Logika dla logików?

R1bM8kc8wJgtn

Grafika przedstawia przekrój ludzkiego mózgu. Jest on ukazany jako układ scalony.

To, co myślimy i mówimy, ma ogromny wpływ na jakość życia naszego i innych osób. To, w jakim stopniu opieramy się na stereotypachstereotypstereotypach, a w jakim na poglądach poznawczo zweryfikowanych praktyk, decyduje, czy my i ludzie wokół nas mamy większe czy mniejsze szanse życiowe. Skrajnym przykładem pierwszej sytuacji mogą być poglądy rasistowskie i zbudowane na nich „teorie antropologiczne” naukowców III Rzeszy lub współczesne „kampanie informacyjne” o ścisłym związku między homoseksualizmem a pedofilią; z drugiej strony postęp technologiczny (jako efekt określonych praktyk poznawczych) umożliwia dziś ludziom ze znaczną niepełnosprawnością ruchową prowadzenie aktywnego życia i realizację w jego różnych obszarach.

Kompetencje logiczne są jednym z filarów kultury racjonalnej, czyli takiej, która uznaje wiodącą rolę rozumu w poznawaniu świata i poszukuje intersubiektywnych form komunikacji, czyli odwołujących się do wspólnego doświadczenia poznawczego i respektujących wspólnie, rozumowo wypracowane reguły. Kompetencje logiczne pozwalają nam sprawdzać i pilnować, w jakiej mierze nasze myśli i wypowiedzi są prawdziwe lub fałszywe, do jakiego stopnia mogą być lub są zrozumiałe dla innych, a także – jakie są ich konsekwencje praktyczne, czyli co i komu za ich pośrednictwem robimy.

Wnioskowanie

Procesy wnioskowania polegają na wyciąganiu konkluzji (wniosków) na podstawie tego, co już wiemy albo do czego jesteśmy przekonani, czyli przesłanek. Np.:

W powyższym rozumowaniu zdania (1) i (2) to przesłanki, a zdanie (3) to wniosek. W życiu codziennym zazwyczaj wnioskujemy entymematycznie, czyli z pominięciem części przesłanek – przemilczamy to, co wydaje nam się oczywiste, zarówno dla nas, jak i dla tego, kto nas słucha. W przykładzie z cukrzycą babci taką niewypowiedzianą oczywistością jest przekonanie, że cukrzyca to choroba, przy której należy zredukować spożycie glukozy.

Jednak nie wszystkie nasze przemilczane przekonania faktycznie są oczywiste dla innych osób, ponieważ nierzadko pochodzą:

Niewypowiedziane (entymematyczne) przesłanki nazywa się też przemilczanymi założeniami (to założenia w sensie węższym). Zazwyczaj termin przesłanka entymematyczna wykorzystuje się w formalnej analizie wnioskowania (jest to pojęcie bardziej techniczne), natomiast termin założenie – przy analizie rozumowania z perspektywy odkrywania przekonań, które są jego podstawą (jest to pojęcie częściej stosowane). W sensie szerszym używa się też terminu założenie do określenia przeświadczenia, które ktoś wyraża wprost i które jest dla niego punktem wyjścia do dalszych rozważań (czyli przesłanką).

Czy kultura logiczna ma znaczenie?

Pierwszym krokiem do tego, by inni rozumieli nas, jest rozumienie samych siebie. Dlatego cenny jest nawyk przyglądania się żywionym przez siebie przekonaniom, umiejętność dostrzegania niewypowiedzianych przesłanek oraz gotowość do sprawdzania, co i dlaczego uznaliśmy za godne żywienia. Umiejętność dostrzegania niewypowiedzianych przesłanek u naszych współrozmówców, a zwłaszcza adwersarzy, to krok, który umożliwia nam zapytanie o zasadność i wiarygodność ich przekonań.

Rzecz jasna, jeśli uznamy, że warto i należy kształtować kulturę logiczną, może się okazać, że niewiele osób podziela nasze zdanie. Być może nie będzie łatwiej się porozumieć niż wówczas, gdy sami stawialiśmy na ignorancję i arogancję. Liczni nasi współrozmówcy nadal będą uznawać, że rozmowa jest po to, by mogli utwierdzić się w tym, co wiedzą, i poczuć satysfakcję, że są tymi, którzy mają rację. Jednak dobrej jakości myślenie nie służy zaspokajaniu egocentryczno‑narcystycznych pragnień. Dzięki niemu jesteśmy w bliższej relacji ze sobą i wyraźniejszych relacjach z innymi, bo pozwala – przynajmniej raz na jakiś czas – dostrzegać i objaśniać rzeczy oraz sprawy takimi, jakimi są.

Słownik