Zapomnieć terror

Autorzy lipcowego przewrotu, nazywani również thermidorianami, należeli do polityków umiarkowanych, przeciwników terroruterrorterroru i zwolenników demokracji opartej na cenzusie majątkowym oraz wolnego rynku. Wśród nich znaleźli się Paul BarrasPaul BarrasPaul Barras, Emmanuel SieyèsEmmanuel SieyèsEmmanuel Sieyès oraz Charles Maurice de TalleyrandCharles Maurice de TalleyrandCharles Maurice de Talleyrand.

Paul Barras
Emmanuel Sieyès
Charles Maurice de Talleyrand
R1Pag4eFQuzxg
Charles François Gabriel Levachez, Emmanuel Sieyès w stroju członka dyrektoriatu. Kapelusz z piórami dodawał powagi politykom u władzy, dlatego zakładali go, gdy mieli wziąć udział w uroczystościach państwowych.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W obawie przed ewentualnym odwetem jakobinów thermidorianie przeprowadzili egzekucje, w których stracono ok. 100 osób, a w listopadzie zamknęli klub jakobinów. Komunę Paryską rozwiązano, Paryż podzielono na wiele dzielnic. Ustawy, które hamowały aktywność gospodarczą, zniesiono i ponownie otwarto giełdę. Jednocześnie Konwent zniósł prawo o podejrzanych, dzięki czemu zaprzestano ścigania wrogów rewolucji. Ogłoszono też amnestięamnestiaamnestię dla rojalistów, czyli zwolenników monarchii, na mocy której mogli wyjść z więzień w całym kraju.

R16CXu4OZRtqu
Po przewrocie thermidoriańskim zaprzestano egzekucji i uwolniono rynek; sklepy na powrót zapełniły się klientami, a życie towarzyskie kwitło. Podpisy na ilustracji: po lewej Ach! Cóż za przeżytek!, po prawej Ach! Cóż za szalone nowinki!. W jaki sposób zmieniła się moda pod koniec stulecia (przykładowe stroje po lewej) w porównaniu z panującą za rządów Ludwika XVI (po prawej)?
Źródło: dostępny w internecie: gallica.fr, domena publiczna.

Spisek Babeufa

R1YwsEVxERa671
Strona tytułowa „Trybuna Ludu” z 1795 r. Pełny tytuł brzmi: Trybun Ludu lub obrońca praw człowieka. Wskaż element graficzny będący symbolem Wielkiej Rewolucji Francuskiej i wyjaśnij jego znaczenie.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Chociaż sytuacja gospodarcza stopniowo ulegała poprawie, Francja w dalszym ciągu borykała się z kiepskim zaopatrzeniem miast w żywność. Głód prowadził do niepokojów społecznych, a nawet rozruchów: w Lyonie doszło na przykład do powstania tkaczy. Złe nastroje wykorzystywali monarchiści, którzy przekonywali opinię publiczną do walki z republiką, ale też lewicowi radykałowie. Na czele tych ostatnich stanął François Babeuf, geodeta chłopskiego pochodzenia, a w czasie Rewolucji zaangażowany dziennikarz i wydawca gazety „Trybun Ludu”. Jako założyciel i lider tajnej organizacji Sprzysiężenie Równych nawoływał on do zakładania wspólnot komunistycznych, działających na zasadzie wspólnych własności i pracy. Dodatkowo popierał masowe egzekucje wrogów republiki, co jego zdaniem nie tylko miało uwolnić kraj od zdrajców, ale również rozwiązać problem braku żywności. Planowany przez Babeufa i jego współpracowników spisek został wykryty i wszyscy trafili do aresztu, a 26 maja 1797 r. przywódcy spisku usłyszeli wyrok skazujący ich na śmierć.

Dyrektoriat i Konstytucja roku III

We wrześniu 1795 r. thermidorianie doprowadzili do uchwalenia kolejnej konstytucji, która wprowadziła rządy dyrektoriatu. Przywróciła ona cenzus majątkowy w wyborach do Zgromadzenia, odbierając prawa wyborcze Francuzom niepłacącym podatków, głównie sankiulotomsankiulotasankiulotom. Ciałem ustawodawczym, odpowiednikiem parlamentu, zostały Rada Pięciuset i Rada Starszych. Rada Pięciuset była odpowiedzialna za przygotowywanie projektów ustaw i ich uchwalanie, natomiast Rada Starszych zatwierdzała nowe akty prawne. Władzę wykonawczą sprawował pięcioosobowy dyrektoriat, który pełnił funkcje podobne do dzisiejszych rządów. Konstytucja zapewniała wolność gospodarczą (a więc zniesiono ceny maksymalne na żywność), nienaruszalność własności, swobody obywatelskie (wolność słowa i zgromadzeń) oraz rozdział Kościoła od państwa.

R1ENWI2z6ZdvI
Bénard, Preambuła Konstytucji roku III, 1795 r. To preambuła Deklaracji praw i obowiązków człowieka i obywatela z 1795 r. Jak nazywa się symbol Francji umieszczony nad tekstem?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ekspansja terytorialna

Od pamiętnej bitwy pod Valmy (1792 r.) wojska francuskie odnosiły niemal same zwycięstwa w wojnie z I koalicją antyfrancuskąI koalicja antyfrancuskaI koalicją antyfrancuską. Kluczową rolę w zakończeniu walk w Niderlandach Austriackich miało zwycięstwo pod Fleurus (w dzisiejszej Belgii) w czerwcu 1794 r. Francuzi zajęli całe Niderlandy oraz część ziem niemieckich. Na terenie Holandii utworzyli Republikę Batawską – uzależnioną politycznie od Francji tzw. siostrzaną republikę. Część krajów, jak Prusy i Hiszpania, wycofała się z prowadzonej wojny. Rosja zajęta była wojną z Turcją i Szwecją, a następnie ingerencją w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. W konflikcie z Francją pozostawały wciąż Wielka Brytania, Austria i Królestwo Sardynii, przy czym największym zaangażowaniem wykazywała się Austria ze względu niebezpieczeństwo dalszej ekspansji Francuzów i ich rewolucyjnych idei na kontrolowane przez Habsburgów obszary.

R1GaYni0CrB4u
Jean‑Baptiste Mauzaisse, Bitwa pod Fleurus, 1873 r. Wskaż, po której stronie malarz przedstawił wojska francuskie, a po której austriackie. Zwróć uwagę na balon obserwacyjny unoszący się w okolicy pola bitwy.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik

I koalicja antyfrancuska
I koalicja antyfrancuska

porozumienie państw europejskich, które w latach 1792‑1797 wspólnie walczyły z rewolucyjną Republiką Francuską w celu jej obalenia. Do koalicji należały następujące kraje: Wielka Brytania, Austria, Królestwo Sycylii, Królestwo Sardynii, Królestwo Neapolu, Hiszpania, Prusy, Portugalia, Turcja i Holandia (do 1795 r.).

amnestia
amnestia

(gr. a‑mnēstía - „niepamięć”) akt prawny polegający na darowaniu lub złagodzeniu kar

kontrybucja
kontrybucja

obowiązkowa opłata (w naturze lub pieniądzu) nakładana przez państwo zwycięskie na państwo pokonane lub przez władze okupacyjne na ludność kraju okupowanego

preambuła
preambuła

(łac. praeambulum, od praeambulare – iść wcześniej) uroczysty wstęp poprzedzający właściwy tekst ważnego aktu prawnego, określający cele, jakim powinien służyć tenże akt

sankiulota
sankiulota

(fr. sans‑culottes – bez krótkich spodni) członek najbiedniejszej i najbardziej radykalnej grupy walczącej w Wielkiej Rewolucji Francuskiej; w odróżnieniu od wyższych warstw społecznych, noszących krótkie, obcisłe, spięte pod kolanami spodnie, sankiuloci preferowali długie pantalony

stathouder
stathouder

(słowo w j. niderlandzkim od niem. Statthalter 'namiestnik') tytuł ten nosili namiestnicy, którzy kierowali poszczególnymi prowincjami w ramach państwa Republiki Zjednoczonych Prowincji.

terror
terror

(fr. terreur) okres dyktatury jakobinów (1793–1794), w którym Trybunał Rewolucyjny skazał na śmierć ok. 17 tys. osób z różnych warstw społecznych, oskarżonych o działania kontrrewolucyjne

Słowa kluczowe

przewrót thermidoriański, dyrektoriat, Wielka Rewolucja Francuska, rewolucje XVIII w.

Bibliografia

J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999.

J. Baszkiewicz, Stefan Meller, Rewolucja francuska 1789‑1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.

A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.

M. Milewska, Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne*, Gdańsk 2018.

B. Baczko, Jak wyjść z Terroru, Gdańsk 2005.