Przeczytaj
Atrakcyjność ideałów rycerskich
Wprawdzie społeczeństwa europejskie sprzed XVI w. były podzielone na wiele stanów, ale to właśnie idee związane z rycerstwem okazały się najbardziej atrakcyjne dla przedstawicieli innych grup społecznych. Nie przypadkiem średniowieczni mieszczanie starali się naśladować szlachetnie urodzonych, a w późniejszych epokach wzorowano się na wielkich rycerzach jako przodkach obrońców wielkich wartości.
Czym była duma dla rycerza?
Jesień średniowieczaIdea rycerska traktowana jako ideał pięknego życia ma pewne właściwości charakterystyczne. W swej istocie jest ona ideałem estetycznym, utkanym z barwnej fantazji i podniosłych uczuć. Pragnie jednak być ideałem etycznym, ponieważ światopogląd średniowieczny mógł przyznać poczesne miejsce jakiemuś ideałowi życiowemu jedynie wtedy, gdy powiązał go z pobożnością i cnotą. […] Jądrem ideału rycerskiego była przecież duma podniesiona na szczebel piękna. […] Z ustylizowanej wzniosłej dumy narodziła się cześć, ona też jest punktem centralnym szlacheckiego życia. Podczas gdy w średnich i niższych warstwach społecznych – mówi TaineTaine – zysk stanowi bodziec najbardziej istotny, największa siłą poruszającą arystokrację jest duma: »Pośród najgłębiej zakorzenionych uczuć ludzkich nie ma żadnego, które bardziej byłoby powołane do przekształcenia się w zacność, miłość ojczyzny i sumienność; bo dumny człowiek potrzebował dla siebie szacunku i, by ten szacunek osiągnąć, musiał na niego zasłużyć.
Źródło: Johan Huizinga, Jesień średniowiecza, tłum. T. Brzozowski, Warszawa 1992, s. 92.
Cechy kultury rycerskiej
Najważniejsze cechy kultury rycerskiej wiążą się z dumą, ale istotne były też inne wartości, m.in.:
- Nazwa kategorii: Ideał rycerza
- Nazwa kategorii: gotowość do pojedynku
- Nazwa kategorii: wierność seniorowi
- Nazwa kategorii: odwaga wykazywana [br] na polu bitwy lub [br]w turnieju
- Nazwa kategorii: siła fizyczna [br]konieczna do władania[br] bronią
- Nazwa kategorii: dążenie do[br] pierwszeństwa
- Nazwa kategorii: solidarność stanowa
- Nazwa kategorii: obrona chrześcijaństwa
- Nazwa kategorii: opieka nad słabszymi
- Nazwa kategorii: umiejętność znoszenia[br] niewygód
- Nazwa kategorii: hojność
- Nazwa kategorii: wierność damie serca[br] i walka w obronie[br] jej czci
- Nazwa kategorii: dbałość o prezencję
- Nazwa kategorii: dotrzymywanie słowa Koniec elementów należących do kategorii Ideał rycerza
- Elementy należące do kategorii Ideał rycerza
Trwałość i uniwersalna wartość rycerskich ideałów
Jesień średniowieczaRycerstwo nigdy nie mogłoby trwać przez stulecia jako pewien ideał życiowy, gdyby nie tkwiły w nim jakieś wysokie wartości, mające znaczenie dla rozwoju społecznego, gdyby nie było ono konieczne ze względów socjalnych, etycznych i estetycznych. Właśnie w pięknej przesadzie mieściła się siła owego ideału
Źródło: Johan Huizinga, Jesień średniowiecza, tłum. T. Brzozowski, Warszawa 1992, s. 133.
Choć w rzeczywistości promowane ideały nie były realizowane tak powszechnie, jak mogłoby to wynikać np. z dzieł sztuki wychwalających postacie konkretnych rycerzy, to waleczni i honorowi przodkowie stawali się punktem odniesienia dla ludzi żyjących w późniejszych czasach. Poświadcza to fragment traktatu autorstwa Szymona StarowolskiegoStarowolskiego, popularnego pisarza politycznego epoki baroku. W traktacie zatytułowanym Prawy rycerz (1648) przedstawił ideał rycerski i skonfrontował go ze współczesną mu sytuacją. Z zestawienia wynikało, że wzorzec z przeszłości jest wprawdzie pożądany, ale nieosiągalny:
Prawy rycerzJeśli komu na świecie, tedy rycerzowi chrześciańskiemu cardinales virtutescardinales virtutes przynależą […]. A że między wszystkiemi cnotami najpierwszą i najpowszechniejszą jest sprawiedliwość […], i bez niej żołnierz chrześciański nadzieje do zwycięstwa nie ma […]. Druga cnota rycerza prawego – męstwo, od którego bywa nazywany mężem dobrym. […] Trzecia cnota mężnego rycerza jest posłuszeństwo. […] Czwarta z najprzedniejszych cnót rycerskich, jest temperantiatemperantia, aby żołnierz chrześciański i w obyczajach pomiarkował się, afekty swoje temperując, i w życiu nie był zbytnizbytni, grzech na się zaciągając strojami wyniosłemi, bankietami utratnemi, i pijatykami niepowściągliwemi. Ojcowie naszy […] nie używali bławatówbławatów i purpurpurpur świetnych, jako teraźniejsze zbytki niosą; kontentowali się suknem, które w domu robiono albo miasteczkach pobliskich, a cnotą się świecili i szczerością, bardziej niż teraz złotogłowamizłotogłowami i klejnotami drogiemi […].
Nie przesadzali się naNie przesadzali się na kołnierze rysie i sobole […], rzemień u nich a żelazo w cenie było. Tygrysów nie znali ani lampartówlampartów, jeno kirysykirysy a pancerze. […] A gońca był z kopiją przedni i na dobrym koniu siedział, i dlatego też dobrze i śmiele się z każdym nieprzyjacielem potkał. A gdy tego potrzeba była, drzewkodrzewko porzuciwszy, był rajtaremrajtarem z strzelbą i pałaszem, był kozakiem zbroję z siebie zdjąwszy, był i piechotnym we zbroi, gdy król albo hetman prosił. I tak odwagą swoją w małym poczciepoczcie wielkie wojska nieprzyjacielskie zwyciężali, a na sławę nieśmiertelną z utratą podczas zdrowia swojego chciwiechciwie bardzo zarabiali.Źródło: Szymon Starowolski, Prawy rycerz, Kraków 1858, s. 25–33.
Słownik
(gr. ethos – charakter, obyczaj) – zbiór norm moralnych oraz obyczajowych charakterystyczny dla określonej zbiorowości i przekazywany na zasadzie naśladowania
(łac.) cnoty kardynalne (podstawowe), którymi powinien kierować się rycerz to: roztropność (łac. prudentia), powściągliwość (łac. temperantia), sprawiedliwość (łac. iustitia) oraz męstwo (łac. fortitudo)