Przeczytaj
Ewa Lipska
Ewa Lipska (ur. w 1945 w Krakowie) to współczesna poetka i felietonistka. W latach 1970–1980 była redaktorką działu poezji Wydawnictwa Literackiego. Pełniła także funkcje dyrektorki Instytutu Polskiego w Wiedniu. Jest członkinią licznych stowarzyszeń: polskiego i austriackiego PEN Clubu, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Polskiej Akademii Umiejętności.
Ewa Lipska jest autorką wielu zbiorów wierszy, m.in. Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek (1982), Przechowalnia ciemności (1985), Strefa ograniczonego postoju (1990), Ludzie dla początkujących (1997), Sklepy zoologiczne (2001), Gdzie indziej (2005), Drzazga (2006). Jest laureatką wielu nagród, między innymi w 1973 roku otrzymała nagrodę Fundacji Kościelskich, a w 1992 roku — polskiego Pen Clubu.
Poezja Lipskiej
Lipska stosuje w liryce i prozie poetycki zapis niepokojów egzystencjalnych współczesnego człowieka, swobodnie operuje też paradoksemparadoksem i ironiąironią. Jej poezja naznaczona jest zarówno głęboko intelektualnym namysłem, jak i fizycznym konkretem, a nawet cielesnością. Porusza zagadnienia związane z osobistym życiem emocjonalnym i wspólnotowym doświadczeniem; zalicza się ją bowiem do grup pokoleniowych, o czym pisze Anna Legeżyńska:
Ewa LipskaEwa Lipska należy do pierwszego powojennego pokolenia, które w swym wczesnym, uznawanym za programowy wierszu pt. My charakteryzowała jako generację z „przestrzeloną pamięcią”, „dźwigającą pamięć umarłych”, lecz zarazem odczuwającą wydziedziczenie z bohaterskiego mitu i poszukującą celu własnej egzystencji.
Kiedy 8 października 1945 roku w Krakowie przychodziła na świat, miasto nosiło świeże ślady dramatycznych chwil końca wojny, zarówno po styczniowych bombardowaniach i ostrzałach wyzwolicielskiej armii marszałka Koniewa, jak też po sierpniowym pogromie Żydów na Kazimierzu. Symbolika mijającej historii domykała się również w uroczystym pogrzebie Wincentego Witosa (który odbył się w końcu miesiąca narodzin poetki). Lata szkolne i młodość poetki determinowała ideologia, upływały one w cieniu „zimnej wojny”, w świecie odgraniczonym „żelazną kurtyną”.
[...]
Już wkrótce pokolenie to stanie się bodaj najbardziej konsekwentnie w powojennej historii kraju zbuntowaną formacją opozycjonistów, walczących najpierw o prawa obywatelskie, a potem także o zmianę politycznego ustroju. Można tedy spojrzeć na twórczość Ewy Lipskiej jako uczestniczki silnego w latach 70. nurtu artystyczno‑ideowej kontestacji, nazywanej Nową FaląNową Falą czy Pokoleniem ’68.
Źródło: Anna Legeżyńska, Ewa Lipska. Cytat za: http://przewodnikpoetycki.amu.edu.pl/encyklopedia/ewa-lipska/.
Ponowoczesność w poezji
Pełny ekranGadu‑gadu telefonuje jego fotografia.
Poślubna podróż przejeżdża przez ekran.
Ona w pliku białej sukni. On w ikonach tenisówek.Zalogowałem się w tobie na zawsze.
Czytam co mnie myślisz w twoich czcionkachNadlatuje Arial.
A oni ze wspólnego okna
wyskakują wprost w witryny przestworzy.I tak
zawsze się kończy na tajnej służbie Security
która czeka już na nich
w pobliskiej dyskotece.Dokoła
pełny ekran z widokiem
tego co ma jeszcze nastąpić.Źródło: Ewa Lipska, Pełny ekran.
Wiersz Pełny ekran pochodzi z domu Gdzie indziej (2005). Na zakorzenienie utworu we współczesności, realiach początków XXI wieku, wskazują użyte w nim słowa i sformułowania, takie jak: „gadu‑gadu”, „zalogowałem się w tobie”, „ikony tenisówek”, które odsyłają do rzeczywistości internetowej, cyfrowej, w pierwszych latach nowego stulecia mającej wyraźny wpływ na kształt relacji międzyludzkich.
Tematyka odwołująca się do doświadczeń danego czasu jest czymś charakterystycznym dla poezji Lipskiej. Jak zauważa Legeżyńska:
Ewa LipskaLipska wprowadza do wiersza ikony kultury masowej jako znaki wspólne dla europejskiej świadomości. Postaci filmu (Marilyn Monroe), sztuki (Andy Warhol), mody (Versace), ale także codzienne gadżety techniki (telefon komórkowy, komputer, robot kuchenny) oraz nazwy charakterystycznych przestrzeni (siłownia, dom mody, lotnisko). Rejestrowane przez poetkę ponowoczesne doświadczenie kulturowe ma jednak charakter ambiwalentny: z jednej strony niesie negatywne odczucie zawłaszczenia i zdominowania egzystencji przez cyberkulturę, z drugiej – sprzyja wyostrzeniu świadomości podmiotu, uporczywie broniącego się przed nieautentycznością przeżycia. Poetka konfrontuje technikę jako zdobycz umysłu z psychofizycznością człowieka jako darem natury.
[...]
Pozostając w kręgu wielkiej tradycji modernistycznej (literackiej, malarskiej, muzycznej), Lipska z uwagą śledzi inwazję kultury popularnej i zacieranie się granic między obiegiem elitarnym a potocznym. Zdaje sobie sprawę z nieuchronności tego procesu, podejmuje tedy wyzwanie: wprowadza do wiersza rekwizyty postępu, techniki, wzbogaca język o nowe frazy i słowa, lecz wszystko to przesiewa przez ironię, strażniczkę autentyzmu.
Źródło: Anna Legeżyńska, Ewa Lipska. Cytat za: http://przewodnikpoetycki.amu.edu.pl/encyklopedia/ewa-lipska/.
Lipska zachowuje zatem dystans wobec tego, co opisuje i czego sama doświadcza. Jej oceny są ostrożne, ponowoczesną kulturę zdaje się infantylizować i konfrontować z ponadczasowymi wartościami.
Słownik
(gr. eirōneía – przestawianie, pozorowanie) drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej, nadanie wypowiedzi odwrotnego sensu w stosunku do tego, co wynika ze znaczenia użytych słów, na przykład w celu ośmieszenia poglądów czy cech rozmówcy lub pokazania dystansu wobec osób czy zjawisk; wypowiedź zawierająca ironię najczęściej jest krytyką lub naganą, która przyjmuje formę pozornej pochwały; ironia jest narzędziem literackim, w którym wybrane słowa są celowo używane do wskazania znaczenia innego niż dosłowne, można wyróżnić ironię słowną i sytuacyjną
formacja poetycka, która wyłoniła się z ruchu młodoliterackiego w Polsce na przełomie lat 60. i 70.; zwana też Pokoleniem '68, gdyż dla jej reprezentantów najważniejszym doświadczeniem pokoleniowym było przeżycie wydarzeń 1968 roku; szczytowy okres jej aktywności przypadł na lata 1971–76, rozpad spowodowała zwłaszcza utrata dostępu do obiegu oficjalnego; realizowała program liryki obywatelskiej i moralistycznej, łączącej autentyzm obserwacji społecznych z demaskatorską analizą stereotypów języka publicznego i oficjalnej propagandy (zwłaszcza tzw. nowomowy)
(gr. parádoxos – nieoczekiwany, niewiarygodny) rozumowanie, którego każdemu elementowi towarzyszy pozorna oczywistość, a które okazuje się wadliwe, ponieważ prowadzi do takich wniosków, z których każdy z osobna jesteśmy skłonni uznać za prawdziwy, a które są w jawnej sprzeczności ze sobą lub z uprzednio przyjętymi założeniami