Przeczytaj
Początek wojny
W dniu 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie, stolicy Bośni, bośniacki Serb Gavrilo Princip zastrzelił następcę tronu Austro‑Węgier arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego małżonkę Zofię. Działał z inspiracji serbskiego wywiadu wojskowego i choć władze austriackie nie zdołały udowodnić swych podejrzeń, morderstwo to wykorzystały jako pretekst do ataku na Serbię. Rząd serbski nie zgodził się na ograniczenie swojej suwerenności na rzecz Austro‑Węgier i te 28 lipca 1914 r. wypowiedziały Serbii wojnę. Kolejne państwa dołączały do konfiktu. Jesienią tego roku funkcjonowały już dwa rywalizujące ze sobą bloki: państwa centralne, do których należały Niemcy, Austro‑Węgry i ich sojusznicy oraz ententa, obóz, na czele którego stały Francja, Wielka Brytania i Rosja.
Na fronciefroncie wschodnim Rosjanie skierowali uderzenie przeciw Austro‑Węgrom. Zajęli większą część Galicji, doszli do Wieliczki i rozpoczęli półroczne oblężenie twierdzy w Przemyślu. Na prośbę Francji podjęli jednak również ofensywę w Prusach Wschodnich, by odciążyć swego sojusznika na froncie zachodnim.
W sierpniu w bitwie pod Tannenbergiembitwie pod Tannenbergiem (obecnie wieś Stębark) nieopodal Grunwaldu Niemcy dowodzeni przez Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa doszczętnie rozbili rosyjską armię Aleksandra Samsonowa. Następnie w bitwie nad jeziorami mazurskimi pokonali kolejną armię rosyjską. W grudniu wojska niemieckie wkroczyły do Łodzi. Austriakom na froncie bałkańskim udało się zająć w tym czasie Belgrad, lecz szybko musieli się z niego wycofać.
Rok 1915
Państwom centralnym udało się 23 maja 1915 r. przełamać front wschodni pod Gorlicami w Karpatach. W sierpniu Niemcy zajęli Warszawę, a we wrześniu − Wilno. Miesiąc później front wschodni ustabilizował się na linii od Rygi, poprzez Dźwińsk i Pińsk, do Tarnopola.
Pod koniec maja 1915 r. do wojny po stronie ententy przystąpiły Włochy. Od tej pory front włoski absorbował połowę sił austriackich. W październiku do państw centralnych dołączyła Bułgaria, chcąc powetować sobie straty z wojen bałkańskich. Serbowie, zaatakowani z dwóch stron, zostali pokonani. W październiku wojska sprzymierzonych wylądowały w Salonikach na terenie neutralnej Grecji.
Rok 1916
W styczniu Austriacy zajęli Cetynię, stolicę Czarnogóry. Armia czarnogórska skapitulowałaskapitulowała. Od lutego do grudnia, przez trzysta dni, pod Verdunpod Verdun toczyła się najdłuższa bitwa I wojny światowej. Dowództwo niemieckie było przekonane, że walki doprowadzą do wykrwawienia się armii francuskiej. Francuzi utrzymali miasto dzięki jedynej drodze zaopatrzenia. Decydującą rolę w tej bataliibatalii odegrało utrzymanie stałego transportu samochodowego. „Strategia na wyczerpanie” okazała się jednak nieskuteczna - po serii ataków i kontrataków, w których obie strony poniosły duże straty (zginęło przeszło 400 tys. Francuzów i ok. 350 tys. Niemców) Verdun pozostało w rękach Francuzów. Poważnie nadszarpnięte zostało morale żołnierzy obu stron. Francuzi dowiedli wprawdzie swojej siły obronnej, z drugiej jednak strony, ze względu na wyczerpanie, stracili zdolność do ofensywy. Niemcy zaś zrezygnowali z działań ofensywnych na froncie zachodnim i postanowili szukać rozstrzygnięcia poprzez nieograniczoną wojnę podwodną, a także wyeliminowanie z wojny Rosji.
Równie krwawa była bitwa nad Sommąbitwa nad Sommą. Po ośmiu dniach ostrzału artylerii 1 lipca Brytyjczycy ruszyli do ataku. Pierwszego dnia zginęło ich 20 tysięcy. Po ponad czterech miesiącach walk wojska ententy przesunęły front o kilkanaście km na odcinku 40 km. Cel ofensywy, jakim było wykrwawienie armii niemieckiej i odciążenie sojuszników, został osiągnięty, ale tylko częściowo i w dodatku za cenę wysokich strat własnych. Do listopada niemieckie straty (zabitych, rannych, zaginionych i wziętych do niewoli) wyniosły 440 tys. żołnierzy, brytyjskie − 420 tys., francuskie − ponad 200 tysięcy. Indeks górny {1}{1}Indeks górny {1}{1}
W lecie ofensywę rozpoczęli Rosjanie. Wojska dowodzone przez gen. Aleksieja Brusiłowa przełamały front na Wołyniu i zdobyły Bukowinę, biorąc do niewoli ok. 400 tys. jeńców. W sierpniu do wojny po stronie ententy przystąpiła Rumunia, której bardziej zależało na węgierskim Siedmiogrodzie i Banacie niż rosyjskiej Besarabii. Rumuńska ofensywa załamała się jednak i w grudniu wojska państw centralnych zajęły Bukareszt. W maju doszło do największej podczas I wojny światowej bitwy morskiej, zwanej bitwą jutlandzkąbitwą jutlandzką, w cieśninie Skagerrak. W starciu floty brytyjskiej i niemieckiej większe straty ponieśli Brytyjczycy, ale Niemcy nie byli w stanie przełamać blokady morskiej wprowadzonej od początku wojny przez Wielką Brytanię.
Słownik
wieloetapowe starcie zbrojne wrogich wojsk
bitwa, która rozegrała się w okolicach Olsztyna i Olsztynka, w ramach operacji wschodniopruskiej w 1914 r. między siłami rosyjskimi a niemieckimi, zakończona zwycięstwem Niemców; straty po stronie Cesarstwa Niemieckiego wyniosły ponad 10 tys. zabitych, natomiast po stronie Rosji 30 tys. zabitych i zaginionych oraz 95 tys. osób wziętych do niewoli.
jedna z największych bitew I wojny światowej, która trwała od 21 lutego do grudnia 1916 r. w okolicy miejscowości Verdun we Francji.
największa bitwa I wojny światowej i jedna z najkrwawszych w dziejach ludzkości, trwająca od 1 lipca do 18 listopada 1916 r. pomiędzy siłami brytyjskimi i francuskimi a wojskami niemieckimi nad rzeką Sommą w północnej Francji
bitwa morska stoczona 31 maja i 1 czerwca 1916 r. na Morzu Północnym w pobliżu Półwyspu Jutlandzkiego pomiędzy brytyjską Royal Navy i niemiecką Kaiserliche Marine; zatonęło w niej 14 okrętów brytyjskich i 11 niemieckich, zginęło ponad 8,5 tys. marynarzy obu flot
rejon bezpośrednich działań wojennych
poddanie się nieprzyjacielowi; też: umowa określająca warunki poddania się
umocnienie ziemne składające się z rowu i wału usypanego z ziemi, przystosowane do obrony
muzyczny utwór żałobny; także: msza za zmarłych
wojna, którą cechują działania opierające się na tworzeniu stałych frontów z silnie rozbudowanymi pozycjami
Słowa kluczowe
I wojna światowa, rok 1915, ententa, rok 1916, bitwa pod Verdun, bitwa pod Sommą, front, wojna pozycyjna
Bibligrafia
Total War I The Great War. in: The Oxford History of Modern War, ed. Ch. Townshed, Oxford University Press, tł. K. Stojek‑Sawicka, 2005.
W. Owen, Dulce Et Decorum Est w: Poeci języka angielskiego, t. III, tł. J.A. Ihnatowicz, Warszawa, 1974.
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, PWN, Warszawa, 2002.