Przeczytaj
Parnasizm to kierunek literacki, którego nazwa pochodzi od mitycznego Parnasu. Rozwinął się we Francji XIX wieku, jego istotą było skupienie się na przeżyciach człowieka i jego życiu wewnętrznym. Obecny w poezji, prozie i dramacie nawiązywał do klasycznych wzorów sztuki. Poeci programowo odrzucali kwestie społeczno‑polityczne. Swoje inspiracje czerpali przede wszystkim z kultury antycznej, często odwołując się do mitologii greckiej. ParnasizmParnasizm nigdy nie wyodrębnił się w Polsce jako ruch poetycki – jego wpływy objawiły się głównie w twórczości Felicjana Faleńskiego (1825–1910) i w niektórych utworach Adama Asnyka (1838–1897). Prawdziwa zmiana dokonała się dopiero w dobie Młodej Polski, gdy wśród środowisk artystycznych zaczęła dominować koncepcja „sztuki dla sztuki”, w myśl której twórcy odcinali się od spraw społecznych, dążąc do odseparowania świata twórczego od spraw codziennych i przyziemnych.
Na ten okres przypada twórczość Leopolda Staffa – poety, w którego twórczości uwidoczniła się postawa internacjonalistyczna. Artysta czerpał inspiracje ze sztuki polskiej, lecz z taką samą intensywnością oddziaływała na niego kultura innych krajów Europy. Nawiązywał do twórczości francuskich parnasistów i symbolistówsymbolistów, odwoływał się także do wspólnego dziedzictwa – szczególnie antyku i renesansu. Zajmował się również tłumaczeniami – przekładał zarówno łacińską poezję Jana Kochanowskiego (1530–1584), jak i utwory Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832), Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu czy pisma niemieckiego filozofa Fryderyka Nietzschego (1844–1900).
W poezji Leopolda Staffa ujawniło się oczytanie i rozległe wykształcenie artysty. Twórca odwoływał się do różnorodnych kultur i kierunków w sztuce, nigdy nie przywiązując się na stałe do jednego nurtu. Z tego względu był przez niektórych współczesnych (m.in. przez poetę Stanisława Brzozowskiego) oskarżany o brak autentyczności i maskaradę. Brak jednorodnej wizji świata wynikał jednak u Staffa z wewnętrznych wątpliwości i nieustannego poszukiwania odpowiedniego środka wyrazu. Liczne i różnorodne odwołania miały służyć odnalezieniu ich gąszczu prawdziwego poetyckiego „ja”. Ślady tej tendencji stały się zauważalne już w debiutanckim tomie artysty Sny o potędze (1901).
Staff był w tym czasie pod wrażeniem filozofii Nietzschego, z którego pism zaczerpnął między innymi koncepcję dwóch ludzkich temperamentów: apollińskiego i dionizyjskiego. W nawiązaniu do greckich bogów - ApollinaApollina i DionizosaDionizosa - myśliciel wskazał na dwa bieguny człowieczej postawy względem świata. Pierwsza, na podobieństwo Apollina, miała charakteryzować się wewnętrznym ładem i harmonią, pragnieniem piękna i doskonałości, postępowaniem pełnym umiaru i rozwagi. Z kolei druga, na podobieństwo Dionizosa, oznaczała twórczy szał, skłonność do ekstatycznych stanów, radykalnych zwrotów, ufanie bardziej uczuciom niż rozumowi. Postawa podmiotu lirycznego wierszy ze Snów o potędze mieści się pomiędzy tymi dwiema skrajnościami.
Sny o potędze są więc świadectwem szerokich zainteresowań poety i poszukiwań własnego rodzaju ekspresji. Z filozofii Nietzschego Staff wziął to, co odpowiadało jego wyobrażeniom o świecie. Koncepcja dwóch temperamentów: apollińskiego i dionizyjskiego musiała pociągać artystę ze względu na jej antyczne korzenie – niezwykle ważne dla autora Deszczu jesiennego. Kreując postawę podmiotu wierszy składających się na debiutancki tom, ukazał człowieka stojącego na rozdrożu pomiędzy pragnieniem ładu a potrzebą twórczego chaosu. Rezygnując z patriotycznego tonu na rzecz uniwersalnej refleksji dotyczącej człowieczeństwa, Staff nawiązał do największych osiągnięć sztuki europejskiej przełomu wieków.
Słownik
(gr. Apóllōn) – w mitologii greckiej syn Zeusa i Leto, bliźniaczy brat Artemidy, jeden z najpotężniejszych bogów Olimpu o szeroko rozpowszechnionym kulcie mającym wpływ na kulturę grecką. Bóg śmierci, mądrości, poezji, przewodnik muz, patron młodzieży, czczony również jako bóg słońca, udzielający wieszczkom daru przepowiadania, a śpiewakom głosu. Jego atrybutami były lira, łuk i wieniec laurowy. Kult Apolla miał szeroki zasięg, głównym ośrodkiem religijnym były Delfy - siedziba wyroczni. Apollo chronił przed złem, chorobami, ale jednocześnie przypisywano mu zsyłanie zarazy i nagłej śmierci. Strzegł trzód przed wilkami i pól przed szkodnikami. W sztuce starożytnej ukazywany jako ideał męskiej, młodzieńczej piękności. W literaturze chrześcijańskiej uważany za szatana lub za Chrystusa walczącego z Pytonem
(gr. Diónysos, Diṓnysos, Bákchos) bóg wina, płodnych sił natury, plonów, syn Zeusa i Semele. Wprowadził uprawę winnej latorośli, uczył wytłaczania gron i fermentacji wina, podróżował na rydwanie z wesołym i hałaśliwym orszakiem bachantek, sylenów, satyrów i nimf. Najważniejsze święta to ateńskie Dionizje i rzymskie bachanalie. Orgiastyczny charakter obrzędów został złagodzony przez kult Apollina. Atrybutami Dionizosa są gałąź winorośli, tyrs, maski tragiczne oraz symbole życiowej witalności – fallus, byk i kozioł. W sztuce ukazywany w gronie menad i satyrów jako brodaty mężczyzna w sile wieku lub jako nagi młodzieniec
(gr. Parnassós – Parnas, góra w Grecji, mityczna siedziba Apollina i Muz) estetyzm, nurt w poezji XIX wieku opierający się na kulcie piękna, harmonii stylu, unikający ekspresyjnych środków artystycznych. Parnasiści często sięgali po tematykę starożytną i mitologiczną, wyznawali hasło „sztuka dla sztuki”. Nazwa pochodzi od tytułu tomu wierszy „Le Parnasse contemporain” prekursorów tego kierunku; postawa artystyczna, która cechuje się skupieniem na sprawach oderwanych od problemów codziennego życia; Parnas - pasmo górskie w środkowej Grecji, w mitologii greckiej siedziba Apollina, symbolizuje doskonałość w sztuce
(gr. sýmbolon - znak rozpoznawczy, wiązać razem) – motyw lub zespół motywów występujących w dziele, który jest znakiem treści głęboko ukrytych, niejasnych i niejednoznacznych; symbol ma za zadanie kierować ku tym treściom myśl czytelnika. Wyrażają go słowa, gesty, obrazy, przedmioty rozpoznawalne tylko dla członków danej kultury i stale się zmieniające. Symbol jest znakiem językowym o wielu znaczeniach. Na przykład kolor czerwony symbolizuje miłość, ale w zależności od kontekstu, w którym występuje – może też oznaczać wstyd, zagrożenie, ogień piekielny
(gr. sýmbolon – znak umowny) prąd artystyczny w literaturze, malarstwie i muzyce zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku, dążył do wyrażenia środkami artystycznymi ogólnoludzkich problemów psychologicznych, treści metafizycznych. W literaturze stał w opozycji do myśli filozoficznej pozytywizmu. Symboliści podejmowali filozoficzne zagadnienia absolutu i nieskończoności, interesowali się stanami podświadomości, snu czy halucynacji, nawiązywali do motywów mitycznych. Podstawowym środkiem ekspresji symbolizmu stał się symbol i personifikacja. Odrębność języka symbolistów polegała na aluzyjności, wieloznaczności, muzycznym kształtowaniu wypowiedzi, podkreślaniu jej walorów brzmieniowych