R1ewup4wDCz4m1

Ilustracja przedstawia odbite na ścianie cienie figurek, które trzymają ludzie za murem. Cienie obserwuje człowiek przykuty do ściany.

Podczas pierwszego zetknięcia się z opowieścią Platona może w niej uderzać ujęcie ludzkiego życia jako swoistego upadku. Ludzie przedstawieni są jako siedzący w jaskini, zakuci w kajdany i oglądający jedynie cienie widoczne na sklepieniu. Jednak cień jest zawsze czymś wtórnym. Aby zaistniał, musi istnieć jego źródło, a także światło.

I tak jest w Platońskiej jaskini. Za plecami ludzi wydarza się coś, co jest źródłem cieni, istnieją rzeczy przesuwające się za siedzącymi oraz światło ognia. Siedzący nie wiedzą jednak o tym i przyjmują cienie za rzeczywistość, o której rozprawiają i o którą spierają się, tworząc wspólnotę mniemańmniemaniamniemań.

W powyższym obrazie tkwią podstawy metafizycznejmetafizycznymetafizycznej mapy alegorii. Cienie to tylko nasze wyobrażenia zmysłowe materialnych rzeczy. Same rzeczy natomiast, ponieważ są zmienne i nietrwałe, są traktowane przez Platona jako coś między istnieniem a nieistnieniem. One również nie są warte poznawczego wysiłku. Bytem rzeczywistym, wartym poznania, są jedynie ideeideaidee, istniejące poza jaskinią obiekty niezmienne i doskonałe, będące wzorami rzeczy. Stąd wywodzi się nazwa idealizm używana w odniesieniu do platonizmu. DualizmdualizmDualizm rzeczy i idei jest najistotniejszym metafizycznym wątkiem platonizmuplatonizmplatonizmu.

Powyższemu stanowisku metafizycznemu odpowiadają zawarte w alegorii tezy epistemologiczneepistemologiaepistemologiczne i antropologiczneantropologia filozoficznaantropologiczne. Jedynie poznanie idei owocuje rzeczywistą wiedzą, ogólną i pewną, ale by taką wiedzę zdobyć, trzeba zerwać symbolizujące zmysłowe poznanie kajdany i wyjść z jaskini. Nie jest to łatwe, ponieważ oznacza zerwanie z bezpieczną wspólnotą mniemań, gdzie wszystko wydawało się oczywiste i jasne, i dlatego w wyjściu pomaga adeptowi filozof – przewodnik.

Wyjście z jaskini i rozumne zdobywanie wiedzy o rzeczywistym bycie jest porównane w tekście Platona do spoglądania w światło, które oślepia oczy przyzwyczajone do mroku jaskini. Na drodze stopniowego racjonalnegoracjonalizmracjonalnego poznania człowiek przezwycięża jednak ograniczenia wynikające z przebywania w świecie pozoru i dociera do poznania symbolizowanej przez słońce najwyższej idei, idei dobra. Oznacza to dla niego przemianę poznawczą i moralną.

Człowiek wyposażony w rzeczywistą wiedzę może wrócić do ludzi, z którymi przebywał w jaskini. Kontakt z nimi jest jednak trudny i niewdzięczny, ten bowiem, kto posiada wiedzę, jest niezrozumiały dla tkwiących nadal w mniemaniach. Gdyby chciał on wyłożyć im prawdę, to narażałby się na kpinę, a nawet na śmierć.

R1GiUIjcs6squ

Obraz przedstawia jaskinię, w której znajdują się grupy ludzi. Po lewej stronie grupa ludzi rozmawia ze sobą oraz spogląda na wiszącą nad nimi pochodnię. Za nimi znajduje się wyjście z jaskini, gdzie stoi troje ludzi. Po prawej stronie obrazu stoi ściana. Na szczycie ściany stoją figurki. Pada na nie światło z wiszącej pochodni. Cień figurek pada na prawą stronę jaskini. Pod ścianą znajdują się stłoczeni ludzie. Obserwują pojawiający się cień.

W alegorii jaskini Platon dał wyraz przekonaniu, że byt i prawda są czymś skrytym, dostępnym tylko dla tych ludzi, którzy podejmą trud poznania, nawet za cenę niezrozumienia przez innych. Na tym tle czytelna jest Platońska przestroga przed pochopną oceną kogoś, kto wydaje się dziwny i śmieszny, on może bowiem wyszedł właśnie z jaskini albo nawet już wraca do niej, przepełniony blaskiem prawdy.

Słownik