Źródła

Wpływ i recepcja

Początkowo filozof działał na marginesie życia intelektualnego, znany był jedynie gronu przyjaciół (już Narodziny tragedii zostały negatywnie odebrane w środowisku filologicznym); w momencie śmierci cieszył się jednak sławą. Dzieło Nietzschego – wieloznaczne i poddające się wielu interpretacjom – inspirowało i inspiruje wielu myślicieli. Nietzsche stał się m.in. przedmiotem studiów Heideggera, który widział w nim filozofa nihilistęnihilizmnihilistę, podważającego nadzmysłową genealogię wartości (dzieło autora Poza dobrem i złem miało stanowić spełnienie metafizykimetafizykametafizyki Zachodu, jednocześnie ukazując jej granice, krytykując ją).

Dla Lwa Szestowa Nietzsche był myślicielem heroicznym, uczącym życia poza systemami filozoficznymi, afirmując pełnię istnienia, również jego przerażające aspekty. Karl Jaspers dostrzegł u filozofa refleksję nad autentycznym istnieniem człowieka. W ostatnich latach Nietzsche jest przedstawiany jako jeden z ważniejszych patronów ponowoczesności. Jacques Derrida uznaje w nim inspiratora dekonstrukcjidekonstrukcjonizmdekonstrukcji, ujawniającej zasady metafizyki Zachodu. Richard Rorty akcentuje z kolei pragmatystyczny wymiar filozofii Nietzschego, kładącego nacisk na autokreację człowieka. Filozofa uznaje się obecnie – obok Freuda i Marksa – za klasyka hermeneutyki podejrzeńhermeneutyka podejrzeńhermeneutyki podejrzeń.

Nietzsche w Polsce

W Polsce recepcja dzieła Nietzschego rozpoczęła się w okresie Młodej Polski. Filozof uprawomocniał myślenie o genialnym artyście, tragicznie niezrozumianym przez otoczenie (Stanisław Przybyszewski), inspirował koncepcje twórczego życia, aktywizmu właściwego „nadczłowiekowi” (Stanisław Brzozowski, Leopold Staff). Jeszcze w XIX w. ukazywało się u nas wiele omówień poglądów Nietzschego (np. książka Marii Czesławy Przewóskiej Fryderyk Nietzsche jako moralista i krytyk). Wacław Nałkowski w duchu niemieckiego myśliciela krytykował moralność mieszczańską. W dwudziestoleciu międzywojennym można dostrzec wpływ dzieła filozofa w dionizyjskościdionizyjskidionizyjskości skamandrytów; myśl o metafizyce sztuki pociągała Karola Szymanowskiego; nawiązania do koncepcji nadczłowieka pojawiają się także u Józefa Czechowicza. Ostatnio Nietzsche powraca jako twórca filozofii interpretacji, inspirującej współczesną humanistykę. Filozofowi poświęcił swoje opowiadanie Gustaw Herling‑Grudziński (Gasnący Antychryst).

Nietzsche w literaturze i kulturze

Nietzsche, filozof‑artysta, odcisnął także wyraźne piętno na kulturze. Stał się nawet legendą: czarną (jego myśl, przejętą i zdeformowaną przez ideologów, traktowano jako źródło faszyzmu; dopiero po wojnie podjęto systematyczną krytykę tego ujęcia), ale i pozytywną – utrwalającą wizerunek proroka, przewidującego losy kultury. Nietzsche inspirował artystów (należą do nich: Stefan Georg, Andre Gide, Gabriele D’Annunzio, Thomas Mann, Rainer Maria Rilke, Hermann Hesse i wielu innych), teoretyków sztuki (modernizmu i postmodernizmupostmodernizmpostmodernizmu; myśl o autonomii sztuki, apoteoza indywidualizmu, zdeterminowanie przez to, co nieświadome), polityków, myślicieli (czytał go Carl Gustaw Jung, Oswald Spengler).

Słownik