Państwo partyjne

Lenin przewodził partii, formalnie nie pełniąc żadnej szczególnej funkcji w Komitecie Centralnym (KC). Z powodu ciężkiej choroby już od 1922 r. nie sprawował rzeczywistej władzy. Właśnie w tym roku utworzono stanowisko sekretarza generalnego (genseka), którego zadaniem była pierwotnie koordynacja administracyjnej pracy partii. Wkrótce jednak gensek stał się najważniejszym urzędem w państwie. Jako pierwszy pełnił go Józef Stalin. Do roku 1929 Stalinowi udało się wyeliminować wszystkich konkurentów do władzy i rozpocząć rządy dyktatorskie.

RrtzthDZgLRfO

Zdjęcie przedstawia dwóch siedzących obok siebie mężczyzn na ławce. Są to Lenin po lewej i Stalin po prawej. Lenin jest starszy, łysiejący, ma brodę z wąsami, ubrany jest w płaszcz, ma złączone ręce. Stalin ma ciemne, zaczesane do tyłu włosy, gęste wąsy i jasny mundur, ma oparte ręce na nogach. Za mężczyznami widoczne są drzewa.

Za jedno z najważniejszych zadań partia uważała indoktrynacjęindoktrynacjaindoktrynację dzieci i młodzieży, jako grupy najbardziej podatnej na propagandę. Upaństwowiono szkolnictwo i wprowadzono obowiązek szkolny. Od 1918 r. istniał Komsomoł, czyli Komunistyczny Związek Młodzieży, którego celem było wychowywanie przyszłych kadr partii komunistycznej. Komsomolców wykorzystywano m.in. do walki z religią, którą po zakończeniu wojny domowej traktowano jako głównego wroga władzy sowieckiej. W 1922 r. powołano organizację pionierówpionierpionierów, do której należały dzieci do 15. roku życia. Wzorce czerpała ona ze skautinguskautingskautingu, ale w przeciwieństwie do niego była silnie upolityczniona. Podstawowym obowiązkiem pioniera była wierność komunizmowi i klasie robotniczej.

Reld3oOVScqcM

Ilustracja przedstawia chłopca w mundurku z czerwoną apaszką, krótkimi, brązowymi włosami oraz rękami trzymanymi przy tułowiu. Za nim na ścianie widnieje wizerunek młodego mężczyzny w mundurze i czapką z daszkiem. Na dole ilustracji jest napis w języku rosyjskim.

Stalinizm

W 1929 r. Stalin rozpoczął przekształcanie całego społeczeństwa. Najważniejszymi elementami tej „odgórnej rewolucji” były kolektywizacjakolektywizacjakolektywizacja rolnictwa, industrializacja i czystki partyjne.

R10yvXtSp91kq1

Zdjęcie przedstawia wiejski dom, przed którym stoi wózek z dobytkiem. Jest ciągnięty przez kobietę w prostej sukni i z chustą na głowie oraz podobnie ubrane dziecko. Przy wejściu do domu stoi mężczyzna w mundurze. W wejściu stoi kobieta w prostej sukni z chustą na głowie.

Rekwizycje ziarna i upaństwowienie ziemi uprawnej spowodowały znaczący spadek wydajności pracy chłopów. Efektem tych działań był głód. Zdesperowani ludzie dopuszczali się kradzieży, mimo że za zabranie choćby kłosa zboża z kołchozowego pola groziła kara śmierci. Oblicza się, że kolektywizacja i klęska głodu przez nią wywołana doprowadziła w latach 1931−1933 do śmierci ok. 10 mln ludzi. Szczególnie wiele ofiar było na Ukrainie. Ludzie umierali na ulicach, dochodziło do aktów przemocy i kanibalizmu. Chłopom zakazano opuszczania wsi w poszukiwaniu pożywienia, uciekinierów rozstrzeliwały specjalne oddziały GPU i milicji. Brak żywności tłumaczono działalnością „sabotażystów”.

RTP9XWYfohslU

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w mundurze, który siedzi na koniu. Przytrzymuje ramieniem długi kij. Znajduje się na polu. Pod nim widoczne są snopki zboża.

Paradoksem jest to, że gdy na Ukrainie umierały z głodu tysiące ludzi, ZSRS eksportował ogromne ilości zboża po cenach dumpingowychcena dumpingowacenach dumpingowych. Potwierdza to tezę, że głód został wywołany przez władze komunistyczne celowo, aby złamać Ukraińców, którzy jeszcze na początku lat 20., po zakończeniu wojny polsko‑bolszewickiej, walczyli o niepodległe państwo. Ostatecznie w Związku Sowieckim indywidualni chłopi, stanowiący do tej pory większość społeczeństwa, przestali istnieć jako warstwa społeczna. Stali się robotnikami rolnymi − kołchoźnikami.

RLEy8PdPsxzwV

Zdjęcie przedstawia drewniany płot, pod którym leżą martwe, wychudzone ciała. Mijane są przez dwie kobiety w prostych sukniach z chustami na głowach, które idą ulicą. Jedna z nich spogląda na ciała. W tle rosną drzewa.

RDyA6mdWPx2Q6

Zdjęcie przedstawia wychudzonego konia, który jest zaprzęgnięty do wozu z sianem. Stoi na polu. Za nim widoczny jest stojący człowiek oraz drewniany płot. W tle znajdują się budynki oraz drzewa.

RtrIWWRt7XGoc

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi, który stoi w kolejce przed niskim budynkiem. Wśród tłumu są mężczyźni, kobiety i dzieci.

Jednocześnie realizowano politykę industrializacjiindustrializacjaindustrializacji połączoną z wprowadzeniem w gospodarce centralnego planowania. Rozwijany był przede wszystkim przemysł ciężki, zaniedbywano przy tym potrzeby konsumpcyjne społeczeństwa. Przy budowie nowych fabryk wykorzystywano więźniów osadzonych w obozach pracy przymusowej, czyli łagrachłagierłagrach.

RfZVyMRjLsvjB

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Stalin w drodze po władzę. Kult jednostki.

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Stalin w drodze po władzę. Kult jednostki.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D13RQZRTq

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Stalin w drodze po władzę. Kult jednostki.

Kult jednostki. Stalin jako nieomylny przywódca narodu

Chociaż bolszewicy dążyli wszelkimi sposobami do przekształcenia sowieckiego społeczeństwa, wprowadzając kolektywizację rolnictwa i centralnie planowaną gospodarkę oraz głosząc socjalną równość wszystkich obywateli, to dosyć szybko te zasady przestały dotyczyć partii komunistycznej i rządów Józefa Stalina. Oficjalnie państwo kierowane było kolektywnie, jednak najważniejszą rolę odgrywał Stalin, który dbał o to, by jego osoba była przedstawiana wyłącznie w dobrym świetle. Z czasem przyjęło to formę kultu jednostki – oficjalna propaganda sowiecka przedstawiała Józefa Stalina jako nieomylnego przywódcę, nieprzeciętnie uzdolnionego wodza i wyjątkowego człowieka, który poświęca się dla dobra Związku Sowieckiego, a cały naród winien jest mu za to wdzięczność. Portrety i wizerunki Stalina obecne były na każdym kroku, w gmachach publicznych i szkołach, a w gazetach i książkach cytowano przypisywane Stalinowi zdania i myśli, podkreślając wyłącznie geniusz ich autora. Już w 1925 r. w uznaniu zasług Stalina dla Związku Sowieckiego przemianowano Carycyn na Stalingrad, to samo miało zresztą miejsce w komunistycznej Polsce w 1953 r., gdy władze postanowiły upamiętnić właśnie zmarłego dyktatora, zmieniając nazwę Katowic na Stalinogród. Stalinowi poświęcano najróżniejsze czyny oraz inicjatywy produkcyjne,  pisarze i poeci państw znajdujących się w orbicie wpływów ZSRS przedstawiali go jako „wielkiego budowniczego”, „nauczyciela (albo przywódcę) ludzkości”, „inżyniera marzeń”, a nawet „krzewiciela ludzkiej dobroci” i „słońce narodów”. Władysław Broniewski w wierszu Słowo o Stalinie podkreślał: „Wszędzie na świecie, gdzie sięga przemoc pieniądza, bagnet żołdaka i pałka policjanta, ludzie walczą i będą zwyciężali z imieniem Stalina. Setki milionów ludzi wołają: Stalin! Stalin! Stalin!”.Indeks górny {1}^{1}1Indeks górny {1}^{1}

R1UbQrkk9dlBY

Obraz przedstawia Stalina, stojącego przy stole. Mężczyzna ma zaczesane do tyłu ciemne włosy, gęste wąsy oraz brązowy mundur z przypiętą złotą gwiazdą. W prawej ręce trzyma czerwony ołówek, a lewą ma opartą na dużej mapie, która leży na stole. Na stole leży rozłożona jeszcze inna mapa, otwarta książka oraz szklanka. Za stołem jest okno z widokiem na szary krajobraz miejski.

RgxXSQF0voOlD

Zdjęcie przedstawia scenę, przed którą siedzi tłum ludzi. Są skupieni na tym, co się dzieje na scenie. Na niej przy mównicy stoi przemawiający mężczyzna. Pod mównicą stoi symbol sierpa i młota. Z tyłu przy stole siedzi grupa mężczyzn. Nad nimi wisi duży portret Józefa Stalina otoczony kwiatami. Wyżej widoczny jest napis w języku niemieckim.

R1IQLX7YO5Aa3

Zdjęcie przedstawia tłum kobiet w mundurkach ze spódnicami, które trzymają kilkadziesiąt portretów Józefa Stalina. Maszerują miejską ulicą.

R1aQ5PaRB4eyX

Zdjęcie przedstawia pomieszczenie. Na pierwszym planie przy stole siedzą dzieci, które bawią się klockami. Za nimi stoi drugi stół, przy którym druga grupa dzieci robi to sami. Po lewej stronie stoi mężczyzna i kobieta. Rozmawiają ze sobą. Na ścianie wisi portret Józefa Stalina w jasnym mundurze.

RHSs9zw6WqM4z

Zdjęcie przedstawia biały talerz z czarnym wizerunkiem Józefa Stalina. Widoczne jest jego popiersie. Ma gęste wąsy, zaczesane do tyłu włosy oraz ubrany jest w mundur. Talerz posiada czerwone obramowanie z prostym wzorem.

Jednocześnie wszelkie próby krytyki zarówno przywódcy ZSRS, jak i rosnącego kultu Stalina były duszone w zarodku przez służbę bezpieczeństwa i karane surowymi represjami. Niemal religijny kult Józefa Stalina trwał do połowy XX w. Początkiem jego końca był stał się wygłoszony przez Nikitę Chruszczowa w 1956 r. tajny referat O kulcie jednostki i jego następstwach, będący krytyką sowieckiego dyktatora oraz prowadzonego przez niego systemu terroru i przemocy.

Słownik

Słowa kluczowe

Komitet Centralny (KC), gensek, dyktatura, Związek Sowiecki, kult jednostki, Józef Stalin, Lew Trocki, Lew Kamieniew, świat po I wojnie światowej, totalitaryzm, dwudziestolecie międzywojenne

Bibliografia

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

R. Conquest, Wielki terror, tłum. W. Jeżewski, Warszawa 1997.