Rosja żąda kapitulacji

R12Byz9HItlYv1

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma krótkie ciemne włosy, pasma włosów opadają na czoło. Ma baki. Ubrany jest w mundur z wysoką stójką. Na ramionach są okrągłe epolety - naramienniki z frędzlami. Na szyi na wstążkach wiszą ordery.

Wybuch powstania listopadowego pociągnął za sobą konieczność konfrontacji ponadczteromilionowego Królestwa Polskiego z około sześćdziesięciomilionową, dysponującą potężnym wojskiem Rosją. Część Polaków popierała zbrojną walkę o niepodległość, ale spora ich grupa nie wierzyła w sens takich działań, opowiadała się natomiast za rozwojem ziem polskich pod berłem cara Mikołaja I. Głębokie podziały w samym społeczeństwie polskim sprawiły, że początkowo próbowano wypracować kompromis i wymusić na Moskwie pewne ustępstwa. Ówczesna Rosja uważała jednak panowanie nad ziemiami polskimi za warunek utrzymania statusu mocarstwowego w Europie, a właściwie – za warunek obecności w Europie. W kwestiach wewnątrzniemieckich dawało to jej pozycję arbitra, a wobec Austrii i Turcji umożliwiało zachowanie roli protektora Słowian w Europie Środkowej i na Bałkanach. Odrodzenie nawet małej, okrojonej, ale niepodległej Polski władze rosyjskie postrzegały jako uruchomienie procesu, który mógłby zakończyć się przywróceniem wcześniejszej granicy pod Smoleńskiem (sprzed rozbiorów Rzeczpospolitej) i zmniejszeniem znaczenia Rosji na arenie międzynarodowej. W tym kontekście nie widziano alternatywy dla wojny i stłumienia powstania. W razie niepowodzeń Rosja gotowa była ogłosić wojnę ojczyźnianąwojna ojczyźnianawojnę ojczyźnianą, czyli najwyższy stan zagrożenia ojczyzny, tak jak miało to miejsce kilkanaście lat wcześniej, w czasie wyprawy Napoleona na Moskwę. Gdyby i to zawiodło, ostatecznie pozostawała możliwość wykorzystania tajnego porozumienia z Prusami na wypadek buntu w Polsce, które sugerowało podział ziem polskich wzdłuż linii Wisły. SymptomatycznesymptomatycznySymptomatyczne dla nastrojów dominujących w społeczeństwie Rosji było stanowisko represjonowanego przeciwnika absolutyzmuabsolutyzmabsolutyzmu cara, Aleksandra Puszkina. Ten przyjaciel Mickiewicza – wtedy i dziś uważany za jednego z największych światowych poetów – wezwał władze do natychmiastowej pacyfikacji powstania. Dla nas bunt Polski to sprawa domowa – pisał.

RuPRl5vIaWEAp

Rysunek przedstawia pochylonego mężczyznę, na którym siedzi niedźwiedź. Mężczyzna ma otwarte usta, jakby krzyczał. Nosi wąsy. W lewej dłoni trzyma opuszczoną szablę. Ubrany jest w zielony mundur. Obok mężczyzny leży wysoka czapka oraz tabliczka z napisem Poland and liberty. Niedźwiedź ma otwarty pysk i wysunięty do przodu język. W dolnej części rysunku widnieje napis Quite unbearable.

Austria czeka, Prusy wspierają cara

Pozostali dwaj zaborcy przyjęli wobec powstańczego zrywu Polaków nieco odmienne postawy. Formalnie Austria pozostawała neutralna wobec wydarzeń w Królestwie Polskim. Cieszyły ją przedłużające się problemy Rosji w Polsce, ponieważ osłabiało to wrogie wobec niej poczynania rosyjskie na Bałkanach i wśród środkowoeuropejskich Słowian. Przede wszystkim jednak Austriacy obawiali się złego przykładu, którym mogło się stać zwycięskie polskie powstanie. W wielonarodowej monarchii szczególnie niestabilne były prowincje włoskie i węgierskie. Odzyskanie przez Polaków własnego państwa mogłoby zachęcić je do pójścia tą samą drogą. Dlatego na ziemiach polskich znajdujących się pod władzą austriacką polską konspirację zaciekle dławiono.

Dla Berlina odbudowa niepodległej Polski oznaczałaby nie tylko utratę dużej części terytorium, ale także podział państwa na dwie odrębne części przedzielone polskim Pomorzem. Ponadto król pruski Fryderyk Wilhelm III był teściem cara Mikołaja I. Prusy obawiały się jednak otwarcie interweniować – ich militarne zaangażowanie przeciwko powstańcom mogłaby wykorzystać Francja i wtedy Prusy znalazłby się w sytuacji wojny na dwóch frontach. Berlin postawił więc na wspieranie Rosji, ale głównie ze swojego terytorium. Władze pruskie najpierw wydały rozporządzenia zakazujące wywozu do Królestwa Polskiego wszelkich środków mogących przyczynić się do pomocy powstaniu. Były to przede wszystkim broń, konie i materiały wojskowe. Konfiskacie ulegały również wszelkie środki pieniężne przesyłane do Polski. Następnie w grudniu 1830 r. wydano dekret, na mocy którego wszyscy udający się do Królestwa Polskiego i biorący udział w powstaniu objęci zostali karą konfiskaty majątku. Prusy starały się także pomagać armii rosyjskiej operującej na terenach Królestwa Polskiego, dostarczając jej żywność i sprzęt wojskowy. Obok miejscowości Osiek pod Toruniem Prusacy wybudowali również most, po którym rosyjska armia Paskiewicza przeprawiła się na dugi brzeg Wisły.

Francja podzielona

Francja wówczas była największą, obok imperium rosyjskiego, potęgą militarną Europy. W lipcu 1830 r. wybuchła tam zwycięska rewolucja przeciw próbom przywrócenia absolutyzmu. Zainspirowani wydarzeniami francuskimi walkę o własną niepodległość rozpoczęli w sierpniu 1830 r. Belgowie, a w listopadzie – Polacy. Polscy oficerowie, którzy wywołali powstanie, byli przekonani, że Francja znowu, jak za Napoleona, wyruszała na wojnę z monarchami Europy. Tymczasem dla rządzących Francją powstanie w Polsce było cudownym zrządzeniem losu. Oto mimo zrzucenia z tronu monarchy Francja miała szansę uniknąć groźby rosyjskiej interwencji wojskowej w obronie dotychczasowego ładu politycznego. Rosjanie bowiem musieli się zająć rozwiązywaniem swoich problemów i rozprawą z powstańcami. Rząd francuski zdawał sobie sprawę, że skuteczna pomoc dla Warszawy oznaczała wojnę z Prusami i Rosją, a być może także z Austrią. Takiej wojny nikt nad Sekwaną nie chciał.

R3t0vUs96TmDc1

Rysunek przedstawia mężczyznę stojącego wśród martwych ciał. Mężczyzna jest starszy. Ma wąsy i brodę. Za pasem trzyma dwa pistolety, w lewej dłoni długą fajkę, a w prawej długi kij przypominający pikę. Do koszuli ma przypięte dwa ordery. Na głowie ma wysoką czapkę. U jego stóp leży odcięta głowa, za nim są martwe ciała. W tle szubienice i głowy nadziane na pale. Buty mężczyzny i dolna część spodni są czerwone - ubrudzone krwią. Mężczyzna wydaje się być spokojny.

Na wieść o zajęciu stolicy Królestwa przez Rosjan minister spraw zagranicznych Francji oświadczył w parlamencie: Spokój panuje w Warszawie, co spowodowało wybuch czterodniowych gwałtownych rozruchów w Paryżu. W przeciwieństwie bowiem do oficjalnych kół rządowych europejska opinia publiczna jednoznacznie opowiadała się po stronie polskiej. We Francji, Anglii i w krajach Związku Niemieckiego tworzono komitety solidarności z powstaniem. Powstańczy premier Adam Jerzy Czartoryski liczył więc, że inspirując prasę i członków parlamentów francuskiego i angielskiego, będzie można uzyskać wpływ na rządy. Wypróbowana wówczas taktyka stała się później głównym sposobem oddziaływania Wielkiej Emigracji na mocarstwa europejskie. Jednak na początku lat 30. XIX w. nie przyniosła ona efektów, które mogłyby odwrócić losy powstania listopadowego.

RNdEpsYQCrtkf

Obraz przedstawia młodego, martwego mężczyznę, na których siedzi duży, brązowy orzeł. Na wysokości głowy mężczyzny jest kałuża krwi. W prawej dłonie trzyma rękojeść szabli, reszty szabli nie ma, jest złamana. Młody mężczyzna ma na sobie białą koszulę. Orzeł siedzi na tułowiu mężczyzny. Ma głowę przekręconą w bok. Na piersiach orła wisi łańcuch z ozdobą. Po lewej stronie obrazu w barwach brązowoczerwonych przedstawiono bitwę. Można rozpoznać sylwetkę na koniu z uniesioną ręką. Po prawej stronie obrazu w tle jest dwóch mężczyzn na koniach oraz biała góra.

Wielka Brytania przychylna, ale neutralna

RuNXk3ys1Gybc1

Zdjęcie przedstawia otyłego mężczyznę siedzącego na krześle przy rzeźbionym stole. Mężczyzna ma krótkie, siwe włosy i bokobrody. Ma poważny wyraz twarzy. Ubrany jest w dłuższy płaszcz i spodnie.

Według ówczesnych polityków odrodzona Polska stałaby się przede wszystkim sojuszniczką Francji i króla Ludwika Filipa I. Wielka Brytania obawiała się nagłego wzmocnienia pozycji Francji, z którą Brytyjczycy rywalizowali o wpływy w Europie. Mimo to powstańcy listopadowi mogli tu liczyć na szerokie poparcie opinii publicznej. Z prośbą o pomoc przyjechał do Londynu przedstawiciel sejmu powstańczego Aleksander Wielopolski. Nie prosił o interwencję wojskową, ale o dyplomatyczną – o próbę nakłonienia Petersburga do rozmów z Polakami i poszukanie kompromisu. Spotkał się z odmową. Londyn stał na stanowisku, że nie ma prawa podejmować interwencji w innym królestwie, w obronie części terytorium zbuntowanej przeciw legalnej władzy. Z tego samego powodu odmówiono mu zgody na zakup broni dla powstania. Nad Tamizą ludzie zajmujący się zawodowo polityką zdawali sobie sprawę, że niepodległą Polskę można odbudować jedynie w wyniku wojny na skalę co najmniej kontynentalną.

Rozczarowanie w Watykanie

W Państwie Kościelnym o wybuchu „strasznej rewolucji” w Polsce dowiedziano się na początku grudnia 1830 r. od Hugona Spinoli, nuncjusza papieskiego w Wiedniu. W Watykanie podejrzewano, że powstanie w Polsce było inspirowane rewolucjami francuską i belgijską, o które obwiniano zwolenników państwa świeckiegopaństwo świeckiepaństwa świeckiego. Podobnych rebelii papież obawiał się także na Półwyspie Apenińskim. Dlatego też pozostająca pod wpływem dyplomacji wiedeńskiej i petersburskiej Stolica Apostolska zajęła stanowisko niechętne wobec polskiego zrywu. W dniu 9 czerwca 1832 r., a wiec już po upadku powstania w Polsce, papież Grzegorz XVI ogłosił encyklikę o posłuszeństwie władzy cywilnej Cum primum. Skierowane do wszystkich arcybiskupów i biskupów Królestwa Polskiego pismo potępiało powstanie listopadowe jako bunt przeciwko legalnej władzy cara. Upadek niepodległościowego zrywu Watykan przyjął z ulgą, licząc na normalizację stosunków z prawosławną Rosją.

Słownik

Słowa kluczowe

powstanie listopadowe, mocarstwo, imperium, interwencja, neutralność, ziemie polskie w pierwszej połowie XIX w., Polacy pod zaborami

Bibliografia

M. Kukiel, Czartoryski a jedność Europy 1770–1861, Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo‑Wschodniej, Warszawa 2008.

S. Kieniewicz, Historia Polski 1795–1918, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996.

M. Żywczyński, Watykan wobec powstania listopadowego, Wydawnictwo „Universitas”, Warszawa 2001.