Przeczytaj
Splot różnych uwarunkowań, widocznych na poziomie makro (społeczeństwo) i mikro (konkretna grupa), powoduje, że trwałość i stabilność rodziny stają się wyzwaniem zarówno dla osób ją współtworzących, jak również dla polityki społecznej. Wiedzą o powiązaniach między działaniami indywidualnymi a problemami makrospołecznymi powinni być zatem zainteresowani nie tylko politycy, ale każdy członek społeczeństwa.
Wybrane typy rodzin współczesnych
Zobaczmy zatem, jakie przykładowe problemy mogą wynikać z faktu, że rodziny skonstruowane są w określony sposób (inaczej: są zaliczane do określonego typu).
Rodzina mała
Tzw. rodzina nuklearna. Jest to najczęściej rodzina dwupokoleniowa. To dominujący obecnie typ rodziny w Polsce. Składa się z rodziców i ich dzieci, które wraz z nabyciem dojrzałości społecznej powinny się usamodzielnić, opuścić rodziców i założyć własne rodziny. Zmniejszenie liczby dzieci w rodzinie ma swoje negatywne konsekwencje. Obniża się ilość krewnych w tych samych pokoleniach. Zubaża to proces socjalizacji, czego nie jest w stanie (dodatkowo) zniwelować udział starszych pokoleń w tym procesie. Rodzina nuklearna jest w coraz większym stopniu uzależniona od instytucji opiekuńczo-wychowawczych. Jednocześnie na coraz mniejszą liczbę dzieci przypada coraz większa liczba rodziców i dziadków wymagających opieki. To również uzależnia rodzinę od instytucji opiekuńczych. Uzależnienie to zwiększa dodatkowo wzrastająca średnia długość życia.
Rodzina duża
Najczęściej złożona z dziadków, jednego z ich dzieci, które założyło rodzinę, oraz jego dzieci, czyli wnuków. Mieszkanie ze sobą przedstawicieli trzech pokoleń jednej rodziny oznaczać może wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego przez wszystkie pokolenia, chociaż możliwe jest odrębne prowadzenie gospodarstw. Jednak rodzina duża to także rodzina wielodzietna. Wychowywanie więcej niż dwójki dzieci jest korzystne z punktu widzenia procesów demograficznych, ale dla rodziny może oznaczać kłopoty. Dane statystyczne pokazują, że im więcej dzieci rodzina ma na utrzymaniu, tym większy odsetek rodzin w danej kategorii wyznaczonej liczbą dzieci, spada poniżej progu ubóstwa.
Rodziny niepełne
Rodziny, w których samotny rodzic lub opiekun wychowuje jedno lub więcej dzieci. Wraz z rodzinami rekonstruowanymi (mającymi na utrzymaniu dzieci z wcześniejszych związków lub przynajmniej dzieci jednego z partnerów w tym związku) uwidaczniają problem, jakim jest brak stabilności i trwałości związków małżeńskich. Zjawisko to ilustrują wzrastające wskaźniki rozwodów w Polsce. Brak trwałości związku ma konsekwencje zarówno ekonomiczne, jak i socjalizacyjne. Dane statystyczne pokazują zarówno zwiększoną liczbę rodzin ubogich w rodzinach osób samotnie wychowujących dzieci, jak i negatywny wpływ rozwodu na poczucie bezpieczeństwa dzieci (co skutkuje problemami wychowawczymi).
Ile dzieci chciał(a)by pan(i) mieć w swoim życiu?
-
Label : żadnego
Value : 4%
-
Label : jedno
Value : 10%
-
Label : dwoje
Value : 49%
-
Label : troje
Value : 25%
-
Label : czworo
Value : 5%
-
Label : pięcioro i więcej
Value : 3%
-
Label : ile się zdarzy
Value : 2%
-
Label : trudno powiedzieć
Value : 2%
Struktura rodzin (związków)
-
struktura_rodziny : Mała rodzina składająca się z rodziców i dzieci
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 49
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 55
-
struktura_rodziny : Duża rodzina wielopokoleniowa (dziadkowie, rodzice, dzieci)
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 22
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 32
-
struktura_rodziny : Małżeństwo bez dzieci
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 11
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 3
-
struktura_rodziny : Samotnie
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 10
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 3
-
struktura_rodziny : Związek partnerski z osobą odmiennej płci
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 3
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 3
-
struktura_rodziny : Sam(a) wychowuję dziecko lub dzieci
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 1
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 1
-
struktura_rodziny : Związek partnerski z osobą tej samej płci
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 1
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 0
-
struktura_rodziny : Inna forma
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 3
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 1
-
struktura_rodziny : Trudno powiedzieć
faktyczna_struktura_związku_(rodziny),_w jakim_(jakiej)_żyją_badani : 0
preferowana_przez_badanych_struktura_związku_(rodziny) : 2
Wiążąc dane na obu wykresach, dostrzegamy dominację określonego typu rodziny. Jest on zarówno faktem społecznym, jak i pasuje do społecznych preferencji (rodzina 2+2). Jednak kto odpowiada za negatywne konsekwencje tego stanu rzeczy? Przedyskutujcie tę kwestię. Czy to jednostki powinny mieć na względzie społeczne konsekwencje swoich zachowań prokreacyjnych, czy państwo powinno te zachowania moderować? Jeśli odpowiedzialność za los zbiorowości zrzucimy na jednostki, to do czego może odwołać się państwo: do patriotyzmu, moralności, interesu? A co z wielopokoleniowością? Czy państwo powinno się skoncentrować na jej promowaniu, czy też rozbudowywaniu sieci domów pomocy społecznej, opiekujących się osobami starszymi?
Ubóstwo
Ubóstwo to zjawisko zaburzające wypełnianie przez rodzinę funkcji ekonomicznejfunkcji ekonomicznej. Braki w tym zakresie wpływają jednocześnie na pozostałe funkcje podstawowe – szczególnie na socjalizacyjnąsocjalizacyjną i opiekuńczo‑zabezpieczającąopiekuńczo‑zabezpieczającą.
Granice ubóstwa dla gospodarstw jednoosobowych w latach 2016–2019
-
ubóstwo : 2016
skrajne : 550
ustawowe : 770
relatywne : 634
-
ubóstwo : 2017
skrajne : 582
ustawowe : 799
relatywne : 634
-
ubóstwo : 2018
skrajne : 595
ustawowe : 810
relatywne : 701
-
ubóstwo : 2019
skrajne : 614
ustawowe : 858
relatywne : 701
Oprac. na podst.: GUS, Aneks do opracowania sygnalnego „Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2019 r.”, stat.gov.pl.
Jedne z największych problemów polskich rodzin to ubóstwo lub zagrożenie nim. W gospodarstwach domowych o wydatkach poniżej poziomu minimum egzystencji w 2019 r. żyło około 1,61 mln osób. W gospodarstwach domowych wydających mniej niż 50% średnich wydatków ogółu gospodarstw domowych (ubóstwo relatywne) żyło blisko 5 mln osób. Liczbę osób żyjących poniżej ustawowej granicy ubóstwa szacowano na blisko 3,5 mln. W sumie w 2019 r. ¼ Polaków żyła w ubóstwie.
Z analiz ubóstwa wynika, że ma ono swoje wielorakie przyczyny wzajemnie się dopełniające i wzmacniające: brak aktywności zarobkowej, niski poziom wykształcenia członków gospodarstw domowych, niepełność rodzin (brak jednego z rodziców), wielodzietność, niepełnosprawność i inne, takie jak na przykład zamieszkiwanie na wsi.
Rodziny wielodzietne nie są dostatecznie wspierane świadczeniami społecznymi. Brak ostrej progresji wysokości świadczeń na trzecie i każde następne dziecko powoduje, że skrajne ubóstwo ujawnia się w tych rodzinach częściej niż w rodzinach o mniejszej liczbie dzieci. Wynika to nie tylko z liczby domowników pozostających na utrzymaniu, ale również z faktu, że wielodzietność przydarza się częściej rodzicom o niskim poziomie wykształcenia (za czym bardzo często idą niższe dochody z pracy zarobkowej).
Przemoc w rodzinie
Destrukcyjna siła przemocy w rodzinie ma charakter totalny. Przemoc prowadzi bowiem do znacznego osłabienia, a czasami wręcz zaniku wszystkich funkcji rodziny. Rodzina, w której występuje przemoc, staje się rodziną patologiczną.
Czym jest Niebieska Karta?Niebieska KartaNiebieska Karta może zostać założona przez Policję, Ośrodek Pomocy Społecznej, jak i Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Wypełnienie Niebieskiej Karty nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Nie stanowi podstawy do wszczęcia postępowania karnego. Jednak w przypadku złożenia zawiadomienia i wszczęcia postępowania może ona zostać wykorzystana jako dowód procesowy. Dokumentacja Niebieskiej Karty jest dla policji informacją, że w danej rodzinie dochodzi do przemocy. Dzielnicowy ma obowiązek nie później niż w ciągu 7 dni skontaktować się z daną rodziną. Jest zobligowany do rozpoznania sytuacji i jej systematycznego monitorowania, a także do udzielania pomocy w trakcie comiesięcznych wizyt. Również dla komisji rozwiązywania problemów alkoholowych Karta jest zapisem informacji powziętych przez przedstawicieli tych służb podczas wykonywania swoich obowiązków.
Źródło: Żaneta Urawska, Czym jest Niebieska Karta?, 30.09.2010 r., dostępny w internecie: www.infor.pl [dostęp 29.12.2019 r.].
Liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że były dotknięte przemocą w rodzinie w latach 2012–2020 w podziale na kategorie osób w rodzinie
-
rok : 2012
kobiety : 50241
mężczyźni : 7580
małoletni : 19172
-
rok : 2018
kobiety : 65057
mężczyźni : 10672
małoletni : 12404
-
rok : 2019
kobiety : 65195
mężczyźni : 10676
małoletni : 12161
-
rok : 2020
kobiety : 62866
mężczyźni : 10922
małoletni : 11787
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodziniePrzemocy w rodzinie – należy przez to rozumieć „jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (…) [natomiast] członek rodziny – należy przez to rozumieć osobę najbliższą w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.), a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą”.
Źródło: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, 2005.
Z badań wynika, że nie istnieje ścisły związek między statusem ekonomicznym i społecznym oraz poziomem wykształcenia a przemocą w rodzinie. Występuje ona zarówno w rodzinach o bardzo wysokich statusach, jak też niskich. Można przypuszczać, że zjawisko przemocy jest zakodowane w patriarchalnej kulturze polskiego społeczeństwa. Władza męża, ojca w rodzinie nie była z reguły kwestionowana, a jeśli już, to takie próby były zagrożone przemocą w stosunku do członków rodziny. Przemoc miała wówczas przywracać pożądane przez głowę rodziny relacje z pozostałymi członkami.
Przemoc w rodzinach ma różne oblicza: psychiczne, fizyczne, ekonomiczne, seksualne. Rozmiary tego zjawiska można jedynie szacować, bo nie wszystkie akty przemocy są zgłaszane organom ścigania. Ale bez względu na rzeczywisty zasięg zjawiska przemocy w społeczeństwie polskim, mamy w Polsce do czynienia ze zmianą postrzegania przemocy w rodzinie przez opinię publiczną, system prawny i instytucjonalny państwa, kształtujące nowe standardy relacji między małżonkami, rodzicami i dziećmi, dziadkami i wnukami. Według danych policji obserwujemy spadek udziału dzieci dotkniętych przemocą.
Procedura Niebieskiej Karty nie oddaje w pełni zjawiska przemocy. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze: w większości rodzin akceptowana jest przemoc w stosunku do dzieci (jako „klapsy” identyfikowane są często zwykłe pobicia, których nikt nie zgłasza na policję). Po drugie: wiele kobiet (matek/żon) doświadczających przemocy z różnych powodów nie zgłasza jej odpowiednim instytucjom. To samo można powiedzieć o mężczyznach doświadczających przemocy w rodzinie, choć jest ich znacznie mniej niż kobiet (około sześciokrotnie mniej). Jest to bowiem efekt zsocjalizowania w rodzinach, w których zagrożenie przemocą było traktowane jak naturalny stan rzeczy. Ponadto nie zgłaszają aktów przemocy w obawie przed rozpadem rodziny i pogorszeniem statusu materialnego albo dlatego, że takie zgłoszenie jest przez otoczenie traktowane jako brak lojalności.
Niewydolność wychowawcza
Problemy wychowawcze (a szczególnie niewydolność wychowawcza rodziców) mają określone konsekwencje dla całego społeczeństwa. I to zarówno w wymiarze horyzontalnym (dzieci, które wadliwie funkcjonują w grupach rówieśniczych i w szerszym otoczeniu społecznym), jak i wertykalnym (dzieci przenoszące konsekwencje braków socjalizacjisocjalizacji w swoje dorosłe życie i zakładane przez siebie rodziny).
Młodzież niekontynuująca nauki i niepodejmująca pracy w Polsce i Unii Europejskiej w latach 2008–2016 (w %)
-
rok : 2008
ue : 14.7
polska : 5
-
rok : 2009
ue : 14.2
polska : 5.3
-
rok : 2010
ue : 13.9
polska : 5.4
-
rok : 2011
ue : 13.4
polska : 5.6
-
rok : 2012
ue : 12.7
polska : 5.7
-
rok : 2013
ue : 11.9
polska : 5.6
-
rok : 2014
ue : 11.2
polska : 5.4
-
rok : 2015
ue : 11
polska : 5.3
-
rok : 2016
ue : 10.7
polska : 5.2
Zaangażowanie rodziców w aktywność zarobkową powoduje, że dzieciom po okresie wczesnego dzieciństwa pozostawia się coraz szerszy zakres swobody. Rodzice bardzo często nie wiedzą, kto wchodzi w grupy rówieśnicze ich dzieci, jakie są ich zainteresowania, na co wydają pieniądze. Nie umieją też radzić sobie z problemami wychowawczymi ujawniającymi się w okresie dorastania. I tak na przykład rodzice nie potrafią sobie poradzić w sytuacji, kiedy ich dziecko staje się ofiarą przemocy ze strony rówieśników w szkole i w innych przestrzeniach publicznych (na podwórku, ulicy, w parku). Nie potrafią też skutecznie eliminować agresywnych zachowań własnego dziecka w stosunku do innych dzieci.
Część rodziców jest bezradna, kiedy młody człowiek ani nie pracuje, ani też się nie uczy i pozostaje na ich utrzymaniu. Odsetek tak zwanych NEET (z ang. not in employment, education or training) jest w Polsce co prawda na niższym poziomie niż w Europie, ale mniej więcej co dwudziesty młody człowiek jest bierny na rynku pracy i w systemie edukacyjnym.
Słownik
funkcja polegająca na zabezpieczeniu potrzeb materialnych rodziny; składają się na nią takie aktywności, jak praca zawodowa, a także pozyskiwanie, utrzymywanie i korzystanie z dóbr trwałych (mieszkania i jego wyposażenia, samochodu itp.) oraz dóbr kapitałowych (akcji, obligacji, oszczędności); w zakresie funkcji ekonomicznej wykonywane są różne czynności usługowe: aprowizacja, przygotowywanie posiłków, utrzymywanie czystości, dbałość o sprzęt i dobra indywidualne członków rodziny
związana jest z koniecznością zapewnienia opieki dzieciom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokajać swych potrzeb, a także innym członkom rodziny, którzy z racji choroby czy zaawansowanego wieku muszą korzystać z pomocy, jaką pozostali członkowie rodziny świadczą im w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb
funkcja edukacyjno‑wychowawcza, jaką dorośli członkowie pełnią w stosunku do dzieci; rodzina jest podstawową instytucją społeczną biorącą udział w procesie socjalizacji
(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzała społecznie; w wyniku tego zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym