dowództwo nad polskimi oddziałami przejął kpt. Czesław MączyńskiCzesław Mączyński.
Po początkowym zaskoczeniu i dezorientacji pierwsze oddziały polskie przystąpiły do walk. Oprócz żołnierzy byli w nich studenci i uczniowie, a także kobiety. Już w drugim dniu walk polscy mieszkańcy Lwowa zaczęli się zgłaszać jako ochotnicy do obrony miasta. Siły Ukraińców były wciąż przeważające, jednak wkrótce główne budynki znalazły się z powrotem pod panowaniem Polaków. Pierwszym punktem oporu była Szkoła Sienkiewicza, w której znajdował się 80‑osobowy oddział kpt. Zdzisława Tatara‑Trześniowskiego. Również w Domu Techników nastąpiła koncentracja członków Polskiej Organizacji WojskowejPolskiej Organizacji Wojskowej (POW). Główne walki toczyły się o Dworzec Główny, Pocztę Główną i cytadelę. W ciągu trzech tygodni walk szala zwycięstwa przechylała się raz na jedną, raz na drugą stronę.
Odsiecz polska i kontynuacja walk
Szybko stało się jasne, że bez pomocy z zewnątrz Polacy nie przetrwają pod naporem wciąż przeważających sił Ukraińców. Dlatego też 20 listopada 1918 r. do Lwowa dotarła długo oczekiwana odsiecz polska (wysłana z rozkazu Józefa Piłsudskiego) pod wodzą ppłk. Michała Karaszewicza‑Tokarzewskiego. Decydujące uderzenie nastąpiło 21 listopada i już następnego dnia zmusiło Ukraińców do opuszczenia Lwowa. 24 listopada powołano we Lwowie Tymczasowy Komitet RządzącyTymczasowy Komitet Rządzący, który miał sprawować władzę na odzyskanym terytorium, a na ratuszu zawisła flaga biało‑czerwona.
Nie był to jednak koniec walk o terytorium Galicji Wschodniej. Do końca kwietnia 1919 r. Lwów znajdował się w okrążeniu i pod ostrzałem artyleryjskim. Przewaga wojskowa naprzemiennie uwidaczniała się po obu stronach, a Ukraińcy kilkukrotnie prowadzili ofensywę mającą na celu ponowne zajęcie Lwowa. Walki toczyły się także w innych miastach Galicji. Przełomową kontrofensywę Wojsko Polskie przeprowadziło w połowie marca pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza, co pozwoliło odeprzeć siły ukraińskie dalej na wschód. Decydujący atak nadszedł w maju, wraz z przybyciem z Francji Błękitnej ArmiiBłękitnej Armii gen. Józefa Hallera. Wprawdzie w czerwcu doszło jeszcze do kontrofensywy Ukraińskiej Halickiej Armii, tzw. ofensywy czortkowskiej, i zmuszenia oddziałów polskich do wycofania się, jednak Ukraińcom nie udało się utrzymać swoich pozycji. Walki o Galicję Wschodnią zakończyły się całkowicie w połowie lipca 1919 r., po wyparciu sił ukraińskich za rzekę Zbrucz, a Zachodnioukraińska Republika Ludowa przestała istnieć.
Reperkusje międzynarodowe
Rozstrzygnięcie kwestii przynależności Galicji Wschodniej w dużej mierze zależało także od postanowień konferencji pokojowej w Paryżukonferencji pokojowej w Paryżu, która rozpoczęła obrady 18 stycznia 1919 roku. Polacy dążyli na arenie międzynarodowej nie tylko do uzyskania zgody na przyłączenie Galicji Wschodniej do Polski, ale również do otrzymania pomocy w konflikcie z Ukraińcami.
Od stycznia do kwietnia 1919 r. państwa ententyententy wysłały do Galicji Wschodniej kilka międzynarodowych misji mediacyjnych, które miały doprowadzić do zakończenia lub przynajmniej zawieszenia walk. Jedna z nich przybyła już w drugiej połowie stycznia pod przewodnictwem gen. Josepha Barthélemy’ego.
Zaproponował on tymczasowy podział Galicji – na czas zawieszenia broni – tzw. linię Barthélemy’egolinię Barthélemy’ego, która miała być kompromisem między polskimi a ukraińskimi dążeniami i stanowić granicę aż do rozstrzygnięcia sprawy w Paryżu. Linia miała biec częściowo wzdłuż Bugu, przez linię kolejową Lwów–Stryj, do Karpat Wschodnich. 24 lutego podpisano układ o zawieszeniu broni, ostatecznie jednak nie doszło do porozumienia, ponieważ Ukraińcy nie zgadzali się na oddanie Polakom nie tylko Lwowa, ale także strategicznych szybów naftowych w Borysławiu i Drohobyczu.
25 czerwca 1919 r. na paryskiej konferencji pokojowej zatwierdzono tymczasową administrację Polski na terytorium Galicji Wschodniej. Ostatecznie kwestia przynależności Galicji Wschodniej została rozwiązana dopiero w marcu 1923 r., kiedy to Rada AmbasadorówRada Ambasadorów, korzystając z uprawnień przyznanych przez zachodnie mocarstwa, uznała polskie prawo do spornego terytorium, z zastrzeżeniem konieczności wprowadzenia tam autonomii terytorialnej.
Słownik
(niem. Königreich Galizien und Lodomerien) kraj koronny Austro‑Węgier w latach 1772–1918; nieformalnie dzielił się na Galicję Zachodnią z Krakowem jako główną siedzibą oraz Galicję Wschodnią ze stolicą we Lwowie; miał uzasadniać prawo Habsburgów do księstwa halickiego i włodzimierskiego poprzez nawiązanie do roszczeń terytorialnych, jakie ogłaszali królowie węgierscy, określający się od XIII w. tytułem króla Halicza i Włodzimierza, czyli rex Galiciae et Lodomeriae.
polska instytucja mająca na celu przejęcie tymczasowej władzy nad terytorium Galicji Wschodniej; powołana 24 listopada 1918 r. z siedzibą we Lwowie
linia demarkacyjna zaproponowana przez francuskiego gen. Josepha Barthélemy’ego 28 stycznia 1919 r., mająca rozdzielić wojska polskie i ukraińskie do momentu rozwiązania kwestii dalszej przyszłości Galicji Wschodniej
państwo ukraińskie powstałe 19 listopada 1918 r. ze stolicą we Lwowie; od 1 listopada 1918 (kiedy proklamowało niepodległość) do 16 lipca 1919 r. sprawowało kontrolę nad częścią Galicji Wschodniej, potem przestało istnieć, a jego przedstawiciele znaleźli się na emigracji
wspólnota chrześcijan obrządku bizantyńskiego uznająca papieża i dogmatykę katolicką, lecz zachowująca prawosławne odrębności liturgiczne i prawne (odmienny kalendarz kościelny i języki liturgii, małżeństwo księży przed święceniami)
określenie młodych obrońców polskiego Lwowa z lat 1918–1920, głównie w czasie wojny polsko‑ukraińskiej (1918–1919), a także polsko‑bolszewickiej (1920).
tymczasowy organ władzy polskiej w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, założony w październiku 1918 r. w Krakowie; w jej skład weszły wszystkie partie i stronnictwa polityczne działające na terenie Galicji; istniała do marca 1919 r.
tajna organizacja wojskowa powstała z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, w październiku 1914 r. w Warszawie, z połączenia Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego; POW uczestniczyła w przejmowaniu władzy w Galicji i rozbrajaniu Niemców w Królestwie Polskim; stanowiła siłę zbrojną rządu ludowego w Lublinie; w grudniu 1918 r. wcielona do Wojska Polskiego
a właściwie Armia Polska we Francji w I wojnie światowej, zwana także Armią Hallera (od nazwiska jej naczelnego dowódcy; określenie „Błękitna Armia” pochodziło od koloru mundurów); była to polska formacja wojskowa powołana w czerwcu 1917 r. na mocy dekretu prezydenta Francji Raymonda Poincarégo; po zakończeniu I wojny uczestniczyła w polsko‑ukraińskich działaniach wojennych we wschodniej Galicji i na Wołyniu; we wrześniu 1919 r. włączona do Wojska Polskiego
(z fr. entente cordiale – serdeczne porozumienie; od łac. intentio – napięcie, usiłowanie, cordialis – serdeczny) porozumienie między Francją a Wielką Brytanią z 1904 r.
konferencja, która rozpoczęła się 18 stycznia 1919 r. w podparyskim Wersalu, miała na celu opracowanie traktatu pokojowego z Niemcami i innymi państwami pokonanymi w I wojnie światowej
międzynarodowy organ wykonawczy kończącego I wojnę światową traktatu wersalskiego, działała w latach 1920–1935; Radzie przewodniczył przedstawiciel Francji, a w jej skład wchodzili paryscy ambasadorowie Wielkiej Brytanii, Włoch, Japonii i Stanów Zjednoczonych, a po ustąpieniu USA również Belgii
Słowa kluczowe
Galicja Wschodnia, konflikt polsko‑ukraiński, Lwów, obrona Lwowa, Orlęta Lwowskie, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego
Bibliografia
Cz. Mączyński, Boje lwowskie, cz. 1: Oswobodzenie Lwowa (1‑24 listopada 1918), Warszawa 1921.
Zarys historii wojennej O.L.K. (Ochotnicza Legia Kobiet), oprac. W. Kiedrzyńska, Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931.
M. Boruta‑Spiechowicz, Walka o Lwów (1‑22 listopada 1918 r.), [w:] Obrona Lwowa 1‑22 listopada 1918, t. 1, Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo‑wschodnie 1918–1920, Warszawa 1991.
T. Felsztyn, Walka o Lwów (1‑22 listopada 1918 r.), [w:] Obrona Lwowa 1‑22 listopada 1918, t. 1, Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo‑wschodnie 1918–1920, Warszawa 1991.