Demokryt z Abdery

Demokryt urodził się ok. 470 lub 460 r. p.n.e. w Abderze, a zmarł ok. 370 r. p.n.e. Legendy głosiły, że często podróżował na Wschód – do Egiptu, Etiopii, Persji, Chaldei. Był jednym z najwszechstronniejszych i najpłodniejszych filozofów starożytnych. Napisał ok. 60 dzieł dotyczących kosmologii, przyrody, duszy, fizyki, matematyki, geografii, etyki i estetyki.

Poglądy

Filozof z Abdery wychodził od założenia Parmenidesa o niezmiennym byciebytbycie oraz przeświadczenia, że teorie rozumowe nie mogą rozmijać się z doświadczeniem, a zmysły zaświadczają o ruchu i wielości rzeczy. I tu pojawia się jego oryginalna, choć zainicjowana przez Leukipposa, atomistyczna teoria materii. Jego zdaniem materia składa się z atomów (gr. atomos – niepodzielny), czyli małych, niezmiennych, niewidzialnych, lecz mających różną wielkość i ciężar cząsteczek.

• Od pierwiastków Empedoklesa odróżnia je to, że nie posiadają cech jakościowych, tylko ilościowe; to właśnie z ich połączenia tworzą się żywioły i wszelkie inne rzeczy.

• Od zarodków Anaksagorasa odróżnia je to, że choć nieskończenie liczne, to jednak są cząstkami niepodzielnymi.

Między sobą zaś atomy różnią się, jak litery, kształtem (A i N), porządkiem (AN i NA) i położeniem (N i Z). Ich odwieczną właściwością jest ruch, poruszają się w próżni (kenon), czyli niebycie, zderzają się ze sobą, odbijają i łączą za pomocą różnego rodzaju haczyków, widełek, rozmieszczonych na ich powierzchni. Odwołując się do tej teorii, Demokryt tłumaczył wszystkie właściwości rzeczy.

R1RHhpqRtJeJo

Ilustracja przedstawia tekst w ozdobnej ramce. Treść tekstu: Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia, a słodycz i gorycz, ciepło i barwy są subiektywne; mniema się i wyobraża, że istnieją postrzegane własności, tymczasem nie istnieją. Demokryt z Abdery.

Zagadnienia epistemologiczne

Według Demokryta to, co poznane na drodze zmysłowej, powinno być poddawane krytycznemu osądowi rozumu. Filozof starał się więc połączyć doświadczenie zmysłowe z racjonalnym osądem. Za Empedoklesem twierdził Demokryt, że poznanie zmysłowe następuje przez dotyk – od przedmiotów odrywają się cząstki będące ich podobiznami (eidola) i dostają się do ludzkiego wnętrza. Dusza ludzka ma charakter materialny, ponieważ też składa się z atomów, tyle że idealnie kulistych, najruchliwszych, najmniejszych. Demokryt twierdził, że z tych atomów powstaje również ogień. Oczywiście rozum też uznawał za skupisko atomów. Nawet szczęście zależy jego zdaniem od harmonijnego, równomiernego ruchu atomów w duszy.

Demokryt stworzył spójny system filozoficzny. Jego koncepcje przyrodoznawcze i etyczne kontynuował na przełomie IV i III w. p.n.e. Epikur. Mniej więcej w tym samym czasie sceptycy podjęli epistemologicznyepistemologiaepistemologiczny krytycyzmkrytycyzmkrytycyzm zainicjowany przez Demokryta. Atomistyczna teoria materii została twórczo rozwinięta przez Epikura, w XVII w. przez francuskiego księdza Piotra Gassendi. Nowoczesna teoria atomizmu narodziła się w ciągu XIX w. za sprawą fizyków (Johna Daltona, Dymitra Mendelejewa) oraz skutkiem szeregu szczegółowych odkryć naukowych.

Słownik