Przeczytaj
Tło historyczne
![Mapa przedstawia kontur Europy i granice poszczególnych państw. Na mapie znaczony jest obszar Naddniestrza. Obejmuje on tereny położone na lewym brzegu Dniestru oraz prawobrzeżne miasto Bendery (Tighina). Jest to pas ziemi o długości około 200 km i średniej szerokości około 12–15 km.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RrjxDuiVVOg8u/1634343237/1RHvPtboLVls3VxIuJdSc8lFB5vKthD8.png)
Mołdawia, podobnie jak terytoria dzisiejszej Rumunii, w starożytności była zamieszkiwana przez Daków. Na przełomie I i II w. n.e. państwo Daków zostało skolonizowane przez Rzymian. Najazdy Hunów, Gotów, Słowian, Bułgarów, Madziarów i Pieczyngów przyniosły kolejne wojny i grabieże, które rozpoczęły się w III w. n.e. i trwały także w średniowieczu. W XIV w. Mołdawianie utworzyli efemeryczne państwo, które szybko zmuszone zostało do szukania protektora. Kolejni hospodarowie lawirowali między Jagiellonami a Osmanami. W 1774 r. północna część Mołdawii dostała się pod panowanie Habsburgów (utworzono z niej Księstwo Bukowiny), a w 1812 r. Rosja przyłączyła do siebie wschodnią część Mołdawii (Besarabię). Po przegranej przez Rosjan wojnie krymskiej Mołdawia i Wołoszczyzna znalazły się jako obszary autonomiczne w obrębie Turcji. W drugiej połowie XIX w. tereny te weszły w skład Rumunii, natomiast Naddniestrze pozostało w granicach carskiej Rosji.
W 1924 r. ZSRS utworzył na terenie Naddniestrza autonomiczną republikę mołdawską ze stolicą w Tyraspolu, co miało być wyraźnym ostrzeżeniem wobec Rumunii, z którą Sowieci spierali się o Besarabię. W czasie II wojny światowej, w 1940 r. z terenów Mołdawii i Naddniestrza utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Sowiecką ze stolicą w Kiszyniowie (w latach 1941–1944 wcielono ją do ZSRS, a potem znów wyodrębniono). Usiłowania generalissimusa Józefa Stalina zmierzające do stworzenia „narodu mołdawskiego” posługującego się „językiem mołdawskim” przyniosły ciekawy efekt. Mołdawianie wprawdzie nadal mówią po rumuńsku, jednak mają silną świadomość narodową. W 1991 r. Mołdawia ogłosiła niepodległość, a w 1993 r. 94% większością głosów Mołdawianie odrzucili pomysł zjednoczenia z Rumunią.
Przebieg konfliktu
![Zdjęcie przedstawia starszego, łysiejącego, siwowłosego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, są na niej zmarszczki. Mężczyzna ma szeroki nos, ma wąsy i brodę hiszpankę. Jego brwi są gęste, krzaczaste. Mężczyzna ubrany jest w koszulę i bawełnianą bluzę w pasy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RMJWMLzzSsGfS/1634343237/S4osOZP65EEl1BJBBUskUKr0stHat2fH.jpg)
Już same pogłoski o planowanym połączeniu wystarczyły, by Naddniestrze, gdzie mieszkało wielu Rosjan i Ukraińców, 2 września 1990 r. ogłosiło powstanie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej (NRM). Mobilizująco zadziałał też przykład tureckojęzycznych GagauzówGagauzów, którzy proklamowali istnienie republiki socjalistycznej na swoich ziemiach i odłączyli się od Kiszyniowa. Głównym powodem secesji była chęć ochrony interesów lokalnej nomenklatury. Przemysł Naddniestrza nie był w stanie poprawnie funkcjonować bez dostaw nośników energii z Rosji i Ukrainy. Wykorzystując dezorientację Kiszyniowa, w listopadzie 1991 r. przeprowadzono wybory do parlamentu, a w grudniu wybory prezydenckie i referendum niepodległościowe. W tym samym miesiącu do akcji zbrojnej przystąpiła Mołdawia. Walki szybko przerwano. Wznowił je po kilku miesiącach prezydent NRM, kiedy zapewnił sobie realne wsparcie rosyjskiej 14. Armii.
![Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w garniturze. Jego twarz jest owalna, są na niej zmarszczki. Mężczyzna ma wysokie czoło, zaczesane ku górze, krótkie, proste włosy. Nosi lekko przyciemniane okulary. Uśmiecha się szeroko.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R3KlfXTyaZuJT/1634343238/28ZMBGJPXeES0h661HIuCCTUz6algB77.jpg)
Mołdawia ugięła się pod groźbą interwencji Kremla i zaproponowała utworzenie rządu jedności narodowej. W przeciwieństwie do Gagauzów, Naddniestrze odrzuciło ofertę. W wyniku rokowań, w których mediatorem była Rosja, Mołdawia przyznała Naddniestrzu szeroką autonomię, której Tyraspol nie przyjął. Sytuacja zmieniła się, gdy w 1996 r. premierem Mołdawii został zwolennik Rosji. Osłabiło to znacznie pozycję separatystów na Kremlu. W tym samym roku prezydenci Rosji i Ukrainy zadeklarowali pisemnie swoje uznanie dla suwerenności i integralności terytorialnej Republiki Mołdawii. Zarówno ta wolta, jak i narastające problemy ekonomiczne zmusiły Naddniestrze do przyjęcia w 1997 r. mołdawskiej propozycji szerokiej autonomii. Nie oznaczało to jednak wygaszenia konfliktu.
![Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w garniturze. Jego twarz jest owalna, są na niej zmarszczki wokół oczu i na czole. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczony drugi podbródek. Mężczyzna ma zaczesane ku górze, krótkie, siwe, proste włosy. Uśmiecha się, pokazując górne zęby.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RfZEgLruE0PWo/1634343238/2PxaWM8crj2axdPSxEAPEEKMjT7rc24z.jpg)
W 2001 r. wybuchła „wojna celna”. Chcąc podporządkować sobie gospodarczo Naddniestrze, rząd w Kiszyniowie wprowadził nowe pieczątki celne i nie przekazał ich wzorów Tyraspolowi. W odpowiedzi związkowcy z Naddniestrza zablokowali drogę Kiszyniów–Odessa oraz kolejowe przejście graniczne w Benderach. Decydujące znaczenie miała jednak groźba przekazania Rosjanom pakietów kontrolnych największych przedsiębiorstw. Skompromitowany rząd w Kiszyniowie ustąpił. Dalsze rozmowy toczyły się przy pomocy negocjatorów z Rosji i Ukrainy.
W wyniku tych rozmów mołdawski prezydent Władimir Woronin zapowiedział w 2003 r. uchwalenie nowej konstytucji, na mocy której Mołdawia i Naddniestrze utworzyłyby federację z dwoma językami urzędowymi oraz wspólnym obszarem celnym, obronnym i monetarnym. Przełomowym zapisem miałoby być prawo Naddniestrza do samostanowienia w przypadku wejścia Mołdawii w związek państwowy z Rumunią.
![Flaga złożona jest z trzech poziomych pasów. Dwa szersze na górze i dole pasy czerwone, a pośrodku nich węższy pas ciemnej zieleni. W lewym, górnym rogu flagi skrzyżowany żółty sierp i młot, a nad nimi czerwoną gwiazda z żółtą obwódką.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1HsBQYknwK9p/1634343238/1BP6Or3Qwwe6iE6LQHuKLWpS70kbs2vD.png)
![Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma on krótkie, zaczesane na czoło włosy, owalną twarz, szeroki nos i głęboko osadzone oczy. Ubrany jest w koszulę, garnitur, pod szyją ma zawiązany krawat.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RjIJHH3dViNUY/1634343239/1yr77x4dBXzkDq6QjNfegdRbKLVATg9q.jpg)
W 2010 r. w Republice Mołdawii doszło do zmiany na scenie politycznej. W parlamencie większość zdobyła koalicja partii proeuropejskich, w konsekwencji czego w 2012 r. nowym prezydentem republiki został Nicolae Timofti. Wybory odbyły się również w Naddniestrzu - wygrał je Jewgienij Szewczuk. Doprowadziło to do zaostrzenia konfliktu, ponieważ był to prezydent związany z Moskwą. Wprowadził on m.in. drugą walutę – rubla rosyjskiego, co jeszcze bardziej uzależniało gospodarkę Naddniestrza od Rosji. Prezydent Szewczuk ogłosił, że Naddniestrze powinno zostać uznane na arenie międzynarodowej (co nie nastąpiło), a następnie powinno stać się częścią Federacji Rosyjskiej.
Z tych planów nic do tej pory nie wyszło. W 2016 r. Szewczuk przegrał rywalizację o fotel prezydenta z Wadimem Krasnosielskim, który również jest zwolennikiem integracji z Rosją. Ponadto w maju 2019 r. ogłosił powstanie międzynarodowego pozwu przeciwko Mołdawii, w którym NRM domaga się odszkodowania za „agresję na ludność Naddniestrza”.
Zarówno wewnętrzne oczekiwania obywateli, jak i problemy gospodarcze Naddniestrza oraz kryzysy polityczne w Republice Mołdawii mogą spowodować chwilowe zamrożenie tego wieloletniego konfliktu. Niemniej Naddniestrze jest kartą przetargową w relacjach Mołdawii z Rosją, która kontroluje w nim sytuację. Z drugiej strony Unia Europejska ze względu na inne problemy nie angażuje się w konflikt na tym terenie. Przyszłość Naddniestrza leży w rękach Rosji. Jeśli Moskwa się zgodzi, republika może stać się częścią Federacji Rosyjskiej, co pomoże jej wyjść z kryzysu gospodarczego i politycznego.
Słownik
prezydent nieuznawanego międzynarodowo Naddniestrza od 1991 do 2011 r.; w latach 1990–1991 prezydent Naddniestrzańskiej SRS
grupa etniczna pochodzenia tureckiego posługująca się językiem gagauskim zamieszkująca Gagauzję w południowej Mołdawii, Ukrainę oraz mniej licznie północno‑wschodnie tereny Bułgarii, obecna także w Rumunii i Kazachstanie; obecnie liczy około 150‑235 tys. członków
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie; organizacja międzynarodowa uznawana za organizację regionalną w rozumieniu rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych; jej celem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w Europie
mołdawski polityk, działacz komunistyczny, przewodniczący Parlamentu Republiki Mołdawii, w latach 1997–2001 prezydent Mołdawii
mołdawski polityk, działacz komunistyczny, lider Partii Komunistów Republiki Mołdawii (PCRM), parlamentarzysta i w 2009 r. przewodniczący Parlamentu Republiki Mołdawii, prezydent kraju w latach 2001‑2009