Przeczytaj
Status prawny posła i senatora w Rzeczypospolitej Polskiej
Posłowie i senatorowie jako przedstawiciele władzy ustawodawczej w Polsce są wybierani w wyborach powszechnych. Swój mandat zaczynają pełnić dopiero po złożeniu ślubowania. Dzięki temu uzyskują immunitet parlamentarny.
Mandat posła i senatora w Rzeczypospolitej Polskiej jest mandatem wolnym. Oznacza to, że parlamentarzystów nie wiążą instrukcje ustalane przez wyborców. Parlamentarzyści są bowiem przedstawicielami całego narodu, co oznacza, że podejmując decyzje, posłowie i senatorowie nie są związani w żaden sposób wolą wyborców. Mimo że wyborcy mogą być niezadowoleni z pracy parlamentarzysty, nie mogą go odwołać w trakcie pełnienia kadencji. Jedynie po jej zakończeniu mogą w kolejnych wyborach parlamentarnych poprzeć inne osoby kandydujące na posła lub senatora. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu poselskiego lub senatorskiego odbywa się uroczyste ślubowanie przed właściwą izbą parlamentu. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.
Mandat parlamentarny
Uzyskanie stanowiska posła lub senatora i złożenie ślubowania wiąże się z przyznaniem mandatu parlamentarnegomandatu parlamentarnego, który trwa przez całą kadencję i wygasa wraz z jej zakończeniem. W sytuacjach wyjątkowych mandat może wygasnąć w trakcie kadencji, jeżeli nastąpi odmowa złożenia ślubowania, śmierć posła lub senatora, zrzeczenie się mandatu. Może też dojść do utraty prawa wybieralności, gdy parlamentarzysta zostanie uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym oraz obejmie jedno ze stanowisk, których nie wolno łączyć z mandatem parlamentarnym.
Mandat parlamentarny jest:
-
generalny – bo posłowie i senatorowie są przedstawicielami całego narodu;
-
niezależny – nie wiążą ich instrukcje wyborców;
-
nieodwołalny – bo wyborcy nie mają prawa cofnąć udzielonego parlamentarzyście pełnomocnictwa.
Przeciwieństwem mandatu wolnego jest mandat imperatywny, zwany też mandatem związanym, który tworzy zależność między parlamentarzystą a wyborcami – jest on związany ich wolą i powinien ją wypełniać. Konstytucja RP nie przewidziała takiej formy mandatu.
Zasada incompatibilitas
Zasada niepołączalności mandatu posła i senatora z określonymi funkcjami.
Naruszenie tej zasady powoduje wygaśnięcie mandatu osoby zajmującej w dniu wyborów stanowisko lub funkcję, jeżeli nie złoży ona na ręce marszałka sejmu/senatu w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów oświadczenia o rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji. Wygaśnięcie mandatu osoby powołanej lub wybranej w czasie kadencji na określone stanowisko czy funkcję następuje z dniem powołania bądź wybrania.
Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej
Na mocy zakresu ustalonego ustawą poseł lub senator nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa czy samorządu terytorialnego. Nie może też nabywać tego majątku. Za naruszenie tego zakazu parlamentarzysta ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Ograniczenie aktywności
Każdorazowo poseł lub senator jest obowiązany powiadomić odpowiednio marszałka sejmu/senatu o zamiarze podjęcia dodatkowych zajęć, z wyjątkiem działalności podlegającej prawu autorskiemu i prawom pokrewnym. Parlamentarzysta nie może podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn, mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania przez niego mandatu. Za naruszenie tych ograniczeń parlamentarzysta jest pociągany do odpowiedzialności regulaminowej.
Obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym
Każdy parlamentarzysta ma obowiązek składania oświadczeńoświadczeń o stanie majątkowym. Pierwsze oświadczenie składają parlamentarzyści przed złożeniem ślubowania, kolejne corocznie – są one jawne i podawane do wiadomości publicznej. W przypadku niezłożenia oświadczenia o stanie majątkowym parlamentarzyście grozi odpowiedzialność regulaminowa oraz utrata części uposażenia. W przypadku podania nieprawdy w oświadczeniu majątkowym lub zatajenia prawdy grozi odpowiedzialność karna. Dodatkowo prowadzony jest jawny rejestr korzyści, w którym ujawniane są korzyści uzyskiwane przez parlamentarzystów i ich małżonków.
Immunitet parlamentarny
ImmunitetImmunitet parlamentarny jest gwarancją, że parlamentarzysta może swobodnie wykonywać swój mandat.
Rodzaje immunitetu
Immunitet materialny
Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działalność będącą konsekwencją sprawowania mandatu parlamentarnego ani w czasie jego trwania, ani po wygaśnięciu. Gdyby w wyniku tej działalności naruszone zostały prawa osób trzecich, parlamentarzysta może zostać pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą danej izby.
Immunitet formalny (procesowy)
Poseł/senator nie może być pociągnięty bez zgody sejmu/senatu do odpowiedzialności karnej od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu (zawieszenie obligatoryjne).
Zawieszenie fakultatywne wiąże się z postępowaniem karnym wszczętym przed dniem wyboru na posła lub senatora, które na żądanie izby zawiesza się do wygaśnięcia mandatu.
Nietykalność
Parlamentarzysta nie może być zatrzymany/aresztowany bez zgody właściwej izby. Wyjątek to ujęcie podczas popełniania przestępstwa, jeśli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego postępowania. W przypadku zatrzymania parlamentarzysty, o tym fakcie powiadamia się marszałka właściwej izby. Może on nakazać zwolnienie zatrzymanego.
Procedura uchylenia immunitetu parlamentarnego
W przypadku popełnienia przez posła czynu zabronionego może on wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W przypadku braku takiej zgody może zostać postawiony wniosek w sprawie wyrażenia zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności za przestępstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bądź zatrzymanie. W sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego wniosek do Prezydium Sejmu wnosi prokurator generalny, a w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego wniosek sporządza i podpisuje adwokat, który następnie wnosi go do Prezydium Sejmu. Wniosek jest rozpatrywany przez Komisję Regulaminową, Spraw Poselskich i ImmunitetowychKomisję Regulaminową, Spraw Poselskich i Immunitetowych. Komisja po rozpatrzeniu sprawy uchwala sprawozdanie wraz z propozycją przyjęcia lub odrzucenia wniosku. Sejm rozpatruje sprawozdanie przygotowane przez komisję, wysłuchując jedynie sprawozdawcy. Prawo do zabrania głosu ma też poseł, którego wniosek dotyczy. Nad sprawozdaniem nie przeprowadza się dyskusji. Po rozpatrzeniu sprawozdania sejm rozstrzyga większością co najmniej ⅔ głosów w obecności co najmniej ½ ogólnej liczby posłów o wyrażeniu zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności za przestępstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bądź zatrzymanie. Taka uchwała podlega ogłoszeniu w dzienniku urzędowym „Monitor Polski”.
Słownik
(z łac. immunitas – uwolnienie od obciążeń); instytucja prawna, mocą której osoba z niej korzystająca nie podlega określonym przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane; immunitet może też oznaczać ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji; istotą immunitetu jest więc wyłączenie spod określonego obowiązku
(z łac. incompatibilitas – niepołączalność); zasada niełączenia określonych funkcji publicznych; odnosi się ona zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej
komisja, do której kompetencji należą sprawy związane z wyrażeniem przez sejm zgody na pociągnięcie posła, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Dziecka, Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych oraz Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu do odpowiedzialności za przestępstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bądź zatrzymanie, z warunkami wykonywania przez posłów mandatu poselskiego, jego wygaśnięcia, z działalnością biur poselskich, dotyczące wykładni i stosowania Regulaminu Sejmu oraz dokonywania analiz skarg i wniosków kierowanych do sejmu i jego organów, rozpatrywania zarzutów niewykonywania przez posłów obowiązków poselskich, sprawowania stałego nadzoru nad pracą Kancelarii Sejmu
pojęcie wieloznaczne, które rozpatrywać należy w co najmniej trzech znaczeniach: jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców, jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty, jako określenie funkcji członka parlamentu
oświadczenie o stanie majątku własnego (ewentualnie również osób najbliższych), którego złożenie może być obowiązkowe, np. na stanowisku posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego, ministra, sędziego, prokuratora, asesora prokuratury, radnego, jednostki samorządu terytorialnego (rady miasta, gminy lub powiatu albo sejmiku województwa), kierownika jednostki organizacyjnej, jednostki samorządu terytorialnego, skarbnika lub sekretarza jednostki samorządu terytorialnego, osoby zarządzającej samorządową osobą prawną lub osoby wydającej decyzje administracyjne – odpowiednio w związku z rozpoczęciem i upływem kadencji, powołaniem lub odwołaniem ze stanowiska, zatrudnieniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, jak również corocznie do 31 marca