Przeczytaj
Wyprawa do Peru
Francisco Pizarro był nieślubnym synem hiszpańskiego oficera i wieśniaczki. Do Ameryki zawiodła go żądza sławy i bogactwa.
W wyprawach do Nowego ŚwiataNowego Świata uczestniczył od 1502 r. – brał udział w podboju Panamy, w której później zamieszkał, towarzyszył Vasco Núñezowi de BalboaVasco Núñezowi de Balboa w jego wyprawie nad Ocean Spokojny. Zachęcony sukcesami Hernána Cortésa w Meksyku i pogłoskami o zasobnej w złoto krainie leżącej na południu, zawarł sojusz z Diego de AlmagroDiego de Almagro i księdzem Hernandem de Luque w celu przygotowania wspólnej wyprawy. W 1524 r. wyruszył na podbój Peru na czele oddziału liczącego zaledwie 80 ludzi, ale zacięty opór rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej zmusił go do odwrotu. Dwa lata później ponowił atak i znowu musiał się wycofać, ale wcześniej u pojmanych Inków znalazł złoto. Udał się więc do Hiszpanii, gdzie uzyskał od Karola VKarola V królewskie przyzwolenie na podbój Peru, zgodę na zwerbowanie 250 żołnierzy oraz tytuł gubernatora wszystkich zagarniętych w przyszłości ziem.
W 1532 r. na czele oddziału liczącego 180 żołnierzy i 32 konie wylądował na wybrzeżu dzisiejszego Ekwadoru i w miejscu lądowania założył miasto San Miguel. Tymczasem imperium Inków było rozdarte konfliktem dynastycznym. Po śmierci władcy Huayny Capaca zgodnie z jego wolą państwo zostało podzielone między jego dwóch synów – Huascara i AtahualpęAtahualpę. Podziału tego nie uszanował Atahualpa, który po pokonaniu i uwięzieniu Huascara zagarnął całą władzę. Wojna domowa osłabiła państwo, a panowanie Atahualpy nie było jeszcze stabilne, zwłaszcza że silniejszą legitymację do sprawowania rządów, jako syn z pełnoprawnego związku, miał Huascar. Skłoniło do Atahualpę do nawiązania rozmów z Pizarrem.
Pojmanie Atahualpy
Atahualpa został oszukany i zastawiono na niego pułapkę. Spotkanie, do którego doszło w warownym obozie w Cajamarce, zakończyło się krwawą rzezią, podczas której Atahualpa został pojmany, a jego orszak zdziesiątkowany. Pizarro zażądał za uwolnienie inkaskiego władcy gigantycznego okupu. Mimo że Inkowie dostarczyli 11 ton złota i 13 ton srebra, Atahualpy nie uwolnił – władca został osądzony i skazany na karę śmierci.
Wydarzenie to opisał Bartolomé de Las Casas.
Krótka relacja o wyniszczeniu IndianHiszpanie natarli na niego, zabili mu mnóstwo ludzi, pojmali jego samego niesionego w lektyce i uwięziwszy go traktują z nim o okup. Obiecuje dać cztery miliony kastelianów, daje piętnaście, a oni obiecują go wypuścić, ale w końcu nie dotrzymują słowa (nigdy w Indiach Hiszpanie nie dotrzymują słowa tubylcom), zarzucają mu, że z jego rozkazu burzy się ludność. On odpowiada, że w całym kraju nawet liść na drzewie nie drgnie bez jego woli; jeśli więc ludność będzie się burzyć, niech wiedzą, że będzie to z jego rozkazu, a wtedy jako zakładnika mogą go zabić. Mimo to skazali go na spalenie żywcem, choć później pewni ludzie uprosili dowódcę, aby go uduszonego spalono. Gdy się dowiedział o wyroku powiedział: „Dlaczego mnie palicie, co wam zrobiłem? Czy nie obiecaliście wypuścić mnie, jeśli dam wam złoto? Czyż nie dałem wam więcej niż obiecałem? Jeśli chcecie, poślijcie mnie królowi Hiszpanii”. I dużo innych rzeczy mówił dla większego zawstydzenia i zohydzenia wielkiej niesprawiedliwości Hiszpanów, aż w końcu spalili go. Proszę rozważyć sprawiedliwość i przyczynę tej wojny, pojmanie władcy, wyrok śmierci i jego wykonanie, i spokój sumienia, z jakim ci tyrani zatrzymują wielkie skarby, które zrabowali w obcych królestwach wielkiemu królowi i innym niezliczonym władcom, i prywatnym osobom.
Źródło: Bartolomé de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, tłum. K. Niklewiczówna, Poznań 1988, s. 109–110.
Inkaskie powstanie
Pizarro osadził na tronie krewnego Atahualpy – Manco Inca – i ruszył na stolicę Inków Cuzco, którą zdobył jeszcze w listopadzie 1533 r., ponownie zagarniając ogromne łupy. Właśnie podział łupów stał się przyczyną konfliktu w hiszpańskim obozie. Ludzie Diega de Almagro czuli się pokrzywdzeni i dlatego postanowili oddzielić się od Pizarra i pomaszerować na południe w poszukiwaniu nowych łupów. Wkrótce wrócili do Cuzco z pustymi rękami.
Tymczasem Pizarro opuścił Cuzco, które było zbytnio narażone na ataki Inków, i powrócił na wybrzeże, gdzie założył w 1535 r. stolicę nowej kolonii– późniejsze miasto Lima. Pod jego nieobecność Manco Inca zgromadził armię liczącą 200 tys. wojowników i w 1536 r. rozpętał antyhiszpańskie powstanie. Nieliczne siły hiszpańskie przez sześć miesięcy broniły się przed dziesiątkami tysięcy oblegających Cuzco wojowników. Przed klęską uchroniła je odsiecz, która nadciągnęła aż z Panamy. Wkrótce powstanie upadło, a Manco wraz ze swoimi wojownikami wycofał się w niedostępne partie gór.
Walki między konkwistadorami
Po stłumieniu powstania Inków rywalizacja między Pizarrem a de Almagro przerodziła się w otwartą wojnę. Do rozstrzygającego starcia doszło w kwietniu 1538 r. – w bitwie pod Las Salinas w pobliżu Cuzco żołnierze Pizarra pokonali oddziały de Almagro, który został pojmany, osądzony i skazany na śmierć. W odpowiedzi zwolennicy de Almagro w 1541 r. zamordowali Pizarra w jego własnym pałacu i ogłosili gubernatorem młodego Diega de Almagro – syna skazanego.
Konflikty w łonie zdobywców starał się rozwiązać Karol V, który przysłał do Peru nowego gubernatora – Cristóbala Vaca de Castro. Castro zdołał pojmać i ściąć Diega de Almagro, ale nie uspokoiło to sytuacji, ponieważ po władzę sięgnął Gonzalo Pizarro – przyrodni brat zamordowanego Francisca. Dopiero kolejny wysłannik Karola V, ksiądz Pedro de la Gasca, w 1548 r. pokonał ostatniego z Pizarrów i dokonał częściowej brutalnej pacyfikacji kraju, choć walki z mieszkańcami przeciwstawiającymi się okrutnym najeźdźcom będą trwały jeszcze przez lata. Hiszpanie na tym obszarze utworzyli wicekrólestwo Peru. Obszary podbite na północy (m.in. państwo Azteków) obejmowało wicekrólestwo Nowej Hiszpanii.
Upadek inkaskiej kultury
Przed podbojem Inkowie byli jednym z trzech najbardziej rozwiniętych ludów Ameryki. Stworzyli sprawnie administrowane, olbrzymie państwo, które obejmowało tereny dzisiejszego Peru, Ekwadoru i częściowo Chile, o długości ok. 3000 km i szerokości ok. 500 km. Opanowali imponujące umiejętności inżynieryjne – stawiali m.in. potężne miasta wysoko w górach, budowali wiszące mosty górskie i stworzyli sieć dróg o długości ok. 40 tys. km. Mieli doskonale rozwinięte rolnictwo i rzemiosło. Podbój imperium Inków doprowadził do zagłady ich kultury i ich samych. Rdzenna ludność została wyniszczona – przetrzebiona przez choroby (głównie ospę prawdziwą przywleczoną z Europy), wojny, głód i niewolniczą pracę ponad siły. Szacuje się, że liczba indiańskiej ludności w Ameryce Środkowej i Południowej spadła do końca XVI wieku o prawie 90 procent w stosunku do początków podboju.
Słownik
określenie wprowadzone w okresie wielkich odkryć geograficznych dla nowo odkrytych lądów Ameryka Południowa, Ameryka Północna, Ameryka Środkowa oraz Australia i Oceania.
w XVI w. żeglarze i zdobywcy, którzy w służbie Hiszpanii i Portugalii dokonywali podbojów nowo odkrytych terenów Ameryki, częstą ich motywacją była chęć wzbogacenia się, przyczynili się do mordu dużej części rdzennych mieszkańców obu Ameryk: Północnej i Południowej
jeden z najwyższych urzędów w państwie, odpowiadający rangą głowie państwa albo rządowi państwa, w imieniu którego działa, posiadający władzę wykonawczą lub wojskową albo łączący obie
zwany również Atabalipa lub Atawallpa, trzynasty władca imperium Inków (Tawantinsuyu - Cztery Zjednoczone Prowincje) syn Huayny Capaca i księżniczki z Quito o imieniu Tocto Coca (Toctollo). Inca Garcilaso de la Vega tłumaczy jego imię jako „kogut”.
(1475–1519) hiszpański odkrywca i konkwistador, pierwszy Europejczyk, który przez Przesmyk Panamski dotarł do Oceanu Spokojnego. Założył pierwszą na amerykańskim kontynencie stałą europejską kolonię na terenie obecnej Panamy.
hiszpański dominikanin, uczestnik konkwisty, biskup Cuzco. Przed bitwą pod Cajamarca 16 listopada 1532 na polecenie Pizarra usiłował nakłonić władcę Inków Atahualpę do uznania władzy Hiszpanów. W lipcu 1533 prowadził proces Atahualpy, w którym skazał go na śmierć; następnie ochrzcił Atahualpę przed egzekucją. Gdy król Hiszpanii Karol V dowiedział się o zwycięstwie Hiszpanów nad Inkami, mianował ks. Valverde pierwszym biskupem Cuzco, co w styczniu 1537 zatwierdził papież Paweł III.
Słowa kluczowe
Francisco Pizarro, Diego de Almagro, Karol V, podbój Peru, imperium Inków, Huayna Capac, Atahualpa, Cuzco, konkwista, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski
Bibliografia
Bartolomé de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, przeł. Krystyna Niklewiczówna, Poznań 1988.
R. Warszewski, Cuzco 1536‑1537, Warszawa 2013.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.