Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Liberalizm
Liberalizm jest najstarszą ze współcześnie występujących doktryn politycznych. Prekursorami liberalizmu byli John Locke, Karol Monteskiusz (Charles Montesquieu), a w zakresie poglądów na gospodarkę – Adam Smith.
John Locke
Na kartach Dwóch traktatów o rządzie (1690) sformułował koncepcję ustroju opartą na teorii umowy społecznejteorii umowy społecznej i podziale władzy. Racją bytu państwa jest jego zdaniem ochrona podstawowych dóbr jednostki, z których najważniejsza jest wolność. Władza ponosi odpowiedzialność przed społeczeństwem. Nie skupia się ona w jednym najwyższym organie, lecz jest celowo podzielona, a ponadto ogranicza się do realizacji zadań zawartych w umowie, pozostawiając społeczeństwu swobodę we wszystkich pozostałych sprawach.
Karol Monteskiusz
W dziele O duchu prawO duchu praw sformułował uznaną niemal powszechnie za klasyczną koncepcję trójpodziałutrójpodziału i równowagi władzyrównowagi władzy. Do dwuizbowego parlamentu należeć miała władza ustawodawcza (legislatywa) i kontrola władzy wykonawczej; władza wykonawcza (egzekutywa), która obejmowała sferę wielkiej polityki i administracji, była domeną monarchy i ministrów odpowiedzialnych przed parlamentem; z kolei wymiar sprawiedliwości (judykatywa) miał należeć do niezależnych i niezawisłych sądów. Równowagę między rodzajami władzy zapewniał system mechanizmów pozwalających każdej z nich oddziaływać hamująco na decyzje dwóch pozostałych.
Ani Locke, ani Monteskiusz nie byli demokratami. Uważali, że o prawach wyborczych powinien przesądzać status materialny obywatela. Jego odpowiedni poziom miał gwarantować dojrzałość polityczną i adekwatny wkład finansowy w funkcjonowanie aparatu państwowego (wyborczy cenzus majątkowy).
Ekonomiczny aspekt doktryny liberalnej rozwinął Adam Smith. W ujęciu przez niego zaproponowanym gospodarka była tą strefą aktywności człowieka, która podlegała obiektywnym prawom, analogicznym do tych, które występują w przyrodzie.
Jej sprawne funkcjonowanie może zapewnić pozostawienie gospodarki w rękach wolnych, indywidualnych przedsiębiorców i powstrzymanie się władzy od wszelkiej ingerencji w samoregulujący się mechanizm gospodarki.
W ramach szeroko rozumianego kierunku liberalnego zarysował się podział na dwie tendencje.
Pierwszą z nich nazwać można tendencją klasyczną. Jej reprezentantem był Benjamin Constant (1767–1830). Tendencja klasyczna w swoich propozycjach ograniczała się do obrony swobód jednostki, reguł wolnego rynku i wolnej wymiany międzynarodowej.
Druga tendencja zwana jest demokratyczną. Wśród jej postulatów odnaleźć można m.in. powszechne prawo wyborcze, gwarancję minimalnych praw socjalnych. Za jej reprezentanta uznaje się Johna Stuarta Milla (1806–1873).
Postawę pośrednią reprezentował Alexis de Tocqueville, który liczył się z nieuchronną demokratyzacją państwa w warunkach liberalizmu.
W Niemczech doszło z kolei do symbiozy niektórych formacji liberalnych przez dynamicznie rozwijający się ruch nacjonalistyczny.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego uwypuklił się podział formacji liberalnej na demokratyczno‑społeczny i klasyczny.
John Maynard Keynes postulował korektę wolnego rynku ze strony państwa (interwencjonizm państwowy), które powinno podejmować planowe ingerencje w gospodarkę (inwestycje publiczne, elementy planowania), stymulując jej rozwój i korygując rynkową dystrybucję dochodu narodowego na korzyść uboższej części społeczeństwa. Ideałem społecznym miało stać się demokratyczne państwo dobrobytu (welfare state).
Wspólne wartości dla wielu opcji liberalnych
Prymat wolności jednostki
Wolność jest postrzegana jako najwyższa wartość i zasada stosunków politycznych, ekonomicznych i społecznych. Człowiek jest wartością najwyższą i zawsze musi być traktowany jako cel działań, nigdy zaś jako ich środek (narzędzie).
Indywidualizm
Nadrzędność praw i wolności jednostki nad celami społeczeństwa i państwa. Wynika stąd m.in. prawo do swobodnej ekspresji własnej osobowości, afirmacja roszczeń mniejszości przed dążeniami większości.
Racjonalizm
Uznanie rozumu ludzkiego za najwyższą instancję intelektualną i etyczną.
Relatywizm
Przekonanie o zmienności natury ludzkiej, względności i zmienności oraz subiektywności norm moralnych. System prawa powinien się ograniczać do nakazów i zakazów zapewniających porządek społeczny, a sferę moralności należy pozostawiać przede wszystkim w domenie życia osobistego.
Afirmacja koncepcji homo economicus
Homo economicus to jednostka kierująca się motywem zysku. Przyczynia się do optymalnego rozwoju gospodarczego w ramach wolnego rynku opartego na własności prywatnej oraz swobodnej inicjatywie gospodarczej i wolnej wymianie towarów i usług.
Uniwersalizm
Przekonanie o powszechnej ważności i możliwości zastosowania zasad liberalnych w dowolnych warunkach cywilizacyjnych i kręgach kulturowych. Akcentowanie przynależności człowieka – wolnej jednostki – do rodziny ludzkiej, promowanie projektów integracyjnych w skali kontynentu i w wymiarze globalnym.
Utylitaryzm
Koncepcja moralności, która za kryterium dobra uznaje wynikającą z działania indywidualną i społeczną korzyść.
Przedstawicielami liberalizmu w polskiej myśli politycznej w dwudziestoleciu międzywojennym byli Adam Krzyżanowski (wariant klasyczny) oraz Ferdynand Zweig (wariant socjalny).
Słownik
zgodnie z teorią umowy społecznej społeczeństwo i państwo powstały na skutek porozumienia się (umowy) jednostek, które dotychczas żyły w tzw. stanie natury
podział władzy w państwie na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie pozwalający na prawidłowe funkcjonowanie państwa demokratycznego
władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są od siebie wyodrębnione i sprawowane przez osobne organy państwowe, poszczególne rodzaje władz nawzajem się kontrolują, ale również wspierają