Słownik pojęć hydrografa

Dla hydrologa podstawową jednostką na powierzchni terenu jest zlewnia, czyli obszar, z którego wody spływają do jednego odbiornika (rzeki, jeziora albo bagna). Jeżeli zlewnia obejmuje cały system rzeczny, tzn. wszystkie wody wpadają ostatecznie do jednej rzeki głównejrzeka głównarzeki głównej, wówczas obszar ten nazywamy dorzeczem (rys. 1). Zlewnię na mapie można wyznaczyć od dowolnego punktu na rzece, tzw. profilu poprzecznego rzekiprofil poprzeczny rzekiprofilu poprzecznego rzeki.

R15AAb8KJ9ao6

Na zdjęciu widoczny jest fragment brzegu i morza. Z morza w kierunku lądu wpływa rzeka. W końcowej części koryta rzeki oznaczono punkt X. Obszar wokół koryta rzeki to dorzecze. Na końcu koryta rzeki znajduje się mniejszy obszar - to zlewnia rzeki do profilu X.

Oprócz zlewni i dorzecza, trzecim pojęciem funkcjonującym w polskim nazewnictwie odnoszącym się do obszaru, z którego wody spływają do określonego zbiornika, jest zlewisko. To określenie stosowane jest z kolei w kontekście wód, które ostatecznie kończą swój bieg w jednym oceanie, morzu, a niekiedy w jego części - np. zalewie.

Wyznaczanie granicy między zlewniami

Granicę pomiędzy zlewniami wyznacza się jako linię, która oddziela wody spływające zgodnie z nachyleniem terenu i poruszające się w kierunku dwóch różnych systemów rzecznych. Linia ta nazywana jest działem wodnym. Ze względu na to, że ukształtowanie powierzchni terenu nie zawsze odpowiada ukształtowaniu warstw podziemnych, wyróżnia się działy powierzchniowe i podziemne. Mogą mieć charakter zgodny (jeżeli ukształtowanie powierzchni odpowiada ukształtowaniu warstw podziemnych) lub niezgodny – gdy są one różne (rys. 2). Niekiedy wyznaczenie działu wodnego może być o wiele bardziej skomplikowane, np. na zabagnionych terenach zadanie to jest utrudnione. Wyzwanie mogą także stanowić rzeki, których koryta rozgałęziają się na dwa ramiona, a każde z nich prowadzi wodę do różnych rzek głównych.

RYw8xCyB3fffC

Grafika przedstawia działy wodne. Dział powierzchniowy od dołu posiada poziomą warstwę nieprzepuszczalną. Na niej jest rzeka. Wyżej w kształcie wzniesienia jest pierwszy dział wodny. Potem jest warstwa przepuszczalna również w kształcie wzniesienia. Na niej jest drugi dział wodny. Na drugiej ilustracji pierwszy dział wodny jest niemal płaski.

Poprawne wyznaczanie powierzchniowego (topograficznego) działu wodnego wymaga uwzględnienia kilku zasad:

– rysowanie działu wodnego rozpoczynamy od wyznaczonego profilu rzecznego (w przypadku wyznaczania granic dorzecza rysowanie rozpoczynamy od ujścia rzeki, w przypadku granic zlewni – od dowolnego profilu rzecznego) – rys. 3 A

– linię działu wodnego należy prowadzić zawsze w kierunku najbliżej poziomicy w taki sposób, aby dział wodny przecinał ją pod kątem prostym – rys. 3 B

– dział wodny należy prowadzić wzdłuż zbocza do linii grzbietowej i dalej, przecinając wierzchołki wzgórz i przełęcze, aż do momentu ponownego dotarcia do profilu rzecznego – rys. 3 C.

R1G9GngkKmNa0

Ilustracja przedstawia wyznaczania działu wodnego. Na rysunku A do rzeki przykłada się trójkąt. Na rysunku B pod kątem prostym do poziomicy prowadzi się linię. Na rysunku C przez wszystkie poziomice na szerokim terenie naokoło poprowadzono linię grzbietową działu wodnego, zaznaczono wierzchołek wzgórz i przełęcz.

Słownik