Przeczytaj
Powstanie NATO
Napięcie wzrosło w sierpniu 1945 r., po konferencji w Poczdamie, podczas której potwierdzono podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne. Winston Churchill skomentował sytuację w Europie stwierdzeniem, że jeden totalitaryzm zastąpiono drugim. Miał na myśli rozwijający się komunizm, który dążył do ekspansji na Zachód. Wkrótce w Europie rozpoczęła się zimna wojnazimna wojna.
Stany Zjednoczone wraz z Wielką Brytanią i Francją wspierały odbudowę powojennych Niemiec, natomiast ZSRS najchętniej do swojej strefy okupacyjnej dołączyłby strefy pozostałych aliantów. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na stan strachu w Europie była świadomość, że ZSRS kończy prace nad bronią atomową. Dlatego po blokadzie Berlina Zachodniego 4 kwietnia 1949 r. w Waszyngtonie podpisano umowę utworzenia Organizacji Paktu PółnocnoatlantyckiegoOrganizacji Paktu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization, w skrócie NATO), w której skład weszły: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, USA, Wielka Brytania i Włochy. W założeniu był to sojusz obronny, zobowiązujący każdego z jego członków do udzielenia pomocy militarnej w przypadku zbrojnej agresji na jedno lub więcej państw członkowskich.
Pakt północnoatlantyckiArtykuł 5
Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego w artykule 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy stronie lub stronom w taki sposób napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa strefy północnoatlantyckiej.
Źródło: Pakt północnoatlantycki, [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 2002, s. 318.
Zobowiązanie to dotyczyło terenu Europy, Ameryki Północnej, Algierii oraz ziem położonych na północ od Zwrotnika Raka. Za potencjalnego agresora uznawano ZSRS. W 1952 r. do Paktu przyjęto Grecję i Turcję, a w 1955 r. RFN.
Struktura NATO była i jest dość skomplikowana. Organem kierowniczym w sprawach politycznych jest Rada Północnoatlantycka, która podejmuje decyzje jednomyślnie. W jej skład wchodzą prezydenci, premierzy, ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie obrony oraz Stali Przedstawiciele z każdego państwa członkowskiego. O sprawach wojskowych decyduje Komitet Planowania Obrony., który składa się ze Stałych przedstawicieli (bez Francji). Są jeszcze Grupa Planowania Nuklearnego, zajmująca się strategią jądrową oraz Wysoki Komitet Planowania Centralnego na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń. Na czele sojuszu stoi Sekretarz Generalny wybierany przez państwa członkowskie na cztery lata. Podlega mu Sekretariat Międzynarodowy . Sekretarz nadzoruje wykonywanie uchwał, przygotowuje raporty i projekty uchwał.
Układ Warszawski – reakcja ZSRS
W odpowiedzi na militaryzację RFN w Warszawie przywódcy Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, PRL, Rumunii, Węgier i ZSRS utworzyli 14 maja 1955 r. sojusz polityczno‑wojskowy pod dowództwem sowieckich marszałków, nazwany Układem WarszawskimUkładem Warszawskim. Jego oficjalna nazwa brzmiała: Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej. Dominującą rolę odgrywał w nim ZSRS, a siedzibą władz Układu była Moskwa. Doktryna wojenna układu miała oficjalnie charakter obronny, natomiast faktycznie był on przeciwwagą dla NATO, a zwłaszcza dla Stanów Zjednoczonych. Państwa‑strony zobowiązały się do pomocy w razie napaści na któregokolwiek z jego członków:
Układ WarszawskiArtykuł 4
W przypadku napaści zbrojnej w Europie na jedno lub kilka Państw‑Stron Układu, dokonanej przez jakiekolwiek państwo lub grupę państw, każde Państwo‑Strona Układu, realizując prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli państwu lu państwom, na które dokonana została taka napaść, natychmiastowej pomocy indywidualnej i w porozumieniu z innymi Państwami‑Stronami Układu, wszelkimi środkami, jakie będzie uważało za niezbędne, włącznie z zastosowaniem siły zbrojnej. […]
Artykuł 8
Układające się Strony oświadczają, że będą działać w duchu przyjaźni i współpracy, w celu dalszego rozwoju i umocnienia więzi ekonomicznych i kulturalnych, kierując się zasadami wzajemnego poszanowania ich niezawisłości i suwerenności oraz nieingerencji w ich sprawy wewnętrzne.
Źródło: Układ Warszawski, [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 2002, s. 337.
Najwyższym ciałem kierowniczym UW był Doradczy Komitet Polityczny, składający się z premierów państw członkowskich, ministrów spraw zagranicznych i obrony narodowej oraz przywódców partii komunistycznych. Organem wojskowym był Komitet Ministrów Obrony oraz Komitet Techniczny, odpowiedzialny za uzbrojenie Zjednoczonych Sił Zbrojnych. Sztaby armii poszczególnych państw członkowskich podlegały i były ściśle zintegrowane ze Sztabem Generalnym Sił Zbrojnych Związku Sowieckiego pełniącego rolę Sztabu Zjednoczonych Sił Zbrojnych. Naczelny Dowódca Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego był zawsze generał sowiecki, który pełnił jednocześnie funkcję I Zastępcy Ministra Obrony Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich.
Sojusz wzmocnił nie tylko sam blok, lecz także ZSRS – jego pozycję zarówno w Układzie, jak i na arenie międzynarodowej. Jak pokazała przyszłość, jedyną operacją przeprowadzoną przez członków Układu Warszawskiego była operacja „Dunaj” (sierpień 1968 r.) na terenie Czechosłowacji – członka sojuszu – skierowana przeciwko Praskiej Wiośnie. Podstawą do interwencji była obowiązująca wówczas w krajach Układu Warszawskiego doktryna Breżniewadoktryna Breżniewa.
Słownik
przyjęta w 1968 r. doktryna sowiecka stwierdzająca, że w krajach Układu Warszawskiego obowiązuje ograniczenie suwerenności państw członkowskich na rzecz interesów wspólnoty socjalistycznej, stąd zwana jest także doktryną ograniczonej suwerenności
(ang. North Atlantic Treaty Organization, w skrócie NATO) układ wojskowy zawarty 4 kwietnia 1949 r. przez USA, Kanadę i państwa zachodnioeuropejskie w celu obrony militarnej przed atakiem ze strony ZSRS
(oficjalna nazwa: Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej; ang. Warsaw Pact) sojusz polityczno‑wojskowy państw bloku wschodniego z dominującą rolą ZSRS; został zawarty w 1955 r. i istniał do 1991 r.
umowna nazwa (trwającego w latach 1947–1991) stanu napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy blokiem wschodnim, czyli ZSRS i jego państwami satelickimi, a blokiem zachodnim, czyli państwami niekomunistycznymi skupionymi od 1949 r. w NATO
określenie porządku pojałtańskiego, które spopularyzował Winston Churchill 5 marca 1946 r. podczas historycznego przemówienia w amerykańskim mieście Fulton w stanie Missouri; wygłosił on wówczas zdanie o „żelaznej kurtynie” (ang. iron curtain), która zapadła od Szczecina po Triest
Słowa kluczowe
NATO, Układ Warszawski, zimna wojna, żelazna kurtyna, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.
J. Krasuski, Europa Zachodnia po II wojnie światowej. Dzieje polityczne, Poznań 1990.
W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, tłum. R. Zawadzki, Londyn 1993.
Najnowsza historia świata 1945–1995, t. 1, 1945–1963, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.