Przeczytaj
Okupacja Niemiec przez aliantów
Plan przebudowy Niemiec miał objąć cztery procesy: demilitaryzacjędemilitaryzację, denazyfikacjędenazyfikację, demonopolizacjędemonopolizację oraz demokratyzacjędemokratyzację (tzw. 4D). Choć oficjalnie zwycięskie mocarstwa współpracowały w ramach powołanej w sierpniu 1945 r. Sojuszniczej Rady Kontroli NiemiecSojuszniczej Rady Kontroli Niemiec, to faktycznie realizowały w swoich strefach odrębną politykę. Wprowadzono strukturę federalistycznąstrukturę federalistyczną – nie powołano niemieckich władz ogólnokrajowych, a każdy kraj związkowy miał swój rząd. Amerykanie i Brytyjczycy rozpoczęli jednoczenie swoich stref, tworząc w styczniu 1947 r. tzw. BizonięBizonię. W 1949 r. dołączono do niej strefę francuską, w ten sposób powstała TrizoniaTrizonia.
Symbolem rozliczenia z hitlerowskimi zbrodniami wojennymi, a zarazem próbą podtrzymania wrażenia, że alianci nadal ze sobą współpracują, stał się proces sądowy przeprowadzony przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze przeciw 22 przywódcom hitlerowskich Niemiec, rozpoczęty w listopadzie 1945 roku. Po roku dwunastu z nich skazano na karę śmierci, siedmiu na karę więzienia, a trzech uniewinniono. Do 1949 r. odbyły się kolejne procesy zbrodniarzy wojennych. Proces norymberski wprowadził do prawa międzynarodowego trzy kategorie zbrodni wojennych:
zbrodnie przeciwko pokojowi, polegające na przygotowaniu i prowadzeniu wojny napastniczej gwałcącej traktaty międzynarodowe;
zbrodnie przeciwko prawom i zwyczajom wojennym, polegające na niehumanitarnym traktowaniu jeńców, zakładników i ludności cywilnej krajów okupowanych, rabowaniu mienia prywatnego i publicznego, deportacjach, niszczeniu ludzkich siedzib, nieusprawiedliwionemu przez prowadzone działania wojenne;
zbrodnie przeciwko ludzkości, polegające na masowych morderstwach i prześladowaniu ludności ze względów narodowych, religijnych i rasowych.
Opisz zachowanie oskarżonych.
Kryzys berliński
Choć Berlin leżał w sowieckiej strefie okupacyjnej, to jako stolica Niemiec także był podzielony na obszary okupacyjne. I to właśnie tutaj doszło do wydarzeń, które uwidoczniły, jak bardzo rozeszły się drogi wcześniejszych koalicjantów.
W pierwszej połowie 1948 r. w Londynie zorganizowano konferencję, podczas której przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii oraz Luksemburga dyskutowali nad przyszłością Niemiec. Państwa zachodnie zgadzały się, że należy pomóc Niemcom w odbudowie i odrodzeniu demokratycznych rządów, czemu miało służyć m.in. objęcie ich planem Marshallaplanem Marshalla. Te postanowienia nie spotkały się z pozytywną reakcją Związku Sowieckiego, który twierdził, że nie były one z nim konsultowane. W ramach protestu przedstawiciel ZSRS w marcu 1948 r. opuścił Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec. Gdy zaś państwa zachodnie zaczęły wdrażać plan Marshalla, doszło już do otwartego konfliktu między Zachodem a Związkiem Sowieckim. Bezpośrednią jego przyczyną była reforma walutowa (wprowadzono nową markę), którą alianci przeprowadzili w swoich strefach okupacyjnych bez uzgodnienia z ZSRS. W czerwcu 1948 r. ZSRS zablokował zachodnie dzielnice Berlina, po czym zakazał ruchu osób i przewozu towarów między okupowaną przez siebie wschodnią częścią miasta a częściami zajętymi przez pozostałych aliantów. Tym samym odciął dostawy żywności, opału i energii elektrycznej do zachodnich dzielnic. Alianci zorganizowali wówczas most powietrzny i przez niemal 11 miesięcy dostarczali zaopatrzenie drogą lotniczą.
Wyjaśnij, dlaczego sektor należący do ZSRS jest większy niż sektor amerykański czy brytyjski.
Na czym stoją dzieci? O czym to świadczy? Jak myślisz, dlaczego tak bardzo cieszy je widok samolotu aliantów?
Powstanie dwóch państw niemieckich
Stalin nie ośmielił się zaatakować samolotów alianckich i tym sposobem aż do maja 1949 r., kiedy Rosjanie znieśli blokadę, transportowano pomoc dla Berlina. Konflikt między ZSRS a państwami zachodnimi trwał i w 1949 r. przybrał nową formę, wówczas bowiem dokonał się ostateczny podział Niemiec na dwa istniejące już de facto państwa.
Jeszcze w trakcie blokady Berlina prowadzono zaawansowane przygotowania do utworzenia odrębnej republiki Niemiec Zachodnich. Ostatecznie Trizonia przekształciła się w Republikę Federalną Niemiec (RFN) ze stolicą – tymczasową, jak zaznaczano – w Bonn. Przyjęta ustawa zasadnicza zaś głosiła, że władzę w tym państwie federacyjnym sprawować będzie rząd z kanclerzem na czele. W przeprowadzonych w sierpniu demokratycznych wyborach do parlamentu (Bundestagu) wygrała Unia Chrześcijańsko‑Demokratyczna (CDU). Kanclerzem nowego państwa został Konrad Adenauer. Jednak Republika Federalna Niemiec pozostawała początkowo zależna od decyzji krajów zachodnich i przyjętego przez nie Statutu Okupacyjnego. Pozwalał on przedstawicielom tzw. Wysokiej Komisji Sojuszniczej na kontrolowanie ważnych sfer życia, np. ustawodawstwa czy polityki zagranicznej.
W tym czasie w sowieckiej strefie skonfiskowano własność prywatną i rozparcelowano majątki ziemskie, władzę zaś przejęła zależna od ZSRS Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec (SED). W październiku 1949 r., a więc krótko po powstaniu RFN, z sowieckiej strefy okupacyjnej utworzono Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Jej prezydentem został Wilhelm Pieck, a premierem Otto Grotewohl. Stolicą Niemiec Wschodnich był Berlin, ale nie cały – Berlin Zachodni pozostał wydzieloną strefą pod administracją aliantów.
- 8 V 1949 r. - uchwalenie konstytucji
- 12 XI 1949 r. - Rada Związku ogłosiła powstanie Republiki Federalnej Niemiec (prezydent: Teodor Heuss, kanclerz: Konrad Adenauer);
- stolicą RFN został Bonn;
Republika Federalna Niemiec
- 8 maja 1949 r. – projekt konstytucji został zaakceptowany przez komendantów zachodnich stref okupacyjnych
- 23 maja 1949 r. – ogłoszenie ustawy zasadniczej i proklamowanie Republiki Federalnej Niemiec
- 14 sierpnia 1949 r. – pierwsze wolne wybory do Bundestagu; pierwszym prezydentem został Theodor Heuss, kanclerzem – Konrad Adenauer
- stolicą RFN zostało Bonn
Niemiecka Republika Demokratyczna
- stworzenie projektu konstytucji
- 7 października 1949 r. – powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej (prezydent: Wilhelm Pieck, premier: Otto Grotewohl)
- stolicą NRD został Berlin Wschodni
Początkowo bez większych przeszkód można było przemieszczać się między strefami, następnie w sierpniu 1961 r. komunistyczne władze NRD, przy wsparciu Sowietów, rozpoczęły budowę muru rozdzielającego Berlin. Podział Niemiec na dwa oddzielne państwa można uznać za najbardziej symboliczny i jednocześnie drastyczny podział na dwie strefy wpływów, na dwa obozy: zachodni (kapitalistyczny i demokratyczny, z dominującą pozycją parlamentu) oraz wschodni (socjalistyczny, kontrolowany przez ZSRS, gdzie monopol ma partia komunistyczna, funkcjonuje gospodarka centralnie sterowana, a swobody obywatelskie nie są przestrzegane). Arbitralnie podzielono wszak naród, społeczności, a często nawet rodziny. To także wyrazisty znak zimnej wojnyzimnej wojny i konfrontacji politycznej dawnych antyfaszystowskich sojuszników.
Okupacja Austrii
Austria również została po wojnie podzielona na cztery strefy okupacyjne. Uznano ją jednak za ofiarę III Rzeszy, mimo dużego wsparcia, jakiego społeczeństwo austriackie udzieliło rządom hitlerowskim. Już w 1945 r. powołano ogólnokrajowe władze Austrii. W 1955 r. mocarstwa okupacyjne zadecydowały, że wszystkie obce wojska opuszczą Austrię. Odzyskawszy w ten sposób suwerenność, Austria proklamowała wieczystą neutralnośćwieczystą neutralność.
W jaki sposób taki podział miasta wpływał na możliwość przemieszczania się ludności między strefami?
Słownik
(z łac. de – od, z + militaris – żołnierski, wojenny) rozbrajanie; likwidacja sił zbrojnych lub usuwanie z danego terytorium sprzętów i budynków wojskowych
(z łac. de – od, z + niem. Nazi(smus) – nazizm + facere – czynić) proces likwidacji nazizmu; w jego trakcie m.in. usunięto z prawa niemieckiego nazistowskie regulacje, rozwiązano organizacje hitlerowskie i rozliczano ich działaczy
(z łac. de – od, z + gr. monopolion – monopol (monos – jedyny + polein – sprzedawać) likwidacja monopolu w gospodarce, polegająca głównie na podziale dużych koncernów na mniejsze firmy produkcyjne i ułatwianiu działalności nowym firmom
(z gr. demokratia – władza ludu) proces wprowadzania demokracji do życia politycznego, utrwalania swobód i procedur demokratycznych; w Niemczech demokratyzacja odbywała się poprzez działania na rzecz niefaszystowskich ugrupowań politycznych, wolnej prasy i organizacji pozarządowych, a także dzięki wspieraniu rozwoju sceny politycznej i życia społecznego
(z łac. foederatio – sprzymierzenie, foedus – umowa, związek) kraj, który powstał przez połączenie kilku państw zachowujących autonomię w prawie wszystkich dziedzinach
działający w Berlinie w latach 1945–1948 najwyższy organ międzynarodowy, który składał się z głównodowodzących poszczególnych wojsk stacjonujących w Niemczech w czterech strefach okupacyjnych (przedstawicieli Związku Sowieckiego, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji); członkowie Rady koordynowali współpracę militarną, ale także polityczną, nadzorowali m.in. procesy denazyfikacji i demilitaryzacji Niemiec; Rada zaprzestała działalności w marcu 1948 r. na skutek narastających konfliktów i rozbieżności między ZSRS a mocarstwami zachodnimi
(z ang. bizone – podwójna strefa) określenie powstałej w styczniu 1947 r. połączonej amerykańskiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej na terenie Niemiec; w kwietniu 1949 r., po przyłączeniu strefy francuskiej, zmieniła się w Trizonię
(z ang. trizone – potrójna strefa) określenie strefy okupacyjnej w Niemczech powstałej 8 kwietnia 1949 r. w wyniku przyłączenia strefy francuskiej do zjednoczonych wcześniej w Bizonię stref amerykańskiej i brytyjskiej
plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych. Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych gen. George’a Marshalla, który przemawiając 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda, przedstawił deklarację pomocy gospodarczej dla krajów Europy, określił jej charakter i warunki otrzymania. Plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947 r.
umowna nazwa (trwającego w latach 1947–1991) stanu napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy blokiem wschodnim, czyli ZSRS i jego państwami satelickimi, a blokiem zachodnim, czyli państwami niekomunistycznymi skupionymi od 1949 r. w NATO
państwo, które zadeklarowało, że nie uczestniczy w danym konflikcie zbrojnym i nie wspiera żadnej z jego stron; w przypadku państwa wieczyście neutralnego (jak np. Austria) neutralność i nieangażowanie się w żadne konflikty zbrojne prowadzone przez inne kraje są stanem trwałym
Słowa kluczowe
strefy okupacyjne, Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec, blokada Berlina, Bizonia, Trizonia, Republika Federalna Niemiec, Niemiecka Republika Demokratyczna, świat po II wojnie światowej, zimna wojna
Bibliografia
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 1992.
J. Krasuski, Europa Zachodnia po II wojnie światowej. Dzieje polityczne, Poznań 1990.
W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, tłum. R. Zawadzki, Londyn 1993.
Najnowsza historia świata, t. 1, 1945–1963, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.