Przeczytaj
Jednym z najważniejszych kontekstów interpretacyjnych powieści Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej jest kontekst biograficzny. Sama autorka wielokrotnie wskazywała na możliwość interpretacji genetycznejgenetycznej i biograficznejbiograficznej swojej powieści. W autobiografii zatytułowanej Fantomy przyznawała:
Fantomy[…] publiczna spowiedź to nic dla mnie nowego. Od pierwszego koncertu, od pierwszej książki spowiadam się publicznie z intymnych przeżyć […]. Osłaniałam przeżycia zmyślonymi imionami, przerzucałam je w inne miejsca i czasy. Wyznania uzupełniałam obserwacją.
Tło historyczne i przestrzeń, w której rozgrywa się akcja Cudzoziemki, a przede wszystkim osobowość i losy jej głównej bohaterki Kuncewiczowa zbudowała właśnie na wątkach autobiograficznych, portretując losy swojej matki i jej przodków. Pisanie powieści było dla autorki doświadczeniem terapeutycznym, sposobem zrozumienia trudnych relacji łączących ją z matką i poradzenia sobie z żałobą po jej śmierci.
Źródło: Stanisław Żak, Powieść o Róży, czyli życie bez uśmiechu, [w:] Maria Kuncewiczowa, Warszawa 1973, s. 53.
Matka przyszłej pisarki, Adelina z Dziubińskich Szczepańska, urodziła się w 1860 roku w Rostowie nad Donem. Jej rodzice, Adolf i Zofia, wywodzili się z polskich rodzin o tradycjach patriotycznych. Adolf był synem Józefa Dziubińskiego, żołnierza Legionów Polskich we Włoszech, walczącego w kampaniach napoleońskich i wysłanego w celu tłumienia antyfrancuskiego powstania na San Domingo (dzisiejsze Haiti). Zofia była zaś córką lekarza Stanisława Góreckiego, zesłanego w głąb Rosji za udział w powstaniu listopadowym. Adelina spędziła dzieciństwo w Taganrogu, gdzie jej ojciec był naczelnikiem więzienia. Mieszkająca w Polsce siostra ojca nakłoniła rodziców Adeliny do wysłania jej na naukę do Warszawy. Adelina uczyła się gry na skrzypcach w Instytucie Muzycznym (do którego została zapisana pod swoim drugim imieniem – Róża). Przeżyła tam nieszczęśliwą miłość do Marcina Kątskiego – syna swojego nauczyciela gry na skrzypcach. Jej plany na przyszłość przekreślił ślub Kątskiego z zamożną „petersburską panną”. Adelina wyjechała na stypendium do Petersburga, ale nie osiągnęła sukcesów artystycznych. Wyszła za mąż za nauczyciela matematyki Józefa Szczepańskiego, z którym zamieszkała w Rosji (m.in. w Saratowie i w Samarze). Urodziła czworo dzieci – trzech synów, z których dwóch zmarło w dzieciństwie na szkarlatynę, i córkę Marię, która odziedziczyła po matce muzykalność i o której edukację muzyczną Adelina bardzo dbała.
Źródło: Alicja Szałagan, „Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej: powstanie, dzieje wydawnicze, recepcja, "Pamiętnik Literacki", 1986, s. 245.
Skomplikowaną przeszłość swojej rodziny Kuncewiczowa komentowała w Fantomach następująco:
FantomyPrzodkowie moi – do czwartego pokolenia wstecz, o dawniejszych nie wiem – byli zesłańcami, emigrantami, żołnierzami Polski na cudzych ziemiach, ludźmi „z akcentem”, ludźmi napiętnowanymi. Do ich poczucia obcości etnicznej i politycznej moja matka dodała poczucie osoby wyklętej z kręgu miłości i odtrąconej od ołtarza sztuki.
Odczytanie Cudzoziemki w kontekście biograficznym pozwala dostrzec, że kluczowa dla powieści figura wyobcowaniawyobcowania ma wymiar nie tylko osobisty, obejmujący miłosne i artystyczne niepowodzenia Róży, ale także wspólnotowy, dotykający doświadczeń historycznych Polaków, ich prób zachowania tożsamości narodowej i kulturowej na obcej ziemi i pod obcą władzą.
Słownik
interpretacja objaśniająca sens dzieła sztuki poprzez odwołanie do faktów z biografii jego autora
interpretacja objaśniająca sens dzieła sztuki poprzez odwołanie do okoliczności jego powstania
odizolowanie kogoś od jakiejś społeczności, uznanie go za innego niż wszyscy