Naród to grupa społeczna o makrostrukturalnym charakterze. Sytuuje się bowiem ponad podziałami społecznymi: klasowymi, warstwowymi czy stanowymi. Jest to grupa wyposażona w cechy niezależne od świadomości, takie jak terytorium, język, organizacja państwowa. Równie jednak ważne znaczenie dla integralności narodowej ma pierwiastek mentalny: świadomość przynależności bazująca na narodowych elementach kultury (symbole narodowe, postacie historyczne, poczucie odrębności od innych narodów, wspólnota dziejów).

RkEgpYQPnPuzB1

Grafika przedstawia znak w kształcie litery fał, po prawej stronie przecina się z symbolem w kształcie miecza.

Trzeba mieć świadomość, że naród jako zbiorowość to nie byt ahistoryczny, a definicja narodu jest tylko modelem pojęciowym.

Po pierwsze, poszczególne zbiorowości etniczne formowały się w zbiorowości narodowe w konkretnym czasie historycznym.

Po drugie, konkretne narody mają określone cechy empiryczne, wśród których brak czasami odniesień do definicji.

Przykładem niech będzie naród polski. Jeszcze nie tak dawno – 100 lat temu – Polacy musieli walczyć o niepodległość i możliwość odzyskania własnego państwa. W tym czasie nie mieli własnej państwowości, a jednak nie odmawia się Polakom z okresu zaborów miana narodu. Współcześnie w innych częściach Europy wskazać można na wiele ruchów narodowychruch narodowyruchów narodowych, które jako ruchy społeczne lub polityczne zmierzają do umocnienia wspólnoty narodowej lub jej organizacji. Czasami występują jako ruchy separatystyczneseparatyzmseparatystyczne, które dążą do oderwania określonego terytorium od jakiegoś państwa i utworzenia odrębnej struktury państwowej. Nie należy ich mylić z ruchami regionalnymiruch regionalnyruchami regionalnymi, które zmierzają jedynie do samodzielności politycznej w ramach istniejącej organizacji narodowej bez jej kontestowaniakontestacjakontestowania.

Początki kształtowania się poglądów narodowych Romana Dmowskiego

Poglądy Dmowskiego w kwestiach istotnych dla odrodzenia państwowości polskiej

Roman Dmowski uczestniczył, jako teoretyk i praktyk (publicysta, polityk, dyplomata), w procesie, który w końcu przyniósł Polakom niepodległość. Swoje poglądy w kwestiach narodowych wyrażał, odnosząc się do wielu kwestii szczegółowych.

Sposób rozumienia narodu

Struktura narodowa Polski

Analiza historii narodu i państwa polskiego prowadziła Dmowskiego do wniosku, że jednym z największych błędów dawnej Rzeczypospolitej było zaniechanie polonizacji Litwinów, Rusinów i innych mniejszości narodowych. Tam, gdzie naród polski dominuje pod względem cywilizacyjnym, kulturowym, może przewodzić na każdym polu. Dlatego możliwe jest, zdaniem Dmowskiego, wchłonięcie innych etniczności: Białorusinów i Ukraińców. Przed Rusinami widział Dmowski jedną z dwóch dróg: albo staną się Polakami, albo też stworzą samodzielne i silne państwo, które odgrodzi Polskę od Rosji.

Koncepcja patriotyzmu

Przedmiotem patriotyzmu nie była dla Dmowskiego ojczyzna, ale sam naród, czyli żywy organizm społeczny, jednolity rasowo, z historycznie wypracowaną odrębnością duchową, potrzebami, językiem, kulturą, tradycją, które są zespolone z jego interesami. Rozwijając swe poglądy w tym zakresie, stwierdzał, że niemożliwe jest oparcie postulowanego nowego patriotyzmu na indywidualnej moralności jednostek wchodzących w skład wspólnoty narodowej. Patriotyzm powinien być oparty na całkowitym podporządkowaniu jednostki woli zbiorowej.

Interes narodowy a interesy klasowe

W koncepcji Dmowskiego każdy członek wspólnoty, niezależnie od swego położenia ekonomicznego i społecznego, posiadanych zasobów indywidualnych i społecznych, powinien ofiarnie pracować na rzecz siły narodu i jego zdolności konkurowania z innymi narodami zorganizowanymi w państwach narodowych. W tej koncepcji nie było zatem miejsca na konflikty społeczne o charakterze klasowym czy wystąpienia rewolucyjne. Odwracały bowiem uwagę od najważniejszego celu dążeń Polaków i – co więcej – w warunkach rozbiorowych wzmacniały represje państw zaborczych.

Stosunek do państw zaborczych

Obóz narodowy na czele z Dmowskim optował za Rosją i pozostałymi państwami ententy: Anglią i Francją. Rosja, osłabiona przegraną z Japonią, wstrząsana konfliktami społecznymi i politycznymi, mimo zaostrzenia kursu przeciw Polakom zdawała się Dmowskiemu łatwiejszym partnerem niż pozostali zaborcy. Przez całe życie Dmowski nie zmienił swego antyniemieckiego nastawienia, widząc w Niemczech, pod egidą Prus, główną przeszkodę w odbudowaniu państwa polskiego, jak również jego trwania i rozwoju.

Problem granic odradzającego się państwa polskiego

Uwaga Dmowskiego skoncentrowana była przede wszystkim na zachodniej granicy, oczekiwał bowiem przyłączenia terenów, które nie należały do Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a które wzmocniłyby gospodarczo odrodzoną Polskę, zarazem zmniejszając ekonomiczną dominację Niemiec w tym rejonie Europy. Problem wschodniej granicy Polski był, zdaniem Dmowskiego, jedną z najtrudniejszych kwestii do rozwiązania. Brak było bowiem wśród Ukraińców i Białorusinów sił, które mogłyby zorganizować samodzielne państwo, zdolne do trwania i rozwoju. Polska z kolei nie mogła przejąć wszystkich terenów należących do Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ponieważ byłoby to dla niej zbyt dużym obciążeniem ekonomicznym i cywilizacyjnym, zważywszy na zacofanie gospodarcze i kulturowe tych obszarów; im dalej na wschód, tym większe. Proponował zatem podział tych terenów na część zachodnią, w której żywioł polski był względnie silnie reprezentowany, oraz wschodnią, którą powinna przejąć Rosja.

Żydzi a Polska i Polacy

Stosunek Dmowskiego do Żydów był początkowo determinowany jego ocenami w zakresie konieczności i możliwości stworzenia Polski jako państwa jednolitego pod względem narodowym. W tym kontekście pisał, że:

Jednak w miarę upływu lat wypowiedzi Dmowskiego na temat Żydów zaostrzały się aż do brzmienia antysemickiego. Współgrały przy tym ze spiskowymi koncepcjami przyczyn upadku i trudności w odbudowie państwa polskiego.

Narodowy wymiar katolicyzmu

Słownik