Przeczytaj
Zmiana układu sił w Europie Środkowej po 1772 roku
Konflikt, który wybuchł w wyniku sprzeczności interesów Prus i monarchii habsburskiej, toczył się w latach 1778–1779 i przeszedł do historii jako tzw. wojna kartoflana. Obie strony unikały bitew, a manewry wodzów pociągnęły za sobą wyniszczenie przez wojska pól uprawnych w Czechach, gdzie toczono działania. W efekcie bawarskie plany Habsburgów zostały skutecznie pokrzyżowane, a ich zaborcza polityka zwróciła się przeciw Turcji, podobnie jak ówczesne plany Petersburga, co w 1781 r. doprowadziło do zawiązania sojuszu rosyjsko‑austriackiego. Groziło to odtworzeniem układu sił z czasu wojny siedmioletniejwojny siedmioletniej, która dla Fryderyka II omal nie zakończyła się katastrofą. W tej sytuacji Prusy odnowiły sojusz z Anglią i Holandią. KolonizacjaKolonizacja ziem osmańskich, zajętych przez Rosjan w wyniku wojny z lat 1768–1774, oraz aneksjaaneksja ziem chanatu krymskiego i rozciągnięcie protektoratu na Gruzję sprowokowały Turków do rozpoczęcia kolejnej wojny. Toczyła się ona w latach 1787–1792, a stronę rosyjską wspierali Austriacy. Latem 1788 r. doszło do niespodziewanego ataku Szwecji na Rosję. Szwedzi chcieli wykorzystać jej zaangażowanie na południu, i choć w trakcie dwuletnich zmagań okazali się mało skuteczni, to jednak zmusili Rosjan do walki na dwa fronty.
Wyjaśnij, dlaczego prowadzenie wówczas wojny ze Szwecją było wówczas wyzwaniem dla Rosji.
Rokowania z Rosją i koncepcja pruska
Perspektywa wojny, w której uczestnicy rozbioru Rzeczypospolitej znajdą się we wrogich obozach, otworzyła nowe możliwości przed polską polityką zagraniczną. Zarówno król Stanisław August Poniatowski, jak i niechętna mu opozycja opowiadali się za przystąpieniem do sojuszu antytureckiego. Stanisław August miał nadzieję, że udział w wojnie pozwoli uzyskać zgodę Rosji na zwiększenie liczebności wojska i kontynuację reform wewnętrznych zmierzających do wzmocnienia pozycji monarchy. Z kolei opozycja liczyła, że nowe jednostki wojskowe zostaną podporządkowane kierowanym przez jej przedstawicieli lokalnym konfederacjom i w przyszłości będą stanowić istotny argument w sporze z monarchą. Król chciał do swych racji przekonać Katarzynę II, cesarzową Rosji, z kolei opozycja odwoływała się do jej wpływowego faworyta, księcia Grigorija Potiomkina. Za wojną z Turcją przemawiały też względy gospodarcze: choć po I rozbiorze Rzeczpospolita zachowała Gdańsk, to po zajęciu Prus Królewskich Fryderyk II narzucił na handel wiślany wysokie cła, które praktycznie odcięły kraj od ujścia Wisły. Wyjścia z tej sytuacji upatrywano w uzyskaniu kosztem Turcji dostępu do Morza Czarnego. Reakcja Rosji była jednak chłodna. Stanisław August podczas upokarzającego spotkania z Katarzyną II w Kaniowie w 1787 r. nie zdołał się z nią porozumieć, z kolei opozycjoniści nie zostali w ogóle dopuszczeni przed oblicze cesarzowej. Był to kres nadziei na potraktowanie Rzeczypospolitej przez Rosję jako użytecznego sojusznika.
Upadek planu wojny tureckiej u boku Rosji otworzył możliwość realizacji alternatywnej koncepcji sojuszu Rzeczypospolitej z Prusami i tym samym uwolnienia się od rosyjskiego protektoratu, co forsowała część opozycji. Był to pomysł ryzykowny, gdyż dotyczył głównego inicjatora I rozbioru, który żywił względem Rzeczypospolitej roszczenia terytorialne, ale w tym czasie nie było innej szansy na uwolnienie państwa spod protektoratu rosyjskiego. Dystansował się od niego król, uważający, że jedynie niezaognione stosunki z Petersburgiem pozwolą przetrwać nadciągający kryzys. Ostatecznie przeważyło zdanie opozycji kierowanej przez Ignacego Potockiego, która po długich rokowaniach z posłami króla Fryderyka Wilhelma II (bratanka zmarłego w 1786 r. Fryderyka Wielkiego) doprowadziła do podpisania sojuszu obronnego z Prusami w 1790 roku.
Słownik
(łac. annectere – przywiązać, przyłączyć) włączenie siłą przez państwo całości lub części terytorium innego państwa
przekształcanie podbitych terenów w kolonie, czyli posiadłości poza granicami danego państwa, m.in. poprzez osadzanie na nich ludności pochodzącej z państwa, które zyskało nad tymi ziemiami kontrolę
wojna w latach 1756–1763 między Prusami sprzymierzonymi m.in. z Wielką Brytanią oraz Brunszwikiem, a koalicją państw niemieckich, Austrii, Rosji, Francji, Saksonii i Szwecji; powodem jej wybuchu było zagarnięcie przez Prusy Śląska, a także kolonialna rywalizacja Francji i Anglii
Słowa kluczowe
konflikt austriacko‑pruski, Rzeczpospolita w XVIII w., rozbiory Polski, rozbiory Rzeczypospolitej, Konstytucja 3 maja
Bibliografia
Grodziski S., Polska w czasach przełomu, Wielka historia Polski, Kraków 1999.
Zahorski A., Spór o Stanisława Augusta, Warszawa 1990.
Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.