Przeczytaj
Traktat ryski – sukces czy porażka?
Polacy i bolszewicy rozpoczęli rozmowy pokojowe w sierpniu 1920 r., jednak dopiero w połowie października oficjalnie przerwano działania wojenne. Wycieńczenie po latach wojny, a także zbliżająca się zima spowodowały, że obu stronom zależało na szybkim zakończeniu walk. Jan Dąbski oraz Adolf Joffe, przewodniczący delegacji polskiej i rosyjskiej, stanęli przed trudnym wyzwaniem. Po zwycięskiej Bitwie Warszawskiej i operacji niemeńskiej strona polska miała znacznie korzystniejsze warunki, aby negocjować z Rosją. Nie oznaczało to jednak, że występowała wyłącznie z pozycji siły. Zdawano sobie sprawę, że postawienie Rosji zbyt twardych warunków mogłoby doprowadzić do zerwania rozmów.
Ostateczne podpisanie traktatu pokojowego między Rzecząpospolitą a Rosją nastąpiło w Rydze 18 marca 1921 r., kończąc tym samym oficjalnie wojnę polsko‑bolszewicką. Tak zwany traktat ryski porządkował wiele istotnych kwestii, a przede wszystkim ustalił wschodnią granicę państwa polskiego, która miała przebiegać od linii rzeki Dźwiny do Zbrucza i Dniestru. Po stronie polskiej znalazła się więc Galicja Wschodnia, a także Wołyń, Grodzieńszczyzna i Wileńszczyzna. Rosja zobowiązała się do wypłacenia Polsce odszkodowania w wysokości 30 mln rubli oraz zwrócenia dzieł sztuki zagrabionych w trakcie zaborów oraz I wojny światowej. Obie strony postanowiły również nie ingerować w swoje wewnętrzne sprawy.
„Ja was bardzo przepraszam, tak nie miało być” – koniec sojuszu polsko‑ukraińskiego
Kilka miesięcy po podpisaniu traktatu ryskiego Józef Piłsudski stanął przed żołnierzami ukraińskimi ze słowami: Ja was przepraszam, panowie, ja was bardzo przepraszam, tak nie miało być
*.Odnosił się w ten sposób do niewywiązania się z obietnicy zawartej w porozumieniu z atamanem Symonem PetlurąSymonem Petlurą z kwietnia 1920 r. o wzajemnej współpracy przeciwko bolszewikom, a także wsparciu Ukrainy w utworzeniu niepodległego państwa. Mimo zwycięstwa w wojnie z bolszewikami Polska, w trakcie negocjacji, uznała Ukrainę za część Rosji sowieckiej, pomijając Ukraińską Republikę Ludową pod wodzą Symona Petlury.
Indeks górny *Cytat za: Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski, Rok 1920. Pochód za Wisłę, Łódź 1989 Indeks górny koniec*Cytat za: Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski, Rok 1920. Pochód za Wisłę, Łódź 1989
Petlura został zmuszony do wyjazdu do Paryża, skąd kierował działalnością emigracji ukraińskiej, a dla Józefa Piłsudskiego oznaczało to ostateczny upadek koncepcji federacyjnejkoncepcji federacyjnej, która zakładała m.in. powstanie niepodległej Ukrainy oraz Białorusi. Wbrew jego zamierzeniom po wojnie to Polska stała się państwem buforowympaństwem buforowym –rozdzielającym dwa mocarstwa: Niemcy oraz Rosję.
„Bunt gen. Żeligowskiego” – samodzielna akcja czy podstęp Piłsudskiego?
Nie tylko Lwów był przedmiotem ostrego sporu pomiędzy dwoma zamieszkującymi go narodami. Kością niezgody z kolejnym sąsiadem Polski – Litwą – była przynależność Wilna po I wojnie światowej. Głównym argumentem przemawiającym na korzyść Polski była struktura narodowościowa. W okręgu wileńskim Polacy stanowili zdecydowaną większość (84 tys. Polaków wobec ok. 9 tys. Litwinów). Litwini z kolei podnosili argument historyczny: Wilno przed rozbiorami było stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Podczas wojny polsko‑bolszewickiej Litwini zmienili stanowisko wobec konfliktu. W lipcu 1920 r. pomogli bolszewikom w zamian za obietnicę oddania im Wilna. Nie tylko pozwolili wojskom bolszewickim przejść przez swoje terytorium, ale także zaangażowali się czynnie w walki przeciwko Polakom. 26 sierpnia 1920 r. wojska litewskie wkroczyły do miasta. Kiedy tylko Litwini wyczuli, że Armia Czerwona odnosi zupełnie wyraźne powodzenie, ich stanowisko neutralności natychmiast zmieniło się na wrogie w stosunku do Polski. Oddziały litewskie uderzyły na polskie siły, zajmując Nowe Troki i st. Landwarowo
* – wspominał dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski.
Indeks górny *Cytat za: Układ Piłsudski‑Petlura. Razem przeciwko bolszewikom, dostępne online polskieradio24.pl Indeks górny koniec*Cytat za: Układ Piłsudski‑Petlura. Razem przeciwko bolszewikom, dostępne online polskieradio24.pl
Po sukcesie Bitwy Warszawskiej Józef Piłsudski nie zamierzał pozostawić Wilna w rękach litewskich. Obawiał się jednak, że kolejna walka nadszarpnęłaby zaufanie ze strony państw ententyententy. Zdecydował się więc na ryzykowny plan, którego wykonanie powierzył swojemu zaufanemu współpracownikowi, gen. Lucjanowi Żeligowskiemu.
Tak zwrócił się Józef Piłsudski do gen. Lucjana Żeligowskiego:Ani państwa koalicji, ani Liga Narodów, ani rząd, ani społeczeństwo polskie nie rozumieją sprawy Litwy, wszyscy chcą pokoju i nikogo ani Litwa, ani Wilno nic nie obchodzą. Jeżeli tego Wilna nie uratujemy, to historycy nam nigdy tego nie darują. Trzeba zorganizować powstanie, wszystkich mamy przeciwko sobie. Może przyjść chwila, że pan będzie miał przeciwko sobie nie tylko opinię świata, ale i Polski. Może nadejść chwila, że nawet ja będę zmuszony pójść przeciwko panu. Trzeba będzie wszystko wziąć na siebie.
Indeks górny Jak Józef Piłsudski uzasadniał konieczność zajęcia Wilna? Jakie negatywne konsekwencje mogło to mieć dla Lucjana Żeligowskiego? Indeks górny koniecJak Józef Piłsudski uzasadniał konieczność zajęcia Wilna? Jakie negatywne konsekwencje mogło to mieć dla Lucjana Żeligowskiego?
Oddziały wojskowe, złożone przede wszystkim z Polaków pochodzących z Litwy, miały zainicjować bunt skierowany rzekomo przeciwko Warszawie i wbrew oficjalnym rozkazom ruszyć na Wilno, powołując do życia nowe państwo – Litwę Środkową. 9 października 1920 r. wojska z gen. Lucjanem Żeligowskim na czele wkroczyły do Wilna. Niedługo trwała jednak samodzielność nowego państwa. 20 lutego 1922 r. Sejm Wileński przyjął ustawę o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski, a w odpowiedzi miesiąc później Sejm UstawodawczySejm Ustawodawczy w Warszawie ogłosił inkorporację Litwy Środkowej. Zajęciu Litwy nadano formę buntu, ponieważ na konferencji w Spa (5 lipca 1920 – 16 lipca 1920), premier Władysław Grabski zrzekł się Wilna na rzecz Litwy. Oficjalnie Polacy nie mogli przejąć miasta. Tylko zbuntowane oddziały mogły samowolnie wykonać taki ruch. Gen. Żeligowski był oburzony, gdy ktokolwiek mówił o buncie - swoje działania podjął na rozkaz przełożonego.
Słownik
średniowieczny obiekt militarny wzniesiony pod koniec XV w., stanowiący część fortyfikacji obronnych miasta; znajdował się przed wejściem do miasta (bramą), utrudniając jego zdobycie
(z fr. entente – porozumienie) przymierze Wielkiej Brytanii, Francji oraz Rosji, które swoje źródło miało jeszcze w XIX w.; podczas I wojny światowej do państw tworzących trzon ententy na różnych etapach konfliktu dołączyło 25 krajów
jednoizbowy organ władzy ustawodawczej; pierwszy polski parlament powołany w II Rzeczypospolitej w lutym 1919 r., którego celem było uchwalenie konstytucji; zakończył pracę w 1922 r.
koncepcja zaproponowana przez Józefa Piłsudskiego polegająca na zbudowaniu bloku państw złożonych z narodów zamieszkujących dawne terytoria Rzeczypospolitej, tj. Litwinów, Białorusinów oraz Ukraińców, które byłyby powiązane z polską sojuszem (federacją) opartym na wspólnej polityce zagranicznej, wojskowej czy gospodarczej
formalnie niezależne państwo ze stolicą w Wilnie, którego powstanie poprzedził pozorowany bunt gen. Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 r.; 18 kwietnia 1922 r. została przyłączona do II Rzeczypospolitej
(niem. Pufferstaat, ang. Bufferstate) niewielkie państwo, zazwyczaj słabe militarnie, położone między rywalizującymi ze sobą mocarstwami, a poprzez swe istnienie i politykę zmniejszające możliwość konfliktu między tymi mocarstwami.
Słowa kluczowe
bunt Żeligowskiego, traktat ryski, sojusz polsko‑ukraiński, wojna polsko‑bolszewicka, Wilno, konflikt polsko‑litewski
Bibliografia
Jan Dąbski, Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem. Listy, Szczecin 1981.
Tadeusz Kmiecik, Traktat ryski i jego konsekwencje 1919‑1923, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2014, t. III.
Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.