Turystyka, zwłaszcza masowa, jest przyczyną wielu zagrożeń dla środowiska przyrodniczego, co wynika z faktu, że jest zorientowana głównie na zysk ekonomiczny. Paradoksalnie będąc ściśle zależna od środowiska przyrodniczego, równocześnie powoduje jego przekształcenia, a nawet degradację. Jej skala zależy przede wszystkim od form podróży i wypoczynku oraz liczby turystów. Udział turystyki w degradacji środowiska przyrodniczego na świecie jest szacowany na 5–7%. W porównaniu z przemysłem (40%) czy rolnictwem (15%) jest to zapewne niewiele, ale trzeba zwrócić uwagę na to, że ruch turystyczny nie jest równomiernie rozłożony w czasie i przestrzeni. Koncentruje się na stosunkowo niewielkich obszarach w kilkumiesięcznym sezonie wakacyjnym, co sprawia, że lokalnie presja z nim związana może dorównywać innym oddziaływaniom. Liczba turystów na świecie przekracza obecnie już 1,2 mld i wykazuje tendencję wzrostową, a sektor turystyczny należy do najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki światowej.

Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego ze strony turystyki polegają m.in. na:

• zanieczyszczeniu wód wskutek odprowadzania ścieków bytowych; ich objętość rośnie w sezonie turystycznym w związku ze wzrostem liczby turystów,

• nadmiernym wykorzystaniu zasobów wodnych dla potrzeb obiektów hotelowych, basenów, pól golfowych itp.,

• dużej produkcji odpadów, zwłaszcza organicznych, wywołanej pobytem turystów oraz eksploatacją obiektów i urządzeń turystycznych,

• zanieczyszczeniu powietrza wywołanego emisją pyłową i gazową tlenków azotu, siarki czy dwutlenku węgla, głównie ze źródeł komunikacyjnych,

• ogromnym zużyciu energii, które jest szczególnie duże w przypadku obiektów o wysokim standardzie; szacuje się, że turysta zatrzymujący się w hotelu zużywa ok. 30% energii więcej niż stały mieszkaniec,

• erozji gleby i niszczeniu runa leśnego wskutek wydeptywania, turystyki narciarskiej, funkcjonowania obozowisk, intensywnego ruchu na szlakach turystycznych itp.,

• płoszeniu i zabijaniu zwierząt oraz nasileniu procesów ich synantropizacjisynantropizacjasynantropizacji; szczególnie negatywne znaczenie ma hałas emitowany przez samochody, motocykle, łodzie motorowe, skutery śnieżne czy wodne, rozwój sieci transportowej przecinającej szlaki migracji, odpady żywnościowe stające się pokarmem zwierząt,

• zmianach różnorodności biologicznej na skutek niszczenia siedlisk i gatunków oraz wprowadzania gatunków inwazyjnych, wypierania gatunków rodzimych,

• zmianach siedlisk i roślin wodnych (niepokojenie ptaków i innych zwierząt powodowane przez różne formy sportów wodnych, m.in. żeglarstwo, narciarstwo wodne, spływy kajakowe itp.),

• zmianach krajobrazu wskutek budowy hoteli, obiektów gastronomicznych, ośrodków wypoczynkowych i infrastruktury drogowej,

• wylesianiu i niszczeniu powierzchni terenu na skutek zajmowania obszaru pod budowę infrastruktury turystycznej (obiektów noclegowych, tras narciarskich itp.),

• przekształcanie linii brzegowej wskutek budowy przystani i falochronów.

Więcej informacji na temat zagrożeń związanych z rozwojem turystyki znajdziesz w e‑materiale „Wpływ turystyki na środowisko geograficzne”.

Presja turystyki na środowisko staje się coraz bardziej widoczna, ale zarówno wśród turystów, organizatorów turystyki, jak i inwestorów rośnie świadomość zagrożeń. Przyczynia się to do coraz szerszego wdrażania koncepcji rozwoju zrównoważonego w turystyce i upowszechniania turystyki zrównoważonej.

R1bFPu3yKM58j

Na zdjęciu znajduje się wielki, rozległy hotel. Składa się z kilku połączonych ze sobą skrzydeł. Na końcach skrzydeł znajdują się spiczaste dachy. Budynek główny i oba skrzydła mają trójkątne portyki. teren przed hotelem jest zasłonięty przez znajdujące się na pierwszym planie świerki. W tle, za hotelem, są łagodne stoki, porośnięte gęsto drzewami, między którymi widać fragmenty dachów kilku budynków mieszkalnych.

Rozwój zrównoważony w turystyce

Zrównoważona turystyka polega na takim sposobie zarządzania, aby potrzeby ekonomiczne, społeczne i estetyczne były realizowane i spełnione przy jednoczesnym zachowaniu procesów przyrodniczych, różnorodności biologicznej oraz integralności kulturowej i ekonomicznej regionu. Jej głównym celem jest uzyskanie ekonomicznych i społecznych korzyści z rozwoju turystyki przy jednoczesnym ograniczeniu negatywnych oddziaływań na środowisko naturalne, historyczne, kulturowe lub społeczne oraz rozwój gospodarczy regionu.

Ten rodzaj turystyki powinien spełniać zarówno potrzeby turystów, jak i mieszkańców obszarów turystycznych destynacji i jednocześnie wspierać możliwości rozwoju regionów turystycznych w przyszłości. Można to osiągnąć poprzez zachowanie odpowiedniej równowagi między tymi trzema czynnikami, co pozwala na zapewnienie ich zrównoważonego rozwoju w perspektywie długookresowej. Służą temu m.in.:

• długookresowe, skuteczne działania gospodarcze, przynoszące społeczno‑ekonomiczne korzyści wszystkim stronom; należy do nich m.in.: stabilność zatrudnienia, szerokie i zróżnicowane możliwości zarobkowania, usługi społeczne dostępne dla społeczności przyjmujących, przyczyniające się do zmniejszenia ubóstwa w regionie; rozwój turystyki powinien być więc ściśle zintegrowany z miejscowym rozwojem gospodarczym oraz być korzystny etycznie, społecznie i ekonomicznie dla miejscowej ludności,

• poszanowanie społeczności lokalnych, ich kulturowego dziedzictwadziedzictwo kulturowekulturowego dziedzictwa, tradycji, obyczajowości, a także budowanie międzykulturowego zrozumienia i tolerancji; miejscowa ludność powinna przy tym partycypować we wszystkich przedsięwzięciach związanych z turystyką, realizowanych na zamieszkanych przez nią terenie, a oferta turystyczna powinna obejmować niewielkie obiekty o cechach regionalnych, dostosowane skalą do otoczenia,

• optymalne wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i dostosowanie rozwoju turystyki do ich rodzaju i jakości, zapobiegając degradacji i chroniąc przy tym podstawowe procesy przyrodnicze, dziedzictwo przyrodniczedziedzictwo przyrodniczedziedzictwo przyrodnicze i różnorodność biologiczną; jest to szczególnie ważne, ponieważ zasoby przyrodnicze są kluczowym czynnikiem rozwoju turystyki.

Zasady rozwoju zrównoważonegorozwój zrównoważonyrozwoju zrównoważonego w turystyce mogą być wdrażane m.in. przez następujące działania:

• wyeliminowanie form zachowań turystyczno‑rekreacyjnych uciążliwych dla środowiska przyrodniczego i społeczności lokalnych,

• zmniejszenie emisji zanieczyszczeń poprzez stosowanie oszczędnej gospodarki energetycznej w obiektach noclegowych (np. ogrzewanie gazowe zamiast spalania paliw kopalnych, stosowanie energooszczędnych żarówek lub instalacji, wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii, wprowadzanie systemów ogrzewania wody energią słoneczną, wyłączanie klimatyzacji w wolnych pokojach itp.,

• oszczędne gospodarowanie zasobami wody, wprowadzanie instalacji uzdatniania wody i oczyszczania ścieków,

• zmniejszanie ilości odpadów, ich segregacja i ponowne wykorzystywanie, 

• stosowanie biodegradowalnych środków czyszczących i niewykorzystywanie jednorazowych materiałów (np. opakowań, nakryć stołowych, pojemników itp.),

• skanalizowanie ruchu turystycznego wzdłuż wyznaczonych szlaków,

• dbałość o dobrostan zwierząt poprzez wyznaczanie stref ciszy,

• budowa obiektów turystycznych o niewielkiej kubaturze i cechach regionalnych, wpisujących się w miejscowy krajobraz,

• organizacja transportu zbiorowego i komunikacji alternatywnej (rowery, pojazdy konne),

• promocja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,

• ograniczenia wstępu na obszary o najcenniejszych walorach przyrodniczych i krajobrazowych,

• zatrudnianie w usługach turystycznych mieszkańców regionu,

• oparcie rozwoju turystyki na miejscowych zasobach (ludzkich, surowcowych).

Wymienione powyżej elementy wskazują, że proces zarządzania turystyką zrównoważoną ma charakter całościowy (holistyczny), co oznacza, że jest zintegrowany z rozwojem innych dziedzin gospodarki w regionie (rolnictwem, leśnictwem, gospodarką komunalną, transportem i komunikacją itp.) oraz indywidualną działalnością gospodarczą i życiem mieszkańców. 

Słownik