Przeczytaj

Pisownia małą i wielką literą

Zasada konwencjonalna to rodzaj umowy społecznej, na mocy której określone formy zapisu wyrazów uznaje się za poprawne, inne zaś za niepoprawne. Rozstrzygnięcia ortograficzne zapadające na podstawie umowy konwencjonalnej nie znajdują oparcia ani w wymowie, ani w budowie morfologicznej wyrazów, ani też w ich pochodzeniu historycznym.

Na zasadzie konwencjonalnej opierają się np. przepisy dotyczące:
• pisowni wielkiej i małej litery,
• pisowni partykuły nie (łącznej: z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami odprzymiotnikowymi lub rozdzielnej: z czasownikami)
• pisowni wyrażeń przyimkowych (rozdzielnej: bez reszty, do siego roku, na co dzień i łącznej: naokoło, nawzajem, powoli, zamiast),
• pisowni skrótówskrótskrótów i skrótowców.

Wielką (dużą) literą zapisujemy nazwy własneimię własne (nazwa własna)nazwy własne:	Małą literą zapisujemy nazwy pospolite:
NAZWY GEOGRAFICZNE I MIEJSCOWE → Morskie Oko, Nowa Zelandia Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, jezioro, wyżyna itp. piszemy małą literą, np. morze Bałtyk. Jeśli nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku, oba człony pisze się wielką literą, np. Morze Bałtyckie. Przymiotniki: południowy, północny, wschodni, zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych czy jednostek administracyjnych, np. Beskidy Wschodnie, Europa Zachodnia. NAZWY WŁASNE PAŃSTW, REGIONÓW, PROWINCJI, STANÓW, MIAST, OSIEDLI, WSI → Polska, Teksas, Podlesie, Poznańskie NAZWY MIESZKAŃCÓW PLANET, CZĘŚCI ŚWIATA, KRAJÓW, REGIONÓW → Marsjanin, Afrykanin, Włoch, Pomorzanin IMIONA LUDZI, ZWIERZĄT, FIKCYJNYCH POSTACI → Anna, Burek, Sauron NAZWY NARODOWOŚCI, RAS, SZCZEPÓW Słowianin, Żyd (por. słowo żyd w znaczeniu ‘wyznawca judaizmu’ zapisywane małą literą) PRZYMIOTNIKI DZIERŻAWCZEprzymiotnik dzierżawczyPRZYMIOTNIKI DZIERŻAWCZE → psalmy Dawidowe, Piotrowy pokój, Tuwimowskie wiersze TYTUŁY CZASOPISM → Tygodnik Powszechny (uwaga: przyimki i spójniki wchodzące w skład nazwy zapisujemy małą literą, np. Wiedza i Życie) JEDNOSTKOWE NAZWY INSTYTUCJI I URZĘDÓW → Instytut Literatury (uwaga: występujące w tych nazwach przyimki czy spójniki i wyrażenia, np. imienia, pod wezwaniem, na rzecz, numer, piszemy małą literą, np. Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi, Zespół Szkół nr 2 w Szczytnie) NAZWY FIRM I MAREK → Autosan, Calvin Klein (wyjątek: nazwy wyrobów przemysłowych, np. samochodów, leków czy butów, piszemy małą literą. Są one używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, a nie jako nazwy marek oraz firm. Przykłady: Przyjadę po ciebie nissanem, Czy aspiryna pomogła?)	TYTUŁY NAUKOWE I ZAWODOWE → doktor, pani profesor, inżynier NAZWY GODNOŚCI → minister, książę, major (uwaga: nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych pisze się wielką literą: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; Rzecznik Praw Obywatelskich, ale zgodnie ze zwyczajem pisownię wielkimi literami można stosować również w tekstach o innym przeznaczeniu, o ile taka nazwa odnosi się do konkretnej osoby i występuje w pełnym brzmieniu, np. Dziś Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odwiedził nasze miasto). JEDNOSTKI MONETARNE → złoty, euro OKRESY KALENDARZOWE → miesiąc, rok, kwartał (uwaga: możliwe jest też użycie wielkiej litery ze względów religijnych w wypadku okresów: Wielki Post i Adwent, które w roku kościelnym należą do okresów szczególnie ważnych) NAZWY WYZNAWCÓW RELIGII → żyd, katoliczka, buddysta NAZWY MIESZKAŃCÓW MIAST, OSIEDLI I WSI → torunianin, krowodrzanin NAZWY OKRĘGÓW ADMINISTRACYJNYCH → województwo kujawsko‑pomorskie, powiat krakowski, ziemia dobrzyńska, archidiecezja gnieźnieńska (por. NAZWY WŁASNE REGIONÓW I PROWINCJI, np. Mazowsze, Pomorskie, zapisywane wielką literą) PRZYMIOTNIKI UTWORZONE OD NAZW KONTYNENTÓW, KRAJÓW, NARODÓW → afrykański, polski, żydowski PRZYMIOTNIKI JAKOŚCIOWEprzymiotnik jakościowyPRZYMIOTNIKI JAKOŚCIOWE OD NAZW WŁASNYCH → ser podlaski, wiersz różewiczowski (uwaga: piszemy małą literą jako rodzaj wiersza, wzorzec poezji; wielką literą piszemy: Różewiczowski wiersz w znaczeniu wiersz charakterystyczny dla Różewicza)

Wielką (dużą) literą zapisujemy nazwy własneimię własne (nazwa własna)nazwy własne:

Małą literą zapisujemy nazwy pospolite:

NAZWY GEOGRAFICZNE I MIEJSCOWE

→ Morskie Oko, Nowa Zelandia

Jeśli nazwa własna składa się z dwu
członów i człon drugi jest
rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się,
człon pierwszy
(wyraz pospolity): góra, jezioro,
wyżyna itp. piszemy małą literą,
np. morze Bałtyk.
Jeśli nazwa własna składa się z dwu
członów i człon drugi jest
rzeczownikiem w dopełniaczu
lub przymiotnikiem w mianowniku,
oba człony pisze się wielką literą,
np. Morze Bałtyckie.
Przymiotniki: południowy, północny,
wschodni, zachodni pisze się wielką literą, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych czy jednostek administracyjnych, np. Beskidy Wschodnie, Europa Zachodnia.

NAZWY WŁASNE PAŃSTW, REGIONÓW, PROWINCJI, STANÓW, MIAST, OSIEDLI, WSI

→ Polska, Teksas, Podlesie, Poznańskie

NAZWY MIESZKAŃCÓW PLANET,
CZĘŚCI ŚWIATA, KRAJÓW, REGIONÓW

→ Marsjanin, Afrykanin, Włoch, Pomorzanin

IMIONA LUDZI, ZWIERZĄT,
FIKCYJNYCH POSTACI

→ Anna, Burek, Sauron

NAZWY NARODOWOŚCI, RAS, SZCZEPÓW

Słowianin, Żyd (por. słowo żyd w znaczeniu ‘wyznawca judaizmu’ zapisywane małą literą)

PRZYMIOTNIKI DZIERŻAWCZEprzymiotnik dzierżawczyPRZYMIOTNIKI DZIERŻAWCZE

→ psalmy Dawidowe, Piotrowy pokój,
Tuwimowskie wiersze

TYTUŁY CZASOPISM

→ Tygodnik Powszechny (uwaga: przyimki
i spójniki wchodzące w skład nazwy
zapisujemy małą literą, np. Wiedza i Życie)

JEDNOSTKOWE NAZWY
INSTYTUCJI I URZĘDÓW

→ Instytut Literatury (uwaga: występujące
w tych nazwach przyimki czy spójniki
i wyrażenia, np. imienia, pod wezwaniem,
na rzecz, numer, piszemy małą literą,
np. Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi, Zespół Szkół nr 2 w Szczytnie)

NAZWY FIRM I MAREK

→ Autosan, Calvin Klein (wyjątek: nazwy
wyrobów przemysłowych, np. samochodów,
leków czy butów, piszemy małą literą. Są one używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, a nie jako nazwy marek oraz firm. Przykłady: Przyjadę po ciebie nissanem, Czy aspiryna pomogła?)

TYTUŁY NAUKOWE I ZAWODOWE

→ doktor, pani profesor, inżynier

NAZWY GODNOŚCI

→ minister, książę, major (uwaga: nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych pisze się wielką literą: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; Rzecznik Praw Obywatelskich, ale zgodnie ze zwyczajem pisownię wielkimi literami można stosować również w tekstach o innym przeznaczeniu, o ile taka nazwa odnosi się do konkretnej osoby i występuje w pełnym brzmieniu, np. Dziś Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odwiedził nasze miasto).

JEDNOSTKI MONETARNE

→ złoty, euro

OKRESY KALENDARZOWE

→ miesiąc, rok, kwartał (uwaga: możliwe jest też użycie wielkiej litery ze względów religijnych w wypadku okresów: Wielki Post i Adwent, które w roku kościelnym należą do okresów szczególnie ważnych)

NAZWY WYZNAWCÓW RELIGII

→ żyd, katoliczka, buddysta

NAZWY MIESZKAŃCÓW MIAST, OSIEDLI I WSI

→ torunianin, krowodrzanin

NAZWY OKRĘGÓW ADMINISTRACYJNYCH

→ województwo kujawsko‑pomorskie, powiat krakowski, ziemia dobrzyńska, archidiecezja gnieźnieńska (por. NAZWY WŁASNE REGIONÓW I PROWINCJI, np. Mazowsze, Pomorskie, zapisywane wielką literą)

PRZYMIOTNIKI UTWORZONE OD NAZW KONTYNENTÓW, KRAJÓW, NARODÓW

→ afrykański, polski, żydowski

PRZYMIOTNIKI JAKOŚCIOWEprzymiotnik jakościowyPRZYMIOTNIKI JAKOŚCIOWE OD NAZW WŁASNYCH

→ ser podlaski, wiersz różewiczowski (uwaga: piszemy małą literą jako rodzaj wiersza, wzorzec poezji; wielką literą piszemy: Różewiczowski wiersz w znaczeniu wiersz charakterystyczny dla Różewicza)

R1TJZwj4LfChF

Ilustracja przedstawia chłopca ubierającego w pośpiechu buty. Chłopiec ma na sobie jeansy i koszulkę z krótkim rękawem, na plecach plecak. Od ust chłopca odchodzi dymek ze zdaniem "Dziś założę adidasy marki Biegiem!". W tle znajdują się drzwi, wieszak, na którym wisi płaszcz, kapelusz i parasol. Na ścianie wisi obrazek z kwiatkiem. — Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pisownia łączna i rozdzielna

Połączenia wyrazowe zazwyczaj piszemy rozdzielnie. Są jednak wyjątki:

RVfNSiVOV5GQD

Wyjątkiem jest także pisownia partykuły nie z niektórymi częściami mowy.

Pisownia partykuły nie

RLa3pbKdR5u4R1

Pisownia skrótów

W języku polskim istnieje wiele reguł dotyczących stawiania kropki po skrótach. Warto się zapoznać z tymi, które stosuje się najczęściej. Oto wybrane reguły.

Kropkę stawia się:

• po skrócie, który jest początkową literą skróconego wyrazu lub początkowymi literami wyrazu np. a. = albo, g. = godzina, p. = pan, pani, r. = rok, rodzaj, s. = strona, siostra, syn, hab. = habilitowany, prof. = profesor, godz. = godzina;

• po skrócie nazwy dwu- lub wielowyrazowej, jeżeli wyrazy następne rozpoczynają się od spółgłoski, np. bm. = bieżącego miesiąca, ds. = do spraw, cdn. = ciąg dalszy nastąpi;

• jeśli w nazwie dwu- lub wielowyrazowej drugi wyraz lub któryś z następnych rozpoczyna się od samogłoski, to skrót tej nazwy ma kropkę po skrócie każdego wyrazu, np. b.u. = bez uwag, m.in. = między innymi, n.e. = nasza era.

Nie stawia się kropki po skrótach:

• które kończą się na tę samą literę co wyraz np.: dyr = dyrektor, doc = docent;

• polskich jednostek monetarnych np. złoty = zł, grosz = gr; ale: dolar = dol., korona = kor.;

• jednostek miar i wag np. centymetr = cm, kilogram = kg;

• w matematyce i fizyce np. cosinus = cos, logarytm = log, prędkość = v oraz po skrótach pierwiastków chemicznych np. rad = Ra.

Warto zapamiętać

Dla oznaczenia liczby mnogiej stosuje się podwojenie skrótu. Jeśli skróty są jednoliterowe, powtarza się tę literę np. strony = ss., gdy są dłuższe, zapisuje się dwa skróty obok siebie z użyciem kropek np. profesorowie Marecki i Życiński = prof. prof. Marecki i Życiński.

Skróty mgr, dr, prof., inż. itp. stawiamy tylko przed nazwiskami i nie używamy ich jako samodzielnych wyrazów.

Słownik

imię własne (nazwa własna)

nazwa jednostkowa (np. Wawel), opozycyjna do nazw pospolitych (np. zamek)

przymiotnik dzierżawczy

przymiotnik oznaczający przynależność, np. Mieszkowa drużyna = drużyna Mieszka

przymiotnik jakościowy

przymiotnik oznaczający jakość lub właściwość przedmiotu, np. tęczowa torba = torba w kolorach tęczy

skrót

skrócony zapis wyrazu lub połączenia wyrazowego

zrost

wyraz pochodzący z połączenia elementów konstrukcji składniowej w jedną całość zespoloną jednym akcentem, np. z martwych wstanie → zmartwychwstanie

Wprowadzenie

Prezentacja TED

Pisownia małą i wielką literą

Pisownia łączna i rozdzielna

Pisownia partykuły nie

Pisownia skrótów

Słownik