Przeczytaj
O autorze
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865–1940) był jednym z najbardziej uznanych twórców Młodej Polski. W jego twórczości, w pewnym okresie opanowanej przez dekadenckiedekadenckie nastroje epoki, można zaobserwować próby przełamania pustki życiowej, poszukiwanie dróg spełnienia – w miłości, naturze i sztuce. Większość czasu poeta spędzał w Krakowie i Zakopanem, często także podróżował. Wśród jego późnych dzieł wiele rozgłosu zyskał zbiór Na Skalnym Podhalu. W pisanych gwarą podhalańską opowiadaniach Tetmajer przedstawił życie tatrzańskich górali.
W 1895 roku przebywał w Heidelbergu jako osobisty sekretarz Adama Krasińskiego, później wiele podróżował po Europie (Włochy, Szwajcaria, Francja, Niemcy). Na ziemiach polskich mieszkał w Krakowie i w Zakopanem, a pod koniec życia także w Warszawie. Podczas pierwszej wojny światowej był związany z Legionami Piłsudskiego, zakładał Komitet Obrony Podhala. W 1921 roku został prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, a kilkanaście lat później otrzymał członkostwo honorowe w nowo utworzonej Polskiej Akademii Literatury.
Rosnąca popularność Tatr
Wizerunek gór w XIX wieku uległ zdecydowanej przemianie. Rosło zainteresowanie tatrzańskim krajobrazem, wysokie szczyty, dotąd uważane za niedostępne, stały się celem wypraw turystów, a także artystów, którzy szukali natchnienia w kontakcie z naturą. Przemianę myślenia o górach rozpoczęła w Polsce literatura romantyczna, a zwłaszcza Dziennik podróży do Tatrów (1832) Seweryna Goszczyńskiego opisujący naturę i folklor regionu. Zaciekawienie Tatrami w okresie pozytywizmu nie zmalało, a w Młodej Polsce osiągnęło prawdziwe apogeum. W czasie przełomu wieków Kazimierz Przerwa‑Tetmajer należał, obok m.in. Jana Kasprowicza, Stanisława Witkiewicza i Tadeusza Micińskiego, do czołowych piewców tatrzańskiego krajobrazu. Kronikarz epoki, Tadeusz Boy‑Żeleński, ukuł nawet pojęcie „Młoda Polska tatrzańska” określające grupę twórców mieszkających w Zakopanem lub często je odwiedzających, poświęcających górom część swoich dzieł. W Tatrach zaczęto dostrzegać ostoję polskości, podróżowano tam, aby zaznać patriotycznej atmosfery, a także po to, by doświadczyć wytchnienia i spokoju wśród majestatycznej przyrody. Strzeliste wierzchołki inspirowały również przemyślenia natury metafizycznej, a zestawienie małego człowieka z ich wielkością mogło budzić zwątpienie lub dreszcz grozy. Wśród górskich łańcuchów ujawniały się różne tęsknoty i namiętności Młodej Polski.
Do najsłynniejszych młodopolskich liryków inspirowanych górskim pejzażem należy z pewnością wiersz Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym). Opublikowany w 1894 roku wchodził w skład głośnej drugiej serii poezji Kazimierza Przerwy‑Tetmajera, w której artysta wyraził dominujące w epoce nastroje: poczucie zwątpienia, dekadenckie przekonanie o schyłku cywilizacji europejskiej i poszukiwanie ucieczki od wewnętrznej pustki w miłości, sztuce i właśnie w górach.
Wyjątkowa fauna i flora
Region Tatr cechuje unikalna przyroda, co znajduje wyraz w wierszu Tetmajera. Poeta wspomina o limbach i świerkach (zwanych przez górali smrekami) porastających zbocza gór, które są charakterystycznym elementem krajobrazu tej części KarpatKarpat. Wzmianka o puchu mlecza wskazuje na letnią porę – roślina kwitnie bowiem od czerwca do października. Wiersz nie opisuje jednak upalnej pogody, lecz ukazuje pejzaż nocny, gdy górskie doliny spowija chłodna mgła. Późnej godziny możemy też domyślić się z powodu obecności sów i nietoperzy, zwierząt wykazujących szczególną aktywność właśnie nocą. Tetmajera pasjonuje dziewiczość natury, absolutny spokój panujący pomiędzy górskimi graniami. Nic nie zakłóca harmonii panującej na tatrzańskiej hali. Zbiorowy podmiot liryczny – w którym możemy domyślać się tytułowych mgieł – wsłuchuje się w szmer strumieni, powiew wiatru, podziwia rozgwieżdżone, czyste niebo. Za sprawą takich świadectw, jak utwór Tetmajera, w okresie Młodej Polski do Zakopanego ściągały tłumy turystów, na co autor Melodii mgieł nocnych wielokrotnie narzekał. Smuciła go przemiana pamiętanego z dzieciństwa krajobrazu, która dokonała się pod wpływem turystyki, drażniło go przejmowanie przez górali mentalności miejskiej.
Muzyczność wiersza
W tytule utworu nie przez przypadek pojawia się wyraz „melodia”. Tetmajer starał się nadać wierszowi melodyjny charakter, naśladujący dźwięki rozchodzące się w górskiej dolinie. Stąd nagromadzenie szumiących głosek odzwierciedlających odgłos strumienia: „szmer”, „szept”. Tym instrumentacyjnyminstrumentacyjnym zabiegom wtóruje rytm wiersza – poeta tak zestawia ze sobą wyrazy, aby akcent padał na sylaby w regularnych odstępach, a w każdym wersie mieściło się ich dokładnie czternaście. Jest to zatem utwór sylabotonicznysylabotoniczny. Jednostajności rytmu towarzyszą też liczne powtórzenia: Cicho, cicho
, lećmy, lećmy
, z szczytu na szczyt
. Ponadto w utworze można wyróżnić refren – powtarzające się dwa wersy:
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie…
Tetmajer stworzył Melodię mgieł nocnych w myśl założeń impresjonizmuimpresjonizmu, celując raczej w wyrażanie nastroju niż przekazywanie konkretnego przesłania. Muzyczność wiersza ułatwia jego zapamiętanie, dlatego utwór szybko zyskał popularność, stając się wizytówką nie tylko Tetmajera, lecz także samych Tatr.
Słownik
(fr. decadéntisme) – postawa, która ukształtowała się pod koniec XIX wieku, charakteryzująca się pesymistycznym podejściem do rzeczywistości, przekonaniem o zmierzchu kultury i poszukiwaniem sposobów na zapełnienie odczuwanej pustki. Duży wpływ na rozwój dekadentyzmu miały powieść Jorisa‑Karla Huysmansa Na wspak oraz filozofia Arthura Schopenhauera
(fr. impressionisme) – powstały w latach 70. XIX wieku kierunek w malarstwie europejskim skupiający się na odtwarzaniu chwilowych, subiektywnych wrażeń zmysłowych, który silnie oddziałał na inne sztuki, w tym na literaturę. Za jego prekursora w obrębie malarstwa uważa się Édouarda Maneta, do czołowych przedstawicieli należeli zaś m.in. Claude Monet, Auguste Renoir oraz Edgar Degas. Elementy impresjonistycznej poetyki inspirowanej osiągnięciami francuskich malarzy można odnaleźć w twórczości m.in. Stéphane’a Mallarmé’go, Paula Verlaine’a, Kazimierza Przerwy‑Tetmajera czy Jana Kasprowicza
środek stylistyczny wykorzystujący dźwiękowe właściwości słów dla szczególnego efektu estetycznego lub dla upodobnienia tekstu do opisywanych zjawisk i ich odgłosów
drugi co do wielkości łańcuch górski w Europie, leżący na terytorium ośmiu krajów, w tym Polski – jego częścią są m.in. Tatry, Beskidy i Pieniny
(gr. syllabḗ + tónos – napięcie, dźwięk) – system wersyfikacyjny polegający na zgodności rozkładu akcentów i liczby sylab w kolejnych wersach utworu poetyckiego
(łac. realism – rzeczywisty) – w literaturze prąd spopularyzowany w prozie II połowy XIX wieku, dążący do jak najwierniejszego odzwierciedlenia świata znanego czytelnikowi z codzienności. Realiści opisywali wydarzenia, bohaterów i ich egzystencję w sposób reprezentatywny dla przedstawianej w utworze grupy społecznej
(łac. reclamo – krzyczę, odkrzukuję) – działanie mające na celu zachęcenie potencjalnych klientów do zakupu konkretnych towarów lub do skorzystania z określonych usług
orzeźwiający, pełen werwy
nazwa wiatru w Karpatach Zachodnich, w których skład wchodzą m.in. Tatry – objawia się ciepłymi, suchymi i silnymi podmuchami wiejącymi w stronę dolin