Przeczytaj
Dyptyk królewski
Niewielu było władców, którzy byliby tak sprzecznie oceniani, jak Władysław Jagiełło. Jedni go chwalili, doceniając jego wkład w scementowanie unii Polski z Litwą i złamanie potęgi zakonu krzyżackiego, inni nie szczędzili mu słów krytyki. Rozbieżne opinie na temat władcy wypowiadali już współcześni, z samym Długoszem na czele.
Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego[Jagiełło] był niezbyt dobrym opiekunem grodów, swoich miast i innych budowli, tak że większość z nich doprowadził za swoich dni do upadku i ruiny. Nader gorącą miłością darzył swoją ojczyznę Litwę, swych krewnych i braci, do tego stopnia, że nie zawahał się narazić swego Królestwa Polski, na bardzo wiele wojen i niebezpieczeństw [...]. W gorliwości do polowania ani nie zachowywał umiaru, ani nie szczędził na nie czasu. [...] Niemal we wszystkich wojnach, jakie prowadził, odnosił sukcesy, zgodnie ze swym życzeniem. Wobec przybyszów i cudzoziemców tak bardzo był ludzki i życzliwy, że bynajmniej nie wydawał się człowiekiem zrodzonym w środku barbarzyńskiego kraju. Nie pamiętał zupełnie uraz i niesnasek. [...] Nieskory do wymierzania kar, okazywał większą skłonność do udzielania nagród. Godny pochwały za królewską łagodność, nie szukał łapczywie żadnych zewnętrznych kosztowności [...].
Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, t. 11, Kraków 2009, s. 142–144. PWN.
Skrajne opinie na temat Jagiełły formułowała także późniejsza historiografia.
Dzieje PolskiBył to człowiek szczęścia przez fortunę wysoko wyniesiony. Choć poganin – ochrzcił Litwę, choć nie wojownik – odniósł największe zwycięstwo pod Grunwaldem, choć analfabeta – założył Uniwersytet Jagielloński, choć starzec przeszło 70‑letni – założył dynastiędynastię jagiellońską.
Źródło: Wacław Sobieski, Dzieje Polski, t. 1, Warszawa 1923, s. 15. Wydawnictwo Zorza.
Władysław Jagiełło[Jagiełło] przedstawia się [...] współczesnemu historykowi jako wybitny mąż stanu i dowódca wojskowy. Jako mąż stanu potrafił rozgrywać pomyślnie wielkie zagadnienia polityki międzynarodowej, mając za partnerów cesarza, papieża i najprzedniejsze dynastie Europy. Choć nie potrafił zlikwidować zakonu krzyżackiego, dążył stale do jego osłabienia i izolacji. [...] Pozostawił po sobie Władysław Jagiełło związek dwóch państw jeszcze niespójny, ale liczący się do pierwszych potęg ówczesnej Europy. Od niego bierze początek dynastia Jagiellonów, z której panowaniem związane są czasy największej świetności Korony Królestwa Polskiego.
Indeks górny Wskaż na podstawie tekstów podobieństwa i różnice w ocenie króla Władysława Jagiełły. Indeks górny koniecWskaż na podstawie tekstów podobieństwa i różnice w ocenie króla Władysława Jagiełły.
Źródło: Juliusz Bardach, Władysław Jagiełło, [w:] Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1978, s. 285–286. Czytelnik.
Imię Jagiełły wiąże się z dwoma wielkimi wydarzeniami, które stanowiły także motyw przewodni całego jego panowania. Były to unia między Polską a Litwą oraz wojna z zakonem krzyżackim.
Najtrwalsze dzieło
Najtrwalszym dziełem Władysława Jagiełły było połączenie Polski z Litwą. Związek, któremu dał początek układ w Krewie w 1385 r., przetrwał do końca I Rzeczypospolitej.
Połączone unią państwo stało się jednym z największych w Europie Środkowo‑Wschodniej, a w niedługim czasie jedną z najbardziej liczących się potęg w regionie. Dzięki zespolonemu wysiłkowi została złamana potęga zakonu krzyżackiego i zatrzymana jego ekspansja na tereny litewskie. Księstwo włączono w krąg kultury zachodniej, a Polska zyskała wielkiego władcę i dynastiędynastię, na której czasy panowania przypada złoty okres w dziejach państwa.
Mimo tego ocena unii nigdy nie była jednoznaczna i od początku narastały wokół niej kontrowersje w obu państwach. Stosunki między nimi od początku były dość skomplikowane, bo oparte na innych oczekiwaniach. Głoszona przez polskie elity polityczne idea inkorporacji, czyli wcielenia Wielkiego Księstwa Litewskiego do Królestwa, spotkała się z żywym sprzeciwem na Litwie. W następnych dziesięcioleciach po podpisaniu układu krewskiego charakter unii polsko‑litewskiej ulegał ewolucji. Na mocy porozumienia w Horodleporozumienia w Horodle z 1413 r. ukonstytuował się związek obu państw, oparty na zasadzie odrębności Litwy przy jednoczesnym wzmocnieniu czynników integracyjnych między państwami.
I choć mogło się wydawać, że współpraca między oboma państwami powinna przebiegać poprawnie, tak się nie stało. Po śmierci Witolda (1430 r.) na Litwie wybuchła wojna domowa między Świdrygiełłą, młodszym bratem Jagiełły, a Zygmuntem Kiejstutowiczem, bratem Witolda. Konflikt wprawdzie wkrótce zażegnano, ale wkrótce po śmierci Władysława Jagiełły Litwini obwołali wielkim księciem jego młodszego syna Kazimierza, co doprowadziło do zerwania na krótko unii (1440–1447).
Złamany, ale nie pokonany
0.0.1385
Układ w Krewie
0.0.1409 - 0.0.1411
Kampania grunwaldzka
0.0.1411
I pokój toruński
0.0.1414 - 0.0.1416
Tzw. wojna głodowa
0.0.1414
Sobór w Konstancji
0.0.1422
Wojna golubska i pokój mełneński
0.0.1434
Śmierć Władysława Jagiełły
0.0.1435
Pokój w Brześciu Kujawskim
Walce z zakonem krzyżackim poświęcił Jagiełło prawie całe swoje życie, najpierw jako książę litewski, który musiał odpierać krzyżackie najazdy na Żmudź, a potem jako król Polski. Zagrożenie ze strony zakonu było jedną z głównym przyczyn układu między Polską a Litwą zawartego w Krewie. Złamanie potęgi Krzyżaków i ostateczna z nimi rozprawa należały do głównych celów panowania Jagiełły.
Owoce wieloletnich zmagań z zakonem mogłyby się wydawać nieznaczne. Po wielkim zwycięstwie pod Grunwaldem Litwa tymczasowo odzyskała Żmudź (do końca życia Witolda), ale do Polski nie wróciły ziemie utracone na rzecz zakonu w XIV w. Konflikt z zakonem zatem trwał nadal. Dopiero 11 lat później został podpisany pokój nad jeziorem Mełnopokój nad jeziorem Mełno (1422 r.). Litwie przyznano Żmudź w wieczyste władanie.
W kolejnych sporach zakon prowadził taktykę unikania walnej bitwy i niszczenia pól uprawnych wroga, osłabiając w ten sposób możliwości aprowizacyjne armii polskiej i zmuszając ją do zaniechania działań wojennych. Mimo że zyski terytorialne osiągnięte w wojnach z Krzyżakami w czasach Jagiełły były znikome, to jednak zwycięstwo pod Grunwaldem nadszarpnęło prestiż zakonu, spowodowało załamanie jego potęgi, a imię Polski rozsławiło na całą Europę. Bez Grunwaldu być może nie byłoby – a już na pewno nie tak szybko – ani buntu poddanych pruskich zakonu, ani II pokoju toruńskiego, w wyniki którego Polska po niemal półtora wieku odzyskała dostęp do morza. Jagiełło zapoczątkował procesy, które znalazły dopełnienie w działalności jego syna Kazimierza. Gdy umierał stary król, Polska była regionalnym mocarstwem, z którym liczono się w Europie.
Walka o tron
UniaUnia Polski z Litwą oraz wielkie zwycięstwo pod Grunwaldem były największymi powodami do chwały dla Jagiełły. Sławę zyskał on jednak także jako założyciel wielkiej dynastii, która przez następne niemal 200 lat władała Polską i Litwą. Król długo czekał na następcę i długo czekała Polska na dziedzica. Syn narodził się dopiero z czwartego małżeństwa króla, z młodą Zofią Holszańską, i to wtedy, gdy Litwin, przekroczywszy 60 lat, już niemal stracił nadzieję na ojcostwo.
Sukcesja synów Jagiełły w Polsce nie była jednak pewna. Od czasów Kazimierza Wielkiego tron w Polsce był elekcyjny. Ostatnie lata wypełniły Jagielle zabiegi wokół zapewnienia swoim synom władzy w Polsce. W zamian za zgodę szlachty na dziedziczenie tronu król wydał w 1430 r. w Jedlni przywilejprzywilej (potwierdzony w Krakowie w 1433 r.). Wkrótce Jagiełło umarł, a na tron polski zgodnie z ustaleniami został powołany jego najstarszy syn, Władysław.
Przywilej jedlneński z 4 III 1430 r. Wiek V–XV w źródłachWładysław z Bożej łaski król Polski [...]. Oznajmujemy niniejszym pismem [...] chcąc zwłaszcza wynagrodzić wspaniale i po królewsku ich życzliwe i uprzejme chęci, jakie okazali synom moim, dostojnym książętom Władysławowi i Kazimierzowi, z których jednego, na wydane z naszej strony wezwanie, który im się do rządów zdawać będzie zdatniejszym, przyrzekli po moim zgonie [...] wziąć za króla swego, pana i dziedzica królestwa polskiego, tudzież krajów Litwy i Rusi [...]; a jak do lat dojrzałych przyjdzie, koroną królewską i berłem, jak prawego i dziedzicznego następcę obiecali ozdobić [...]. [...] przyrzekamy najuroczyściej, że żadnego obywatela osiadłego za popełnioną winę lub przestępstwo nie będziemy więzili, ani więzić i karać dozwolimy, aż gdy o nie sądowo i dowodnie przekonanym, i nam albo staroście naszemu przez sędziego tej ziemi, w którym tenże obywatel zamieszkał, wydanym zostanie: wyjąwszy takiego, który by schwytany był na kradzieży lub jakowym jawnym przestępstwie, jako to podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien lub niewiast, łupieży i pustoszeniu włości; również takich, którzy by za siebie nie chcieli należnej dać rękojmi, stosownie do wykroczenia lub winy. Nikomu też dóbr ani dzierżaw zabierać nie będziemy, chyba że w drodze prawa przez sędziów właściwych albo panów naszych jako winowajca będzie nam wskazany.
Indeks górny Jakie były konsekwencje wydania przywileju jedlneńskiego dla władzy królewskiej oraz stanu szlacheckiego? Które z postanowień przywileju jedlneńskiego miało twoim zdaniem największe znaczenie? Indeks górny koniecJakie były konsekwencje wydania przywileju jedlneńskiego dla władzy królewskiej oraz stanu szlacheckiego? Które z postanowień przywileju jedlneńskiego miało twoim zdaniem największe znaczenie?
Źródło: Przywilej jedlneński z 4 III 1430 r. Wiek V–XV w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 188–192. PWN.
Słownik
(gr. dynasteia – władza) ród panujący, w którym władza w monarchii przechodzi z pokolenia na pokolenie
wojna między Polską a zakonem krzyżackim tocząca się w roku 1422; nazwa pochodzi stąd, że armia krzyżacka niszczyła pola uprawne, powodując kłopoty aprowizacyjne armii polskiej; nie została rozstrzygnięta
(łac. privilegium) uprawnienie do korzystania ze szczególnych względów
zjazd duchowieństwa z całej Europy w latach 1414‑1418, którego celem były zakończenie schizmy zachodniej, wybór jednego papieża na miejsce dotychczasowych trzech oraz przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się nauk Jana Husa
dobrowolny związek dwóch lub więcej państw
unia zawarta między Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim w 1414 r., na mocy której postanowiono o powołaniu urzędu wielkiego księcia na Litwie oraz o adopcji do herbów szlachty polskiej 47 rodów bojarskich; określono sposób wyboru króla Polski i władcy na Litwie; unia wzmacniała odrębność Litwy przy jednoczesnym większym zwróceniu uwagi na czynniki integracyjne między oboma państwami
(z łac. separatio – oddzielenie) dążenie do oddzielenia, wyodrębnienia jakiejś grupy z całości
pokój zawarty między Polską a Krzyżakami w Mełnie w 1422 r., na jego mocy zakon zrzekł się praw do Żmudzi i przyznał wieczyste prawa do niej Litwie, Polska zaś odzyskała Nieszawę, Orłowo i Murzynno, musiała jednak ponownie zrezygnować z Pomorza Gdańskiego oraz ziemi chełmińskiej i michałowskiej
pokój między Królestwem Polskim a państwem zakonu krzyżackiego zawarty w 1435 r., niewprowadzający żadnych zmian w porównaniu z poprzednim pokojem podpisanym w Mełnie
unia podpisana w 1432 r. w Grodnie, odnawiała stosunki między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim na zasadach takich, że wielkim księciem został mianowany dożywotnio Zygmunt Kiejstutowicz, z wykluczeniem praw Świdrygiełły, po jego śmierci władza miała powrócić do Jagiełły i jego potomków
Słowa kluczowe
Władysław Jagiełło, zakon krzyżacki, Krzyżacy, unia polsko‑litewska, wielka wojna z zakonem, wojna głodowa, unia w Horodle, unia w Grodnie, pokój melneński, pokój w Brześciu Kujawskim, Grunwald, przywilej jedlneński, Żmudź, Polska w XIV–XV w.
Bibliografia
Jurek T., Kizik E., Historia Polski do 1572, PWN. Warszawa 2019.
Krzyżanowska J., Ochmański J., Władysław II Jagiełło, Ossolineum, Wrocław, Warszawa, Kraków, 1990.
Wiek V‑XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S. B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.
Sobieski W., Dzieje Polski, t. 1, Wydawnictwo Zorza, Warszawa 1923.
Bardach J., Władysław Jagiełło [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Czytelnik, Warszawa 1978.