R1DcqjbysKlQS

Ilustracja przedstawia fragment atlasu samochodowego z rejonem Rzymu. Na mapie jest sieć dróg.

Wskaźniki stopnia rozwoju transportu

Wszelkie szlaki transportowe na świecie tworzą jedną wielką sieć, łącząc ze sobą obszary zamieszkane przez człowieka. Składają się na nią różne elementy, na przykład: drogi, inwestycje towarzyszące (np. stacje paliw), węzły komunikacyjne itd. Aby określić stopień rozwoju transportu, stosuje się szereg klasycznych wskaźników, między innymi:

• liczbę samochodów, samolotów, statków itd.,

• liczbę pojazdów przypadającą na 1 000 osób,

• gęstość sieci, czyli stosunek długości sieci do powierzchni kraju czy regionu, wyrażany na przykład w km na kmIndeks górny 2²,

• wielkość przewozów ładunków (w tonach) lub pasażerów (najczęściej w milionach), a także pracę przewozowąpraca przewozowapracę przewozową (w tonokilometrachtonokilometrtonokilometrach lub pasażerokilometrachpasażerokilometrpasażerokilometrach).

Wskaźniki można również podzielić na ilościowe i jakościowe. Ilościowe to np.: podróże pojazdami osobowymi i indywidualne ludzi, liczba przejechanych mil na pojazd i na osobę, wypadki/kraksy komunikacyjne i wypadki śmiertelne, wydatki, dochody i koszty związane z podróżą. Jakościowe to natomiast np.: dogodność i komfort, dynamika społeczności, preferencje podróżowania użytkowników.

Wymienione wyżej parametry zależą od różnych czynników, które najogólniej można podzielić na przyrodnicze i pozaprzyrodnicze.

Czynniki przyrodnicze rozwoju transportu

Na wielkość i charakter sieci transportowejsieć transportowasieci transportowej mają wpływ czynniki przyrodnicze. Zaliczyć można do nich:

• ukształtowanie powierzchni, rodzaj gruntu, wysokość n.p.m.,

• dostęp do mórz i oceanów,

• warunki klimatyczne (pogodowe),

• wody.

W przypadku transportu samochodowego i kolejowego najbardziej sprzyjającymi czynnikami są: występowanie nizin, małe różnice wysokości względnej, a także brak obecności głęboko wciętych, usytuowanych poprzecznie dolin rzecznych, kanionów i innych form rzeźby terenu. Budując lotniska, zwraca się uwagę na występowanie obszarów płaskich, a także na mało zróżnicowane układy kierunków wiatru, jak również na umiarkowaną jego prędkość. Niekorzystnymi obszarami są te, które charakteryzują się dużą liczbą dni z mgłą, burzą, częstymi oblodzeniami i ekstremalnymi zjawiskami meteorologicznymi. Transport morski wymaga występowania dużych, głębokich, osłoniętych od wiatru i fal zatok morskich, na tyle wysokiej temperatury, aby woda nie zamarzała, a także sprzyjającego układu prądów i pływów morskich. Z kolei w przypadku transportu wodnego śródlądowego ważne są przystanie, małe wahania stanu wód, dodatnie temperatury wody, dostateczna głębokość koryta i brak stopni rzecznych. Natomiast dobrze rozwinięta sieć rzeczna i jeziorna umożliwia budowę kanałów łączących dorzecza. Łańcuchy górskie ograniczają rozwój dróg i kolei. Obszary pustynne uniemożliwiają budowę sieci dróg, głównie ze względu na stałe ich zasypywanie materiałem piaszczystym. W krajach wyspiarskich duże znaczenie może mieć żegluga kabotażoważegluga kabotażoważegluga kabotażowa. Obszary położone w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego i okołobiegunowego subpolarnego są niekorzystnymi z punktu widzenia rozwoju transportu wodnego ze względu na zamarzanie dróg transportowych. Wieloletnia zmarzlina ogranicza budowę dróg kołowych i kolejowych, a z kolei zjawiska lodowe występujące na północnym Atlantyku i w rejonie Antarktydy utrudniają żeglugę morską. Ponadto okazuje się, że rzeki, które są niezbędne do funkcjonowania transportu wodnego śródlądowego, stanowią przeszkodę dla transportu kolejowego i drogowego. Człowiek nauczył się przezwyciężać wiele z tych przeszkód. Wiąże się to jednak z bardzo dużymi kosztami.

Czynniki pozaprzyrodnicze rozwoju transportu

Na rozwój transportu i ukształtowanie jego struktury wpływają także czynniki pozaprzyrodnicze:

• historyczne,

• polityczne,

• demograficzne,

• urbanizacyjne,

• ekonomiczne (industrializacja i poziom rozwoju gospodarczego, zamożność społeczeństwa).

Gęstość sieci transportowej jest wprost proporcjonalna do gęstości zaludnienia i gęstości sieci osadniczej określonego państwa czy regionu. Sieć transportowa jest także bardziej rozwinięta na obszarach o wyższym poziomie uprzemysłowienia i rozwoju usług. Surowce mineralne są przemieszczane od ośrodków ich wydobycia do zakładów przetwórczych, a następnie do rynków zbytu. Na terenach rolniczych sieć transportowa tworzy się z uwzględnieniem miejsc upraw, zamieszkania i rynków zbytu. Odmienne kształtowanie się sieci transportowej w różnych krajach było w przeszłości wynikiem szeregu decyzji odzwierciedlających priorytety rozwoju tej gałęzi gospodarki. Przykładem może być transport kolejowy, który ukształtował się w XIX wieku. Kraje, które wówczas rozwijały swoją gospodarkę (a więc przede wszystkim Europa Zachodnia) mają najbardziej gęstą sieć linii kolejowych. Wiele z nich łączyło tą siecią okręgi przemysłowe, również blisko granicy państwowej (na przykład Niemcy). Rosja natomiast, ze względów strategicznych, nie rozwijała tego rodzaju transportu w strefie przygranicznej. Odzwierciedleniem okresu zaborów na obszarze Polski jest różna gęstość sieci transportu szynowego – najwyższymi wskaźnikami odznaczają się obszary zaboru pruskiego, a najniższymi – zaboru rosyjskiego. Czynnik historyczny odegrał także dużą rolę w przypadku kształtowania sieci transportowej obszarów będących kiedyś koloniami. Dominuje tam transport drogowy, a linie kolejowe łączą jedynie porty morskie z okręgami przemysłowymi. Państwa słabo rozwinięte cechują się występowaniem zarówno tradycyjnych, jak i bardziej współczesnych systemów transportowych (transport juczny i pociągowy obok drogowego i szynowego). Odznaczają się one mniej gęstą siecią transportową, mniejszą liczbą środków transportu i koniecznością wielokrotnej zmiany środków transportu w drodze podczas podróży z punktu początkowego do punktu końcowego. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych obecnie następuje modernizacja infrastruktury transportowejinfrastruktura transportowainfrastruktury transportowej. Charakterystyczna jest dla nich duża gęstość dróg kołowych i linii kolejowych. W bardzo dużym stopniu rozwinięta jest infrastruktura wszystkich rodzajów transportu. Działają szybkie koleje oraz metro. Rozwinięty jest tam także transport przesyłowy. Między dużymi ośrodkami miejskimi istnieje nie tylko możliwość poruszania się bez konieczności zmian środków transportu, ale także szeroki ich wybór (na przykład samochodem, koleją czy samolotem). Ponadto w państwach słabo rozwiniętych dominują drogi gruntowe (lecz coraz częściej asfaltowe), a w krajach wysoko rozwiniętych inwestuje się w coraz lepsze rozwiązania związane z autostradami. Istotnym czynnikiem rozwoju transportu jest także bogacenie się społeczeństwa, co generuje coraz większy ruch turystyczny, wykorzystujący różne gałęzie przemysłu.

R1MgMXbCvMuDa

Na zdjęciu jest fragment pokładu statku. Część osób siedzi na ławkach, część stoi. W tle są pagórki.

R18tXi9wUIrCf

Zdjęcie prezentuje piaszczystą drogę biegnącą wśród traw i niskich drzew. Piasek ma kolor pomarańczowy.

RfUrCxlIeMJL7

Zdjęcie przedstawia rozwidlenie na amerykańskiej autostradzie.

Słownik