Przeczytaj
Klęska i jej przyczyny
Wyprawy krzyżoweWyprawy krzyżowe w sensie politycznym zakończyły się klęską. KrzyżowcomKrzyżowcom nie udało się odebrać Ziemi ŚwiętejZiemi Świętej z rąk muzułmanów, a powstałe na Bliskim Wschodzie królestwa chrześcijańskie upadły. Wraz z utratą ostatniej twierdzy Akki w 1291 r. zakończył się okres wypraw krzyżowych. W ich wyniku zostało zniszczone Bizancjum, ważne centrum rozwoju cywilizacji i ostatni bastion mogący w przyszłości uchronić Europę przed naporem Turków. Krucjaty pochłonęły tysiące istnień ludzkich. Wojna, głód i epidemie zdziesiątkowały chrześcijan i muzułmanów.
Przyczyn klęski krucjat było wiele, do głównych należał brak jedności wśród władców chrześcijańskich biorących udział w wyprawach krzyżowych. Rozłamy i konflikty mocno osłabiały armię Europejczyków i czyniły ją niezdolną do odniesienia zdecydowanego zwycięstwa nad przeciwnikiem. Europejczycy działali na obcym sobie terenie, spotykali się z wrogością ludności lokalnej. Świat chrześcijański nie dysponował w tym czasie wystarczającym potencjałem demograficznym, by trwale podjąć się dzieła zasiedlenia Bliskiego Wschodu. Ci, którzy przybywali do Ziemi Świętej, w większości długo tu nie zostawali. Po wzięciu udziału w jednej lub kilku kampaniach wojennych powracali do domów. Tylko nieliczni decydowali się pozostać. Tworzyli oni niewielkich rozmiarów enklawy chrześcijańskie wśród przeważających liczebnie muzułmanów. Przybysze z Europy musieli mierzyć się nie tylko z wrogim nastawieniem ludności, lecz także z różnymi chorobami, nieprzyjaznym klimatem. To wszystko ich zniechęcało.
Wyprawy krzyżowe, mimo klęski, jaką poniosły, wywarły duży wpływ na różne dziedziny życia.
Nowe możliwości
Krucjaty przyniosły wzrost autorytetu oraz ogromne korzyści materialne i polityczne Stolicy Apostolskiej. Papiestwo i działający z jego ramienia biskupi byli głównymi propagatorami i organizatorami wypraw krzyżowych. Papież zdołał podporządkować sobie władców świeckich oraz zaprząc rzesze feudałów świeckich i drobnego rycerstwa do walki o interesy Kościoła na Bliskim Wschodzie.
Wyprawy krzyżowe poza tym przyniosły ogromne korzyści ekonomiczne miastom włoskim. Genueńczycy, Wenecjanie i Pizańczycy dorobili się ogromnych fortun na organizowaniu krzyżowcom przeprawy przez morze do Ziemi Świętej. Dodatkowo nawiązali oni wymianę handlową z państwami powstałymi na Bliskim Wschodzie, a handel ze Wschodem, zwany lewantyńskimlewantyńskim, stał się w okresie wypraw krzyżowych główną arterią handlową, którą w obu kierunkach – z Europy i do Europy – przepływały najróżniejsze towary.
Łacinnicy i świat islamu
W czasie wypraw krzyżowych Europejczycy po raz pierwszy zetknęli się na tak dużą skalę ze światem islamu. Kontakt ten z reguły miał dwojaki charakter. Brutalne walki, które od początku były udziałem krzyżowców, wykopały ogromną przepaść między chrześcijanami a muzułmanami. Ci ostatni postrzegali krzyżowców najczęściej jako grubiańskich i fanatycznych awanturników, kierowanych raczej żądzą zysku niż ideałami religijnymi.
Egzystując przez długi czas obok siebie, te dwa światy – muzułmański i chrześcijański – musiały jednak wchodzić ze sobą w różnego rodzaju relacje, nie zawsze nacechowane wrogością i wzajemną podejrzliwością. W życiu codziennym mieszały się języki, kultura, nawyki oraz następowało ich obustronne przenikanie. Na pustynnych obszarach Bliskiego Wschodu powstawały zamki i kościoły wzorowane na europejskich.
PamiętnikiBył w orszaku króla Fulko [król Jerozolimy w latach 1136–1142], syna Fulki, pewien rycerz znamienity frankoński, który był przybył z ich krain (to jest z Europy) po to, by odbyć pielgrzymkę i wrócić. Zaprzyjaźnił się ze mną i stał się moim nieodłącznym towarzyszem. Nazywał mnie swoim bratem, a łączyła nas miłość i zażyłe stosunki. Kiedy postanowił już odpłynąć do swego kraju, tak do mnie przemówił: „Mój bracie, odjeżdżam do kraju i proszę Cię, byś posłał ze mną swego syna – syn mój był wtedy ze mną, a liczył sobie lat czternaście – do mej ojczyzny, aby napatrzył się rycerzom i nabrał rozumu i manier rycerskich, a gdy kiedyś wróci, był przykładem człowieka mądrego”. Raniła boleśnie moje uszy ta mowa, która nie mogła pochodzić z głowy rozumnej, boć gdyby mój syn popadł w niewolę, niewola nie mogłaby mu wyrządzić większej krzywdy niż podróż do kraju Franków.
Indeks dolny Określ, co powyższy fragment mówi o wzajemnych stosunkach między Arabami a Europejczykami w Ziemi Świętej. W jaki sposób przyjaźń z muzułmaninem rozumiał europejski rycerz chrześcijański? Indeks dolny koniecOkreśl, co powyższy fragment mówi o wzajemnych stosunkach między Arabami a Europejczykami w Ziemi Świętej. W jaki sposób przyjaźń z muzułmaninem rozumiał europejski rycerz chrześcijański?
Źródło: Usama ibn Munkid, Pamiętniki, [w:] Arabowie i Turcy w świetle źródeł, oprac. T. Kowalski, s. 17.
Dziedziną w której najlepiej zaznaczył się wpływ świata muzułmańskiego, była sztuka wojenna. Armia europejska wprowadziła na wzór muzułmanów machiny oblężnicze, kusze, tzw. grecki ogień, specjalne statki do przewozu koni. Dodatkowo zmienił się ubiór rycerzy. Konie zaczęto okrywać tkaninami, by chronić je przed gorącem. Podobnie rycerze na kolczugę zakładali tuniki, dzięki czemu ich zbroja nie nagrzewała się tak szybko.
Ziemie zamieszkane przez muzułmanów były ważnym łącznikiem między Europą a Azją i pośrednikiem w przenoszeniu kultury kręgu arabskiego i kręgu bizantyjskiego na Zachód. Europejczycy zyskali dostęp do osiągnięć nauki arabskiej, w szczególności medycyny. W wyniku wypraw krzyżowych i spotkania z odmienną cywilizacją nastąpiły przekształcenia w świadomości Europejczyków.
W imię Boga
Konflikt z muzułmanami i klęski ponoszone z rąk niewiernych nasiliły w Europie nastroje wrogości przeciwko innowiercom. W czasach wypraw krzyżowych nastąpiła eksplozja nastrojów antysemickich. Od XIII w. zaczęto Żydom wyznaczać w obrębie miast specjalne dzielnice zwane gettami. Musieli oni poza tym nosić specjalny strój i oznakę (gwiazdę Dawida) wyróżniające ich spośród innych mieszkańców. Coraz częstsze były też pogromypogromy społeczności żydowskiej.
Idea wyprawy krzyżowej, choć mocno ucierpiała w wyniku IV krucjatyIV krucjaty (1202‑1204) i klęsk ponoszonych na Bliskim Wschodzie przez krzyżowców, nie zanikła. Została ona poszerzona i znalazła zastosowanie na terenie Europy. Nazwą tą objęto wszelkie działania przeciw niewiernym. Krucjatą okrzyknięto więc wyprawy przeciwko Arabom w Hiszpanii, albigensomalbigensom we Francji, pogańskim Słowianom czy wreszcie Mongołom, którzy zagrozili Europie w XIII w.
W jaki sposób autor miniatury przedstawił albigensów?
Wojownicy Chrystusa
Przez cały okres trwania wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej, poza dużą liczbą rycerzy i feudałów, napływali wierni, pragnący odwiedzić święte miejsca związane z religią chrześcijańską. Dla ich obrony przed napadami grasujących po kraju band saraceńskich i ochrony podczas pobytu na Bliskim Wschodzie zaczęły powstawać zakony rycerskiezakony rycerskie. Oprócz zwykłych ślubów składanych przez zakonników – przestrzegania zasad ubóstwa, czystości i posłuszeństwa – członkowie tych zobowiązywali się do walki z niewiernymi. Zakony rycerskie cieszyły się dużą popularnością wśród feudałów. Największe wpływy i znaczenie zdobyły trzy: Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, czyli templariusze, Zakon Rycerzy Jerozolimskiego Szpitala św. Jana Chrzciciela, czyli joannici oraz Zakon Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zwany krzyżackim.. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego zakony rycerskie przeniosły się do Europy. Różnie potoczyły się ich losy. Na przykład templariusze po okresie rozwoju doznali wielkich prześladowań ze strony króla Francji Filipa IV Pięknego, a krzyżacy, znalazłszy nowe siedziby na północy Europy, zaś joannici najpierw osiedlili się na wyspie Rodos, a od XVI w. zamieszkiwali Maltę.
Słownik
(od miasta Albi we Francji) ruch religijno‑polityczny powstały w XII w., którego hasła nie były zgodne z oficjalną nauką Kościoła; przeciwko jego zwolennikom organizowano wyprawy krzyżowe
(wł. doge od łac. dux – wódz) władca Republiki Weneckiej
handel prowadzony między Europą a obszarem Wschodu, rozkwit jego nastąpił w okresie wypraw krzyżowych, a dominującą pozycję w nim zyskały miasta włoskie
ruch religijny zapoczątkowany przez Jana Husa w Czechach w 1415 r., jego zwolennicy domagali się m.in. komunii pod dwiema postaciami i sekularyzacji dóbr kościelnych
uczestnicy wypraw krzyżowych
państwa założone przez krzyżowców w Ziemi Świętej podczas wypraw krzyżowych: Królestwo Jerozolimskie, Hrabstwo Edessy, Księstwo Antiochii i Hrabstwo Trypolisu
(z ros. погром - po gromu, po gromie, po uderzeniu pioruna) zadanie komuś klęski, rozgromienie, zniszczenie
(z gr. theos – bóg + kratos – władza) doktryna polityczna, według której władzę w państwie sprawują najwyższy kapłan lub kapłani
(z łac. crux – krzyż) wyprawy zbrojne organizowane w średniowieczu przeciwko muzułmanom i poganom
zakony założone w Ziemi Świętej podczas wypraw krzyżowych, które oprócz tradycyjnych ślubów – posłuszeństwa, ubóstwa i czystości – zobowiązywały się również do walki w obronie wiary; do najpopularniejszych należeli templariusze, joannici i krzyżacy
dzisiejszy Izrael i Palestyna, miejsce rozgrywania się wydarzeń z Nowego i Starego Testamentu, termin w powszechnym użyciu przez chrześcijan od czasów średniowiecza
wyprawa krzyżowa w latach 1202–1204, której efektem było złupienie i zniszczenie Konstantynopola
Słowa kluczowe
wyprawy krzyżowe, zakony rycerskie, krucjaty, Bliski Wschód, Europa w okresie krucjat, kultura średniowieczna
Bibliografia
Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.
E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.