Przeczytaj
„Bóg wojny” cesarzem Francuzów
Mocarstwowe ambicje Napoleona nie mogły być akceptowane przez inne europejskie potęgi. Obok Wielkiej Brytanii niechętna Francji pozostawała również Rosja. Młody cesarz Aleksander I widział w Bonapartem tyrana, zagrażającego równowadze sił na kontynencie, w czym utwierdzał go minister spraw zagranicznych książę Adam Jerzy Czartoryski. Ten ostatni liczył na to, że imperator zwróci się przeciw neutralnym dotąd Prusom, co stwarzałoby szansę na odrodzenie Rzeczypospolitej w unii z Rosją. Kalkulacje te okazały się jednak trudne do urzeczywistnienia.
Stosunki między Francją a oboma mocarstwami zaognił także nieudany zamach na Napoleona, dokonany w 1800 r. przez szuanówszuanów. Jego inspiratorów pierwszy konsul upatrywał bowiem w rojalistycznychrojalistycznych emigrantach i wspierających ich Anglikach. W odwecie w 1804 r. porwano przebywającego w Rzeszy księcia Ludwika d’Enghien, spokrewnionego z Burbonami, i zaraz po przekroczeniu granicy rozstrzelano go. Ściągnęło to na głowę Bonapartego oburzenie europejskich dworów i sfer arystokratycznych. Gdy na ostry protest Aleksandra I Francuzi odpowiedzieli, by zadbał on raczej o ukaranie sprawców śmierci własnego ojca, wypowiedzenie przez Rosję wojny było już tylko kwestią czasu.
Zjednoczone Królestwo
Anglia i Szkocja po połączeniu unią realną w 1707 r. przyjęły miano Królestwa Wielkiej Brytanii. Aby pozyskać dla monarchii Irlandczyków, których dotąd traktowano jak obywateli drugiej kategorii, w 1800 r. proklamowano unię brytyjsko- -irlandzką. Rok później oficjalną nazwą państwa stało się Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.
2 grudnia 1804 r., po wielu miesiącach przygotowań, Napoleon koronował się na cesarza Francuzów. Na uroczystość przybył papież Pius VII, co wymagało od Bonapartego licznych kompromisów (podobnie zresztą jak uprzednio zawarty konkordatkonkordat), ale było istotne dla legitymizacjilegitymizacji jego władzy. Przyjęty tytuł nawiązywał do doktryny o pochodzeniu władzy od ludu, który akt ten zaakceptował w referendum.
Nie po to sprowadzałem go z tak daleka, aby nic nie robił– miał podobno powiedzieć, zobaczywszy, że siedzący przed ołtarzem Pius VII trzyma ręce bezczynnie na kolanach, podczas gdy Bonaparte koronuje swą żonę Józefinę. W ostatecznej wersji płótna papież błogosławi więc cesarza Francuzów.
Zastanów się, dlaczego Napoleon nazwał się cesarzem Francuzów, a nie cesarzem Francji. Jakie to mogło mieć znaczenie?
Wojna z III koalicją
Przypomnij sobie, kiedy powstawały pierwsze łuki triumfalne i jaki cel miało ich budowanie.
Wiosną 1805 r. Republikę Cisalpińską przemianowano na Królestwo Włoch, a jego koronę przywdział sam Bonaparte, co stało się bezpośrednią przyczyną powstania III koalicji antyfrancuskiej. W jej skład weszły Wielka Brytania, Austria, Rosja, Szwecja i Neapol. Wojna rozpoczęła się od bitwy morskiej pod Trafalgarem, u wybrzeży hiszpańskich, gdzie flota francuska po raz kolejny uległa Anglikom, mimo że w walce poległ dowodzący nimi admirał Nelson. Snute przez Napoleona plany inwazji na wyspiarskie mocarstwo upadły.
Najważniejsze działania toczyły się jednak na lądzie. Francuzi pokonali Austriaków pod Ulm, a nadciągającą armię rosyjską wraz z resztą wojsk habsburskich całkowicie rozbili pod Austerlitz (dziś Sławkowo na Morawach). Aleksander I zbiegł z pobojowiska, a Franciszek I Habsburg musiał prosić o pokój. Zawarty w Preszburgu (dziś Bratysława) na początku 1806 r. rozstrzygał o przewadze Francji w Europie Zachodniej. Na jego mocy bowiem rozwiązano Rzeszę, pozostawiając Habsburgom jedynie tytuł cesarzy Austrii, a główne państwa niemieckie (oprócz Austrii i neutralnych Prus) utworzyły sprzymierzony z Francją Związek Reński. Ponadto Napoleon uzyskał zwierzchność nad Wenecją, Istrią i Dalmacją. Był to koniec III koalicji antyfrancuskiej.
Wojenna strategia Napoleona
Prowadząc często działania wobec przeciwników mających przewagę liczebną, Napoleon dążył do rozstrzygnięcia kampanii w walnej bitwie. Wykorzystywał przy tym mobilność armii francuskiej, zdolnej maszerować przez pół doby z zaledwie jedną godzinną przerwą na posiłek i pięciominutowymi postojami co godzinę. Gdy dochodziło do starcia, cesarz starał się skupić przeważające siły na najważniejszym odcinku walk, a decydujący szturm przygotowywał zmasowanym ogniem artylerii, masakrującym zwarte szeregi przeciwnika.
Blokada kontynentalna i wojna z IV koalicją
Prusy nie przystąpiły do II i III koalicji antyfrancuskiej, licząc na to, że Napoleon umożliwi im aneksję pozostającego w unii z Wielką Brytanią elektoratu Hanoweru. Po przystąpieniu przez cesarza do rokowań z Anglikami Fryderyk Wilhelm III jesienią 1806 r. wypowiedział mu więc wojnę. Napoleon zapowiadał, że pokona przeciwnika w ciągu miesiąca, lecz wystarczył mu na to tydzień. Rozgromił Prusaków pod Jeną, a jeszcze tego samego dnia główne siły ich uciekającej armii rozbił pod Auerstedt marszałek Ludwik Davout. Wkrótce Francuzi zajęli Berlin, tam zaś Napoleon proklamował blokadę kontynentalnąblokadę kontynentalną, chcąc przez odcięcie Wielkiej Brytanii od kontaktów handlowych z Europą zmusić ją do uległości.
Walki z Prusakami nie były bynajmniej zakończone, lecz przybrały na sile po utworzeniu IV koalicji antyfrancuskiej, do której przystąpili Anglicy i Rosjanie. Fryderyk Wilhelm III skoncentrował swe siły w Prusach Wschodnich, dokąd przybyła też armia rosyjska. Decydująca kampania rozegrała się zimą 1807 roku.
Wojska koalicji poniosły znaczne straty w bitwie pod Iławą, a wkrótce potem zostały rozbite pod Frydlandem. Latem imperator rosyjski i król Prus zawarli z cesarzem Francuzów pokój w Tylży. Z ziem zajętych przez Prusy w II i III rozbiorze Rzeczypospolitej utworzono Księstwo Warszawskie, którego władcą został sprzymierzony z Napoleonem król Saksonii Fryderyk August Wettin. Prusy utraciły również swoje posiadłości w zachodniej części dawnej Rzeszy, gdzie utworzono Królestwo Westfalii pod berłem Hieronima Bonapartego, brata cesarza.
Wyjaśnij, dlaczego obraz określa się jako realistyczny.
W Tylży zawarto jednocześnie sojusz francusko‑rosyjski: Aleksander I zgodził się, by Rosja przystąpiła do blokady kontynentalnej, w zamian za przyznanie Białostocczyzny oraz pozostawienie wolnej ręki wobec Turcji. To ostatnie było istotne, gdyż wojska cesarskie sprawowały kontrolę nad Mołdawią i Wołoszczyzną, formalnie należącymi do imperium osmańskiego, a także sprawowały patronat nad autonomią serbską. Konsekwencją sojuszu było też milczące zaakceptowanie przez Francję rosyjskiego ataku na Szwecję w 1809 r., w wyniku którego utraciła ona Finlandię, odtąd związaną ze wschodnim imperium unią personalną.
Opisz, w jaki sposób malarz ukazał dramatyzm sytuacji powstańców. Wskaż inne środki wyrazu poza grą światłem i cieniem.
Blokada kontynentalna nie mogła być w pełni skuteczna, dopóki brytyjskie statki zawijały do brzegów portugalskich, skąd angielskie towary przemycano w głąb kontynentu. Od 1807 r. Portugalia znalazła się więc pod francuską okupacją, a jej dwór królewski ratował się ucieczką do Brazylii. Z protestem wystąpiła Hiszpania, wobec czego Napoleon zdecydował się podjąć interwencję i w tym kraju. Na początku 1808 r. Francuzi zajęli Madryt i internowali króla Ferdynanda VII, tron objął zaś brat cesarza, Józef Bonaparte. Tymczasem jednak w północnej części Hiszpanii wybuchło antyfrancuskie powstanie, zwane guerillą (hiszp. – wojenka), a na południu wylądowały wojska angielskie pod dowództwem Artura Wellingtona. Walki na Półwyspie Iberyjskim toczyły się aż do 1814 roku.
Słownik
sankcje ekonomiczne; zakaz kontaktów, zwłaszcza handlowych, z danym państwem, mający prowadzić do osłabienia jego gospodarki i zdolności militarnych; blokada zarządzona przez Napoleona była próbą odcięcia Wielkiej Brytanii od europejskich rynków zbytu, by zrujnować jej przemysł i handel oraz wywołać niepokoje społeczne; zamiar nie powiódł się z powodu przemytu i wyłamania się z blokady m.in. Rosji i Portugalii; choć blokada okazała się nieskuteczna, to zdaniem części historyków przysłużyła się industrializacji niektórych krajów, gdyż przynajmniej czasowo uwolniła rzemiosło i przemysł od konkurencji angielskiej.
przywództwo jakiegoś państwa, organizacji lub grupy społecznej lub ich przewaga nad innymi
umowa zawierana między papieżem jako zwierzchnikiem Kościoła katolickiego a danym państwem
doktryna polityczna głosząca nienaruszalność praw dynastii
opowiadanie się za monarchiczną formą rządów
rojalistyczne powstanie chłopów bretońskich w okresie rewolucji francuskiej
Słowa kluczowe
Napoleon Bonaparte, Cesarstwo Francuskie, Trafalgar, Austerlitz, Związek Reński, Księstwo Warszawskie, epoka napoleońska
Bibliografia
R. Bielecki, Encyklopedia wojen napoleońskich, Warszawa 2001.
Europa i świat w epoce napoleońskiej, red. Monika Senkowska‑Gluck, Warszawa 1988.
A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1985.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.