Polska sztuka romańska

Polska architektura wczesnego średniowiecza były wzorowana na zachodnich budowlach romańskich. Charakteryzowały się one grubymi murami z kamienia, małymi oknami, geometrycznym i masywnym kształtem bryły, okrągłymi wieżami i trójkątnymi dachami. W tym stylu powstawały przede wszystkim budowle sakralne (kościoły, klasztory), fundowane przez władców w X i XI wieku. W XI i XII wieku do grona fundatorówfundowaćfundatorów i mecenasów dołączyli możnowładcymożnowładcamożnowładcy duchowni i świeccy.

R1crc2xnWznLJ

Na zdjęciu znajduje się duży, masywny kamienny kościół z małymi oknami. Posiada on liczne segmenty, baszty, wierze i stromy ciemny dach. Wokół niego znajduje się plac i drzewa.

1

R16h0B1p7RMDM

Na zdjęciu znajduje się Drzwi Gnieźnieńskie. Są to ogromne żeliwne drzwi prowadzące do kościoła. Są one podzielone na wiele fragmentów, które przedstawiają sceny z życia świętego Wojciecha. Zamiast klamek posiadają małe metalowe głowy lwów, które trzymają w pyskach metalowe okręgi.

RxEkQUk7JYCVq

Na zdjęciu znajduje się kamienna płyta z niewyraźnym rysunkiem trzech modlących się postaci. Wszystkie unoszą głowy i ręce w górę.

R1DEwIqHwZ3kY

Na zdjęciu znajduje się kamienna kolumna z licznymi płaskorzeźbami przedstawiającymi postacie. Kolumna znajduje się wewnątrz kościoła, wokół niej ustawione są kościelne drewniane ławy.

Większość budowli świeckich była drewniana, zwykle murowane były te przeznaczone do celów reprezentacyjnych bądź obronnych. Wnętrza romańskich świątyni były bogato zdobione. Ściany pokrywano polichromiami (ozdoby malarskie), kolumny, portale czy tympanony – reliefami (płaskorzeźbami), a posadzki – mozaikami. Szczyt rozwoju architektury romańskiej w Polsce przypada na XII wiek.

Inwestycje budowlane z okresu pierwszego państwa uległy zniszczeniu lub przebudowie. Najlepiej zachowały się ruiny pałacu i kaplicy wzniesionych przez Mieszka I na Ostrowie Lednickim. Jeszcze gorzej sytuacja przedstawia się w zakresie zachowania do naszych czasów romańskiego wystroju wnętrz. Do dziś przetrwał jedynie mały fragment realizacji z okresu wczesnego średniowiecza.

Polska sztuka gotycka

R1NKyWU5JNf271

Na zdjęciu znajduje się wysoki gotycki ceglany kościół o stromym czerwonym dachu i z masywną wysoką ścianą frontową. Posiada on wysokie okna. Wokół kościoła znajduje się park z drzewami.

Sztuka gotyckasztuka gotyckaSztuka gotycka rozkwitła w Polsce razem z wielkimi inwestycjami budowlanymi króla Kazimierza Wielkiego. Trudno jest porównywać polskie realizacje z monumentalnymi katedrami wzniesionymi w znacznie bogatszej Francji czy Niemczech, ale i tak gotyk przyniósł przełom. Charakteryzował się strzelistymi, wysokimi (sięgającymi nawet 100 m) budowlami wykonanymi z czerwonej cegły. Okna były wysokie i często zdobione witrażami. Szkielet budowli składał się z filarów i żeber, przez co wnętrze dzięki sklepieniom krzyżowo‑żebrowym nabierało charakterystycznego wyglądu. W tym stylu zaczęły powstawać katedry, kościoły, a w miastach budowle publiczne – kamienice, ratusze, mury miejskie. Najwspanialsze budowle polskiego gotyku to Kościół Mariacki, Collegium Maius i barbakan w Krakowie, Kościół Najświętszej Marii Panny w Poznaniu, kolegiata w Wiślicy.

Najważniejszym elementem gotyckiej świątyni był bogato zdobiony ołtarz. W XIV wieku upowszechnił się w Polsce typ ołtarza szafowego, składającego się zwykle z trzech części (tzw. tryptyk). Popularne były też rzeźbiarskie przedstawienia Maryi z dzieciątkiem lub ciałem Jezusa (tzw. pieta) – realistyczne, eleganckie, pełne harmonii. Najwyższy poziom europejski reprezentują dzieła norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza, działającego w Krakowie pod koniec XV w. Stworzył on m.in. ołtarz dla kościoła Mariackiego w Krakowie i nagrobek króla Kazimierza Jagiellończyka w katedrze wawelskiej. Z okresu panowania Władysława Jagiełły zachował się w Polsce bardzo ciekawy zabytek sztuki ruskiej: król Jagiełło sprowadził z Rusi artystów, którzy stworzyli malowidła zdobiące wnętrze gotyckiej kaplicy zamkowej w Lublinie.

R1ai9iTLJMNva

Mapa przedstawia zabytki architektury romańskiej i gotyckiej w średniowiecznej Polsce. W 1138 roku Polska zajmowała obszar Śląska, Małopolski, Wielkopolski, Mazowsza, Pomorza Zachodniego i Gdańskiego. W 1370 roku Polska zajmowała obszar Wielkopolski, Małopolski, Mazowsza i Grodów Czerwińskich i Rusi Czerwonej. Zabytki sakralne kultury romańskiej znajdowały się w Przemyślu, Sieciechowie, Wiślicy, Krakowie, Inowłódzi, Cieszynie, Tumie, Płocku, Inowrocławiu, Kruszwicy, Strzelnie, Lądzie, Kotłowie, Stronie, Mogolinie, Łęknie, Trzebnicy, Wrocławiu, Górkach, Legnicy, Poznaniu, i Kamieniu. Zabytki świeckie kultury romańskiej znajdowały się w Koninie, Zabytki sakralne kultury gotyckiej znajdowały się w Kamieńcu Podolski, Lwowie, Drohobyczu, Lublinie, Sandomierzu, Warszawie, Krakowie, Chęcinie, Płocku, Toruniu, Opolu, Gniewie, Gdańsku, Oliwie, Chełmie, Gnieźnie, Ziębice, Wrocławiu, Świdnicy, Poznaniu, Głogowie, Jeleniej Górze, Lwówku, Bolkowie, Stargardzie, Szczecinie, Kołobrzegu, Koszalinie i Słupsku. Zabytki świeckie kultury gotyckiej znajdowały się w Kamieńcu Podolskim, Lwowie, Lublinie, Kazimierzu, Sandomierzu, Dębnie, Czersku, Niedzicy, Krakowie, Płocku, Olsztynie, Ogrodzieńcu, Będzinie, Opolu, Toruniu, Chełmie, Gdańsku, Bytowie, Gniewie, Wrocławiu, Ziębicie, Świdnicy Bolkowie, Jeleniej Górze, Głogowie, Lwówku, Szczecinie, Stargardzie, Kołobrzegu, Koszalinie, Słupsku i Poznaniu.

Ciekawostka

Sztuka ormiańska

R18rTOqxfj8VK1

Na zdjęciu znajduje fragment katedry. Jest to jednopiętrowy budynek z małymi oknami i składający się z wielu części. Posiada masywną wieżę z dachem i krzyżem na szczycie. Nad wejściem znajduje się wnęka z zadaszeniem utrzymującym się na kamiennych kolumnach.

Po przyłączeniu Rusi Halickiej w XIV wieku w granicach państwa polskiego znalazła się spora grupa Ormian, znaczna ich część mieszkała we Lwowie. To tutaj w latach 1356–1363 stanęła pierwsza na ziemiach polskich świątynia ormiańska. Wzniósł ją włoski architekt o nazwisku Doring. Katedra wyróżniała się na tle innych XIV‑wiecznych świątyń zbudowanych w stylu gotyckim. Nawiązywała ona do architektury ormiańskiej na Krymie oraz do stylu grecko‑bizantyńskiego. Zbudowano ją z surowego kamienia, na planie krzyża równoramiennego, w typie bazyliki, trzynawowej z transeptem (nawa poprzeczna). Ornamentyka miała kształt winnej latorośli z widocznymi wpływami armeńskimi i perskimi. Wnętrza zdobiła polichromia. Wspólne z innymi kościołami chrześcijańskimi we Lwowie były tylko łuki elewacyjne.

RCGXOOm3nXazL

Na zdjęciu znajduje się ołtarz kościoła Mariackiego. Znajdują się na nim liczne postacie ubrane w złote szaty. Wiele z nich to mężczyźni z długimi ciemnymi brodami. Jeden z nich trzyma klęczącą kobietę. Nad postaciami na niebieskim tle umiejscowione są anioły o złotych skrzydłach, Józef i Maryja. Nad nimi znajdują się złote ozdoby i konstrukcje, Krawędzie ołtarza są ozdobione licznymi małymi figurkami postaci.

RlYNbtIRmg8Hl

Na zdjęciu znajduje się sufit składający się z półkolistych sklepień i fragmenty ścian kaplicy. Wszystko jest przyozdobione malowidłami aniołów i świętych.

Słownik

Słowa kluczowe

styl gotycki, styl romański, średniowiecze, Polska w średniowieczu, kultura średniowieczna

Bibliografia

M. Walczak, Kościoły gotyckie w Polsce, Wydawnictwo M, Kraków 2015.

M. Walicki, Sztuka Polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1971.

A. Grzybkowski, Gotycka architektura murowana w Polsce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015.