Rolnictwo konwencjonalne, zrównoważone czy ekologiczne?

Na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. przyjęto tzw. Agendę 21, wskazującą cele i drogi zrównoważonego rozwoju (ang. sustainable development). W 2000 r. na forum ONZ przyjęto Deklarację milenijną, a w 2015 r. – Agendę 2030, zawierającą 17 celów, których realizacja zapewni warunki rozwoju społecznego i ekonomicznego w połączeniu z ochroną środowiska. Chodzi o takie zarządzanie zasobami naturalnymi, produkcją i społeczeństwem, aby zapewnić dobrobyt obecnym i przyszłym pokoleniom.

R15UiZAXqnAoT1
Ilustracja przedstawiająca cele zrównoważonego środowiska. Poszczególne grafiki opatrzono opisem. 1. Koniec z ubóstwem. Na grafice rodzina, mama, tata, babcia, dziadek i dwoje dzieci. 2. Zero głodu. Na grafice talerz, obok widelec i nóż. 3. Dobre zdrowie i jakość życia. Na grafice serce wraz z wykresem EKG. 4. Dobra jakość edukacji. Na grafice książka. 5. Równość płci. Na grafice symbole płci żeńskiej oraz męskiej, a pomiędzy nimi znak równości. 6. Czysta woda i warunki sanitarne. Na grafice kropla wody. 7. Czysta i dostępna energia. Na grafice żarówka, a wewnątrz niej listek. 8. Wzrost gospodarczy i godna praca. Na grafice wykres ze strzałką wskazującą na tendencję rosnącą. 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura. Na grafice trzy koła zębate, które zazębiają się o siebie. 10. Mniej nierówności. Na grafice symbol matematyczny równości. 11. Zrównoważone miasta i społeczność. Na grafice budynki: dom, wieżowiec. 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja. Na grafice wózek sklepowy, do którego pakuje się zakupy. 13. Działanie w dziedzinie klimatu. Na grafice symbol oka, gdzie zamiast tęczówki jest widoczny glob ziemski. 14. Życie pod wodą. Na grafice ryba pływająca w wodzie. 15. Życie na lądzie. Na grafice las. 16. Pokój, sprawiedliwość i silne instytucje. Na grafice gołąbek trzymający w dziobie listki. Obok umieszczono młotek sędziowski. 17. Partnerstwo na rzecz celów. Na grafice symbol pięciu zazębiających się ze sobą okręgów.
Siedemnaście celów nowej Agendy 2030. W zrównoważonym rozwoju środowisko naturalne jest jego podstawą, gospodarka – narzędziem, a dobrobyt społeczny – celem.
Źródło: Rezolucja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 25 września 2015 r., domena publiczna.

Najpoważniejszym problemem współczesnego świata jest degradacja gleb, do czego przyczyniają się głównie: wylesianie, nadmierny wypas, chemizacja i mechanizacja rolnictwa. Dla 2,6 miliarda ludzi na świecie (jednej trzeciej populacji) rolnictwo stanowi główne źródło utrzymania, jednak ziemia, na której gospodarują, jest w aż 52% wyjałowionajałowienie glebywyjałowiona (w średnim lub dużym stopniu).

Porównanie rolnictwa ekologicznego, zrównoważonego i konwencjonalnego

Cecha

Rolnictwo ekologiczne

Rolnictwo zrównoważone

Rolnictwo konwencjonalne

Wielkość gospodarstwa

Małe i średnie

Może być wielkotowarowe

Duże

Chemiczne środki ochrony roślin

Zabronione

Dozwolone w ściśle określonych dawkach

Stosowane na masową skalę

Nawozy sztuczne

Zabronione

Dozwolone, dawkowane na podstawie badania gleby

Stosowane na masową skalę

Uprawy GMO (ang. genetically modified organism – 
organizm modyfikowany genetycznie)

Zabronione

Dozwolone

Dozwolone

Pasze przemysłowe

Zabronione

Dozwolone

Dozwolone

Ochrona gleby przed erozją

Tak

Tak

Nie

Płodozmian

Tak

Tak

Nie

Strefy buforowe i miedze

Tak, konieczne

Tak, zalecane

Nie

Sposób produkcji

Zbliżony do metod naturalnych, ekstensywnyekstensywne rolnictwoekstensywny

Metodami przemysłowymi, intensywny

Metodami przemysłowymi, bardzo intensywny

Dostępność produktów

Ograniczona

Duża

Duża

Żeby gospodarstwo mogło zostać uznane za ekologiczne, powinno spełniać określone warunki. Główną zasadą jest recykling: wody, odpadów i innych zasobów – dzięki temu gospodarstwo może być w dużej mierze samowystarczalne.

bg‑azure

Recykling służy przywracaniu do obiegu pierwiastków, czyli utrzymaniu naturalnych cykli biogeochemicznych.

R6YEfhMV0kbHB1
Trzcina (Phragmites australis) powiązana w snopki i gotowa do przetworzenia na pokrycia dachowe.
Źródło: domena publiczna.

Na przykład wodę użytą do mycia (najlepiej, gdy jest to zebrana deszczówka) można ponownie wykorzystać do podlewania ogrodu. Ścieki z typowej przydomowej oczyszczalni mogą być przetwarzane na naturalny nawóz, a ścieki z oczyszczalni korzeniowych – trafiać na trzcinowisko. Trzcina zasilana biogenami ze ścieków szybko rośnie i można ją zbierać np. do produkcji pokryć dachowych (strzechy), mat budowlanych lub brykietów opałowych.

Odchody zwierząt również są wykorzystywane – po przefermentowaniu stosuje się je jako nawóz zwany obornikiem. Powinien trafić na pola po zebraniu plonów, aby organizmy glebowe miały czas go rozłożyć do soli mineralnych, potrzebnych roślinom na wiosnę. Taki sposób postępowania zapobiega degradacji gleby, nie obciąża środowiska, a przy tym służy zachowaniu różnorodności biologicznej i zdrowiu ludzi.

Najlepszym sposobem upraw jest płodozmianpłodozmianpłodozmian, ponieważ sadzone po sobie w kolejnych latach różne gatunki roślin uprawnych wykorzystują inne związki mineralne. Dzięki temu gleba nie jest wyjaławiana. Uprawy o różnej intensywności w różnych miejscach gospodarstwa przyczyniają się do lepszego wykorzystania zasobów gleby i zmniejszenia nawożenia. Korzystne jest też stosowanie przedplonów i poplonówmiędzyplonprzedplonów i poplonów, czyli gatunków, które rosną na polu przed siewem właściwej rośliny albo po jej zbiorze. Zwykle są to rośliny bobowate (motylkowe), których się nie zbiera, tylko przykrywa ziemią podczas orki, przez co wzbogacają glebę w związki azotowe.

R89G17exRfSWg1
Jedną z roślin motylkowych stosowanych jako „zielony nawóz” jest soja warzywna (Glycine max), uprawiana na szeroką skalę w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej i Azji.
Źródło: domena publiczna.

Recykling oznacza też wykorzystanie własnej produkcji jako paszy dla zwierząt. Na określonym obszarze można hodować tylko tyle zwierząt, ile da się wyżywić z własnych upraw. Brak konieczności kupowania paszy obniża koszty gospodarowania. Zwierzęta są chowane w systemie ściółkowymściółkowy chów zwierzątściółkowym, co zmniejsza ilość płynnej gnojowicy, a zwiększa ilość stałego i wzbogaconego o składnik roślinny obornika.

Zwierzęta hodowlane powinny być wypasane w systemie kwaterowym – kolejno na małych, ogrodzonych fragmentach pastwiska. Zostawione tam odchody mogą być efektywnie wykorzystywane przez destruentówdestruencidestruentów, a następnie przez rośliny, gdy skończy się wypas w danej kwaterze. Jeśli przy pastwisku jest strumień, kwatery powinny przylegać do niego węższym bokiem. Ogranicza to spływ biogenówbiogenybiogenów do wód, a tym samym zmniejsza eutrofizację cieków wodnych. Przy brzegach rowów, cieków i jezior należy sadzić drzewa i krzewy, tworząc strefę buforową o szerokości od 2 do 5 m. Zasadzone w ten sposób rośliny wykorzystują biogeny z pastwisk i dzięki temu zapobiegają ich spływowi do wody. Zwiększa się w ten sposób bioróżnorodność w gospodarstwie rolnym. Tę samą funkcję spełniają nasadzenia śródpolne.

RtVXJAXMNp7Hv1
Podział pastwiska na kwatery sprzyja naturalnej odnowie traw, gdyż co kilka dni zwierzęta pasą się w innym miejscu. Ich odchody nawożą pastwisko w ilości, która może być wykorzystywana przez rośliny.
Źródło: Chesapeake Bay Program, Will Parson, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Również oczka wodne i podmokłe łąki w gospodarstwie ekologicznym służą zwiększeniu bioróżnorodności. Dostają się do nich biogeny, m.in. z pól i pastwisk, w wyniku czego przyrasta masa roślin naczyniowych, a to powoduje zatrzymanie dalszego spływu biogenów i przeciwdziała eutrofizacji. Stawy i podmokłe łąki to także naturalne siedliska wielu roślin i zwierząt, w tym coraz rzadziej występujących płazów.

RLYAfNpFACIuP1
Płazy to jedna z najbardziej zagrożonych wyginięciem gromad zwierząt. Chemikalia trafiające do wód oraz choroby grzybicze spowodowały gwałtowny spadek populacji płazów na świecie.
Źródło: domena publiczna.

Słownik

biogeny
biogeny

w kontekście zanieczyszczenia wód są to związki azotu i fosforu wykorzystywane do budowy związków organicznych przez organizmy samożywne (rośliny, sinice, protisty roślinopodobne), co sprzyja nadmiernemu rozwojowi tych organizmów i eutrofizacji

chów
chów

zapewnienie zwierzętom pokarmu i odpowiednich warunków do życia i rozwoju

destruenci
destruenci

organizmy, które żywią się szczątkami organicznymi lub odchodami; powodują rozkład złożonych związków organicznych do prostszych oraz ich mineralizację, co umożliwia obieg pierwiastków w przyrodzie; stanowią końcowy etap łańcucha pokarmowego

ekstensywne rolnictwo
ekstensywne rolnictwo

charakteryzuje się niskim kosztami produkcji przy wysokim nakładzie pracy; zwykle ten typ produkcji występuje w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo, słabo zaludnionych, o mało sprzyjających warunkach naturalnych np. w Azji, Afryce i Ameryce Środkowej.

jałowienie gleby
jałowienie gleby

proces pogarszania jakości gleby w wyniku wyczerpania naturalnych zasobów (nadmiernej eksploatacji) bez właściwego nawożenia

płodozmian
płodozmian

stała rotacja upraw różnych gatunków roślin, kolejno następujących po sobie na określonym obszarze; metoda ta zapewnia żyzność gleby

międzyplon
międzyplon

roślina uprawiana pomiędzy dwiema głównymi uprawami na zbiór zielonki, kiszonkę, zielony nawóz (po przyoraniu) lub jako ściółka; jeśli sieje się ją przed siewem głównego gatunku, jest to przedplon, a gdy ma to miejsce po zbiorze głównego gatunku, mówimy o poplonie

ściółkowy chów zwierząt
ściółkowy chów zwierząt

utrzymanie zwierząt na podłożu pokrytym np. słomą