Przyczyny wybuchu wojny

RbaCFJMlgKjrJ1

Ilustracja przedstawia króla Polski Władysława II Jagiełło na dziewiętnastowiecznym rysunku Jana Matejki. Król ukazany został jako starszy mężczyzna o niewielkim wzroście. Ma dłuższe włosy po bokach oraz wysokie czoło. Na głowie nosi koronę. Ubrany jest w obszytą futrem szatę, na szyi ma wielki łańcuch. U boku nosi miecz.

Gdy w 1385 r. Władysław Jagiełło podpisywał, przed koronacją na króla, układ w Krewie, zobowiązał się do odzyskania utraconych wcześniej przez Polskę ziem. Unia polsko‑litewska była więc sojuszem zbrojnym przeciwko zakonowi krzyżackiemu, który sprawiał problemy obu krajom. Wydawało się, że wojna jest nieunikniona.

Po 1387 r. Polacy rozpoczęli chrystianizację Litwy w obrządku zachodnim. Krzyżacy podważyli ten proces, wyjaśniając, że jest on pozorny i Litwini wciąż pozostają poganami. Było to w rzeczywistości pokrętne uzasadnianie dalszego trwania ich misji, po nawróceniu Litwy chrystianizacja tych terenów była przecież zakończona, a działalność zakonu – nieuzasadniona.

Spór wybuchł też na północno‑zachodnich granicach Polski: zakon krzyżacki, który w 1402 r. kupił od króla węgierskiego i elektoraelektorelektora brandenburskiego Zygmunta Luksemburczyka Nową Marchię, uzurpował sobie też prawo do kilku miejscowości przyłączonych do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego (Santok, Osieczna, Drezdenko).

Rk6VrSgTP1yKx1

Ilustracja przedstawia księcia Litwy Witolda Kiejstutowicza na dziewiętnastowiecznym rysunku Jana Matejki. Władca przedstawiony został jako poważny mężczyzna w podeszłym wieku. Na głowie ma królewską koronę, ubrany jest w zbroję, na plecach ma pelerynę z futra. W ręku trzyma miecz. Siedzi na ozdobnie obitym fotelu, rękę opiera na tarczy.

Ogniskiem zapalnym była również niewyjaśniona sprawa przynależności ziemi dobrzyńskiej. Król polski Ludwik Węgierski (panujący w latach 1370–1382) przekazał te tereny piastowskiemu księciu Władysławowi Opolczykowi, który najpierw jej część oddał w zastaw Krzyżakom, a następnie bezprawnie sprzedał. Polacy co prawda odzyskali ziemię dobrzyńską na mocy pokoju w Raciążku w 1404 r., ale zmuszeni byli zapłacić wysoką sumę pieniędzy.

Bezpośrednią przyczyną wojny była jednak sprawa Żmudzi, którą Krzyżacy zdobyli w 1398 r., wykorzystując spór między królem Władysławem Jagiełłą a jego bratem stryjecznym, księciem Witoldem Kiejstutowiczem. Na tej ważnej dla Litwinów ziemi wybuchały antykrzyżackie powstania w latach 1401 i 1409. Podczas tego drugiego wystąpienia polski władca i książę litewski ściśle współpracowali. Król Władysław postawił zakonowi twarde ultimatum: próba stłumienia powstania przez Krzyżaków zostanie uznana za casus belli (łac., powód do wojny). W odpowiedzi wielki mistrz zakonu Ulryk von Jungingen w sierpniu 1409 r. wypowiedział Polsce wojnę.

Działania wojenne

Jeszcze w tym samym roku we wrześniu Krzyżacy, sprzymierzeni z królem węgierskim i rzymskim (niemieckim) Zygmuntem Luksemburskim, dokonali najazdu na ziemię dobrzyńską. Z terenu Nowej Marchii napadli na Wielkopolskę, a z Prus – na Mazowsze, spustoszyli też Kujawy z Bydgoszczą. W tym samym czasie powstańcy, wspomagani przez wojska litewskie, zajęli całą Żmudź. Zawarto chwilowy rozejm i obie strony podjęły przygotowania do kampanii letniej 1410 roku.

Obie strony przygotowywały się do działań zbrojnych: Krzyżacy zawarli sojusz z Zygmuntem Luksemburczykiem, który zobowiązał się zaatakować Polskę od południa, i wezwali rycerstwo Europy Zachodniej do kolejnej „krucjaty”. Polacy, dla odmiany, zniechęcali rycerzy do tej wyprawy, a jednocześnie mobilizowali armię, ściągając lenników: książąt mazowieckich i hospodara mołdawskiego. Udało się sprowadzić posiłki z Moraw, Czech i Śląska. Dołączyły też wojska litewsko‑ruskie wspomagane przez Tatarów.

Sprzymierzone przeciw Krzyżakom oddziały zebrały się pod Czerwińskiemprzeprawa pod Czerwińskiempod Czerwińskiem, gdzie po moście zbudowanym z łodzi przekroczyły Wisłę. Na początku lipca 1410 r. wkroczyły w granice państwa zakonu krzyżackiego. Do starcia, które zdecydowało o losach wojny, doszło 15 lipca 1410 r. pod wsią Grunwald (Tannenberg).

Połączone wojska polsko‑litewsko‑tatarsko‑rusko‑morawskie pokonały Krzyżaków, wspomaganych przez rycerzy europejskich. Zwycięstwo polskiego króla Władysława II Jagiełły w tej jednej z największych bitew w historii nie ulegało wątpliwości. Poległ nie tylko wielki mistrz Ulryk von Jungingen, ale też inni najwyżsi dostojnicy zakonni.

R1XNkxcexQoHM

Schemat przedstawia dwie fazy bitwy pod Grunwaldem do której doszło 15 lipca 1410 roku. Faza pierwsza bitwy: Na wschodnie za rzeką Maręza i jeziorem Łubień znajdowały się obóz polski, litewski i tatarski. Na zachodzie przy miejscowości Grunwald znajdował się obóz krzyżacki. Wszystkie wojska obu stron były rozstawione między miejscowościami Grunwald, Łodwigowo, Łogdowo, Stębark i Ulnowo, przy którym znajdował się obóz polski i namiot królewski. Wojska litewskie ruskie i tatarskie były rozstawione na prawym skrzydle, a polskie na lewym. Za polskimi oddziałami znajdowało się stanowisko króla. Armia krzyżacka dzieliła się na trzy części, lewe skrzydło przeciwko Litwinom, prawe przeciwko polakom, przed którymi znajdowała się artyleria. Za dwoma armiami znajdowało się stanowisko wielkiego mistrza, a za nim trzecia część armii. Wojska polskie koalicji zaatakowały krzyżaków, ci rozbili Litwinów i przedarli się za ich linie. Litwini musieli się wycofać do rzeki Maręzy. Faza druga bitwy: Litwini oraz część oddziałów polskich, które wycofały się do obozów otoczyły i rozbiły oddziały krzyżackie, które puściły się za nimi w pogoń. Następnie Litwini ruszyli na pomoc polakom, którzy przedarli się przez linie krzyżackie i otoczyli ich od południa. Krzyżacy próbowali bezskutecznie kontratakować od północy na i uderzyć na nowoprzybyłe wojska litewskie. Krzyżacy zaczęli na południu wycofywać się do obozu, a wielki mistrz został zabity na swoim stanowisku.

Spod Grunwaldu król polski ruszył w stronę krzyżackiej stolicy – Malborka. Wiele miast i twierdz pruskich poddawało mu się bez walki. Jednak Malbork był dobrze przygotowany do obrony przez komtura ze Świecia Henryka von Plauena, człowieka, który uratował państwo zakonne i następnie został wybrany na wielkiego mistrza. Oblężenie Malborka okazało się bezskuteczne, gdyż wojska polsko‑litewskie składały się w większości z konnicy, nieprzydatnej przy zdobywaniu warownych twierdz. Ponadto pospolite ruszenie chciało jak najszybciej wrócić do domów z łupami wojennymi, podobnie jak wojska zaciężne.

RWWV7aFbZm5tu1

Rysunek przedstawia krzyżacką chorągiew. Składa się ona z żółtego krzyża w czarnej obwódce. W centrum krzyża znajduje się herb z czarnym orłem na żółtym tle.

10 października 1410 r. pod Koronowem, w bitwie przypominającej turniej toczony wedle reguł rycerskich, Polacy raz jeszcze pokonali Krzyżaków i nadciągające im na odsiecz posiłki. Niektórzy historycy uważają, że zwycięstwo pod Koronowem było nawet większe niż to odniesione na polach Grunwaldu.

Do działań wojennych doszło także na południu kraju – wojska sojusznika zakonu Zygmunta Luksemburskiego spustoszyły ziemię sądecką, ale w drodze powrotnej zostały rozgromione pod Bardejowem (już na terytorium Węgier) przez oddziały polskie pod dowództwem kasztelana lubelskiego Jana ze Szczekocin.

Następstwa wojny

Oficjalnie wojna zakończyła się zwycięstwem Polski i podpisaniem 1 lutego 1411 r. tzw. I pokoju toruńskiego. Zgodnie z jego postanowieniami Krzyżacy oddali księciu Witoldowi Żmudź w dożywotnie władanie, a królowi Władysławowi II Jagielle – ziemię dobrzyńską. Ponadto, jako część sumy należnej za wykup jeńców wziętych do niewoli pod Grunwaldem i Koronowem, Polska otrzymała od króla Zygmunta Luksemburskiego miasta na Spiszu. Tereny te, obecnie wchodzące w skład Słowacji, pozostawały częścią Polski przez ponad trzy i pół wieku.

W związku z tym, że Polacy nie odzyskali Pomorza i ziemi chełmińskiej, zarzewie konfliktu tliło się nadal. W 1414 r. wojska polskie zaatakowały państwo zakonne. Krzyżacy zamknęli się jednak w zamkach, Polacy zaś mieli trudności ze zdobywaniem zaopatrzenia, dlatego wojnę tę nazwano „głodową”wojna głodowa„głodową”. Nie przyniosła ona rozstrzygnięcia.

Arbitraż w sporze polsko‑krzyżackim powierzono rozpoczętemu jeszcze w tym samym roku soborowisobórsoborowi w Konstancji. Polskie stanowisko przedstawił ojcom soborowym Paweł Włodkowic, rektorrektorrektor uniwersytetu w Krakowie. Zaprezentował on koncepcję wojny sprawiedliwej, którą miał prawo toczyć każdy zaatakowany. Nawet pogańscypoganinpogańscy Żmudzini mogli, zdaniem Włodkowica, bronić się przed Krzyżakami. Sobór nie rozstrzygnął sprawy sporu o Pomorze, także kolejne wojny z zakonem w latach 1419 i 1422 nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

Rq56TVjCX42GN

Nagranie filmowe dotyczące wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.

Nagranie filmowe dotyczące wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D12Z9HzIQ

Nagranie filmowe dotyczące wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.

Indeks dolny Omów przebieg konfliktu polsko‑krzyżackiego. Indeks dolny koniec_{Omów przebieg konfliktu polsko‑krzyżackiego.}

Słownik

Słowa kluczowe

bitwa pod Grunwaldem, zakon krzyżacki, Polska w XIV–XV w., Ulryk von Jungingen, Władysław II Jagiełło, wielka wojna z zakonem

Bibliografia

Wielka historia Polski, t. 3, Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370–1506), Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

A. Nadolski, Grunwald 1410, Warszawa 2003.

S.M. Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, Warszawa 1987.