Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Przeczytaj

bg‑azure

Ryby kostnoszkieletowe

U ryb kostnoszkieletowych mechanizm przepływu wody przez skrzela oparty jest na ruchach dna jamy gębowej i pokryw skrzelowych.

RiebJsB8OXLAE1
Na ilustracji przedstawiony jest schemat przepływu wody u ryb kostnoszkieletowych. Cyfrą 1 i strzałką zaznaczony jest etap wpływania wody do jamy gębowej, a następnie skrzelowej. Kolejno w środku ciała pokrywy skrzelowe początkowo przylegające do ciała odchylają się przy zamkniętej szczelinie skrzelowej. Woda zasysa się do jamy skrzelowej i rozprowadza dalej. Zaznaczono to cyfrą 2. Cyfrą 3 z kolei oznaczono, jak woda obmywa blaszki skrzelowe. Znajdują one się po obu stronach ciała ryby i są symetryczne. Cyfra 4 oznacza szczeliny skrzelowe, które są zamknięte. Następnie zamyka się otwór gębowy, co zaznaczono cyfrą 5, a cyfrą 6 oznaczono jak dno jamy skrzelowej się podnosi, a pokrywy skrzelowe unoszą i woda wypływa na zewnątrz ciała ryby. Cyfrą 7 zaznaczono moment, gdy woda przepływa między blaszkami skrzelowymi, a następnie poprzez otwarte szczeliny skrzelowe woda wypływa z wnętrza się z ryby. Zaznaczono to cyfrą 8.
Przepływ wody u ryb kostnoszkieletowych.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Otwarcie pyska przez rybę powoduje opuszczenie dna jamy gębowej przy pokrywach skrzelowych przylegających do ciała, co umożliwia napływ wody do jamy gębowej. Woda przepływa przez komory skrzelowe, obmywając skrzela. Zamknięcie pyska powoduje podniesienie dna jamy gębowej i uniesienie pokryw skrzelowych, co umożliwia wypłynięcie wody na zewnątrz ciała.

bg‑azure

Ryby chrzęstnoszkieletowe

U ryb chrzęstnoszkieletowych przepływ wody przez skrzela warunkowany jest przez ciągły ruch zwierzęcia do przodu lub ustawienie ciała w kierunku przeciwnym do prądu wody.

R1WhBLlbLJycl1
Na ilustracji przedstawiony jest schemat przepływu wody u ryb chrząstnoszkieletowych, których przedstawicielem jest rekin ukazany na schemacie. Woda wpływa u niego przez otwarty pysk i przepływa przez skrzela, gdy ryba szybko płynie. Zaznaczono to cyfrą 1 na schemacie. Cyfrą 2 oznaczono, jak woda wypływa na zewnątrz przez skrzela znajdujące się z boku ciała. U ryb chrząstnoszkieletowych nie występują pokrywy skrzelowe, a szczeliny skrzelowe otwierają się bezpośrednio na zewnątrz, wydalając wodę. Cyfrą 3 zaznaczono tryskawkę – pierwszą szczelinę skrzelową, która przekształciła się u niektórych ryb przydennych w otwór występujący za okiem. Tędy do skrzeli wciągana jest woda bez zanieczyszczeń.
Przepływ wody u ryb chrzęstnoszkieletowych.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Woda, która wpada otworem gębowym, przepływa przez jamę gębową i gardziel, obmywa skrzela, w których zachodzi wymiana gazowa, i zabierając dwutlenek węgla, opuszcza szczeliny skrzelowe.

U niektórych ryb chrzęstnoszkieletowych, zwłaszcza prowadzących przydenny tryb życia (np. u płaszczek), występuje dodatkowa szczelina skrzelowa — tryskawkatryskawkatryskawka. Zlokalizowana jest po grzbietowej stronie ciała ryby, na wierzchu głowy. Dzięki takiemu umiejscowieniu tryskawki do gardzieli dostaje się czysta woda, pozbawiona zanieczyszczeń z dna zbiornika wodnego.

RmY7pzkCyfNKi
Zdjęcie przedstawia oko oraz tryskawkę patelnicy niebieskoplamej. Jest to ryba o brązowym ciele pokrytym niebieskimi plamami. Ryba posiada dość duże oko, bezpośrednio za nim znajduje się sporej wielkości otwór.
Widoczna na fotografii tryskawka (z lewej) obok oka patelnicy niebieskoplamej (Taeniura lymma).
Źródło: Marek Jakubowski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Mechanizm wymiany gazowej

Woda, która obmywa blaszki skrzelowe, płynie w przeciwnym kierunku niż krew. W ten sposób tworzy się przeciwprądowy mechanizm wymiany gazowejwymiana gazowa wymiany gazowej.

R1LAhs7RklBEM1
Schemat obrazuje, jak w blaszce skrzelowej ciśnienie parcjalne tlenu we krwi w każdym miejscu jej przepływu jest nieco niższe niż w przepływającej w przeciwną stronę wodzie. Na ilustracji znajduje się ciało ryby. Cyfrą 1 zaznaczono, jak woda wpływa otworem gębowym do skrzeli, co obrazuje niebieska strzałka. Woda przepływa przez pokrywę skrzelową pomiędzy listkami skrzelowymi, oznaczonymi cyfrą 3. W pokrywie znajdują się naczynia włosowate, w których krew przepływa w odwrotnym kierunku niż woda, co oznaczono cyfrą 4. Naczynia te znajdują się w blaszce skrzelowej, zaznaczonej cyfrą 5, a cyfrą 6 jest oznaczona tętnica skrzelowa, która doprowadza krew odtlenowaną. Cyfrą 7 oznaczona jest tętnica skrzelowa, która odprowadza krew utlenowaną. Cyfrą 9 zaznaczono naczynia krwionośne znajdujące się w pokrywie skrzelowej - są one otoczone łukiem skrzelowym oznaczonym cyfrą 8. Liczbą 10 z kolei zaznaczono położenie łuku skrzelowego w ciele ryby.
W blaszce skrzelowej ciśnienie parcjalne tlenu (pO2) we krwi w każdym miejscu jej przepływu jest nieco niższe niż w przepływającej w przeciwną stronę wodzie. Różnica ciśnień parcjalnych umożliwia dyfuzję tego gazu z wody do krwi.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

ciśnienie parcjalne (cząsteczkowe)
ciśnienie parcjalne (cząsteczkowe)

ciśnienie wywierane przez jeden z gazów wchodzących w skład mieszaniny gazowej, wyrażane w mm Hg lub kPa; iloczyn ciśnienia całkowitego mieszaniny gazów i ilości jednego z gazów wchodzących w skład mieszaniny gazowej

dyfuzja
dyfuzja

samorzutne, nieodwracalne mieszanie się cząsteczek lub jonów w wyniku ich chaotycznych ruchów; zachodzi zgodnie z różnicą stężeń – ze środowiska o większym stężeniu do środowiska o mniejszym stężeniu, aż do momentu uzyskania stanu równowagi

skrzela wewnętrzne
skrzela wewnętrzne

narządy oddechowe w postaci wypustek powierzchni ciała, okryte cienkim nabłonkiem; umożliwiają wymianę gazową w środowisku wodnym

tryskawka
tryskawka

(łac. spiraculum) element układu oddechowego łączący komorę skrzelową ze środowiskiem zewnętrznym; służy do pobierania czystej, niezanieczyszczonej mułem wody

wymiana gazowa
wymiana gazowa

proces wymiany gazów oddechowych (tlenu i dwutlenku węgla) między organizmem a otoczeniem oraz między płynami ustrojowymi a komórkami ciała; opiera się na zjawisku dyfuzji

Wprowadzenie
Animacja