Gatunki występują na tym samym obszarze, ale zajmują odmienne środowiska np. świergotki (ptaki z rodziny pliszkowatych). Świergotek polny (Corydalla campestris) preferuje otwarte przestrzenie słabo pokryte roślinnością (pola, ugory, hałdy). Zbliżony do niego świergotek drzewny (Anthus trivialis) występuje w lasach liściastych lub iglastych.

Czas rozrodu gatunków występujących na tym samym obszarze przypada na inne pory roku. Choć mamy do czynienia z populacjami tego samego gatunku, nie dochodzi do krzyżowania się i przepływu genów, np. skunks plamisty (Spilogale putorius) wschodni i zachodni żyją na tych samych terenach, ale ich pora rozmnażania przypada odpowiednio na późną zimę i późne lato.

Nie ma możliwości zaplemnienia międzygatunkowego (wprowadzenia plemników do dróg rodnych samicy), ponieważ narządy kopulacyjne samca i samicy nie pasują do siebie. W przypadku roślin mamy do czynienia z odmienną budową kwiatów, czy różnymi, charakterystycznymi dla danego gatunku rośliny, zapylaczami, jak np. u szałwii. Szałwia biała (Salvia apiana) ma drobne kwiaty, przystosowane do zapylania przez małe pszczoły, natomiast szałwia czarna (Salvia mellifera) przystosowana jest do zapylania przez większe gatunki pszczół, gdyż występują u niej dłuższe pręciki i większe płatki kwiatów. Gatunki pszczół zapylających szałwię białą są zbyt małe i nie ocierają się o pylniki szałwii czarnej, przez co niemożliwe jest zapylenie.

Samice i samce jednego gatunku preferują ściśle określone zachowania godowe, np. podczas toków. Są one zrytualizowane i odczytywane tylko przez partnera określonego gatunku; z tego powodu samce i samice innych gatunków nie są w stanie rozpoznać się. Przykładem izolacji behawioralnej jest występowanie różnego wzoru lotu godowego u świetlików.

Gamety różnych gatunków nie mogą połączyć się ze sobą, ponieważ na ich powierzchni brak odpowiednich białek, umożliwiających przyleganie plemnika do komórki jajowej. Przykładem mogą być różne gatunki szkarłupni lub gąbek, wyrzucające komórki rozrodcze do wody w tym samym czasie.

Populacje żyją w innych środowiskach (występuje bariera ekologiczna). Niewielka, izolowana populacja powstaje na granicy zasięgu lub w wyniku kolonizacji. Efekt założyciela i dryf genetyczny zapoczątkowują różnicowanie genetyczne w stosunku do populacji wyjściowej. Oddziaływanie czynników środowiskowych pogłębia różnice. Efekt założyciela występuje, gdy grupa osobników jednej populacji – dużej i stabilnej genetycznie, przemieszcza się na nowy, izolowany obszar (np. następuje kolonizacja wyspy). Nowo powstała populacja będzie miała pulę genową rożną od populacji macierzystej. Zależy to od alleli, które posiadały osobniki opuszczające populację wyjściową. Nie wszystkie allele, znajdujące się w starej populacji, pojawią się w nowej.

Dochodzi do niej na skutek izolacji rozrodczej bez izolacji przestrzennej. Do zróżnicowania między grupami jednej populacji może doprowadzić dobór rozrywający, preferujący skrajne cechy osobników populacji. Izolacja rozrodcza może być również spowodowana aberracjami w doborze płciowym. Samice w danej populacji mogą odznaczać się innymi preferencjami płciowymi w wyborze samca. Preferencje te mogą wykazywać samice w ich potomstwie, co pogłębia specjację.

Rola doboru płciowego jest ogromna. Przykładem są pielęgnice z afrykańskiego jeziora Wiktorii, zbiornika pochodzenia tektonicznego. Z jednego gatunku, w ciągu 14 000 lat, powstało tam 300 różnych gatunków, zajmujących szereg nisz ekologicznych. Gatunki te powstały mimo braku bariery geograficznej.

Rlizan1qVwvjY

Schemat przedstawia specjację sympatryczną. W szeregu od lewej do prawej zamieszczone zostały różne kształty ciemnoniebieskie i niebieskie. Pierwsze kształt jest ciemnoniebieski. Strzałka w prawo. Drugi kształt ciemno-niebieski pochłania mniejszy jasno-niebieski. Strzałka w prawo. Trzeci kształt ciemno-niebieski wyodrębnił z siebie, pochłonięty wcześniej, mniejszy jasno-niebieski. Teraz są dwa, obok siebie. Strzałka w prawo. Kształt ciemnoniebieski oddalił się nieco od mniejszego, jasnoniebieskiego. Dwie strzałki w prawo.

Specjacja przebiega w krótkim czasie i skokowo. Motorem specjacji nagłej są zmiany mutacyjne, głównie poliploidyzacje (z tego powodu ten rodzaj specjacji dotyczy roślin; poliploidyzacje zachodzące u zwierząt są mutacjami letalnymi). Zmianie może ulegać liczba własnych chromosomów - mówimy wtedy o autopoliploidyzacji. Jeżeli przed mutacją doszło do hybrydyzacji gatunków i po niej zwielokrotnienia liczby chromosomów, to mówimy o allopoliploidyzacji, która często prowadzi do specjacji.

Polega na stopniowym przekształceniu całego gatunku w nowy gatunek.

Jest typem hybrydyzacji, polegającej na częściowym lub całkowitym zlaniu się pól genowych różnych gatunków. Powstaje gatunek mieszańcowy, mogący zagrozić istniejącym gatunkom. U roślin okrytozalążkowych 70‑80 proc. gatunków pojawiło się z powodu hybrydyzacji.