Traktat ryski – sukces czy porażka?

Polacy i bolszewicy rozpoczęli rozmowy pokojowe w sierpniu 1920 r., jednak dopiero w połowie października oficjalnie przerwano działania wojenne. Wycieńczenie po latach wojny, a także zbliżająca się zima spowodowały, że obu stronom zależało na szybkim zakończeniu walk. Jan Dąbski oraz Adolf Joffe, przewodniczący delegacji polskiej i rosyjskiej, stanęli przed trudnym wyzwaniem. Po zwycięskiej Bitwie Warszawskiej i operacji niemeńskiej strona polska miała znacznie korzystniejsze warunki, aby negocjować z Rosją. Nie oznaczało to jednak, że występowała wyłącznie z pozycji siły. Zdawano sobie sprawę, że postawienie Rosji zbyt twardych warunków mogłoby doprowadzić do zerwania rozmów.

RRck8teINzGyT

Zdjęcie przedstawia grupę dziesięciu mężczyzn siedzących i stojących przy niewielkim stoliku. W pierwszym rzędzie siedzi sześciu mężczyzn - tylko jeden z nich ubrany jest w żołnierski mundur, reszta nosi garnitury. W drugim rzędzie, za siedzącymi, stoi czterech mężczyzn w garniturach. Mężczyźni są w różnym wieku, wszyscy mają wąsy. W tle ściana z tapetą w roślinny wzór oraz okna przysłonięte zasłonami.

Ostateczne podpisanie traktatu pokojowego między Rzecząpospolitą a Rosją nastąpiło w Rydze 18 marca 1921 r., kończąc tym samym oficjalnie wojnę polsko‑bolszewicką. Tak zwany traktat ryski porządkował wiele istotnych kwestii, a przede wszystkim ustalił wschodnią granicę państwa polskiego, która miała przebiegać od linii rzeki Dźwiny do Zbrucza i Dniestru. Po stronie polskiej znalazła się więc Galicja Wschodnia, a także Wołyń, Grodzieńszczyzna i Wileńszczyzna. Rosja zobowiązała się do wypłacenia Polsce odszkodowania w wysokości 30 mln rubli oraz zwrócenia dzieł sztuki zagrabionych w trakcie zaborów oraz I wojny światowej. Obie strony postanowiły również nie ingerować w swoje wewnętrzne sprawy.

RqKpjdiIwQSni

Zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn siedzących i leżących na polanie. Wszyscy mężczyźni, oprócz jednego, ubrani są w mundury. Cywil, centralna postać po środku, ma na sobie garnitur i kapelusz.

„Ja was bardzo przepraszam, tak nie miało być” – koniec sojuszu polsko‑ukraińskiego

Kilka miesięcy po podpisaniu traktatu ryskiego Józef Piłsudski stanął przed żołnierzami ukraińskimi ze słowami: Ja was przepraszam, panowie, ja was bardzo przepraszam, tak nie miało być*.Odnosił się w ten sposób do niewywiązania się z obietnicy zawartej w porozumieniu z atamanem Symonem PetlurąSymon Wasylowycz PetluraSymonem Petlurą z kwietnia 1920 r. o wzajemnej współpracy przeciwko bolszewikom, a także wsparciu Ukrainy w utworzeniu niepodległego państwa. Mimo zwycięstwa w wojnie z bolszewikami Polska, w trakcie negocjacji, uznała Ukrainę za część Rosji sowieckiej, pomijając Ukraińską Republikę Ludową pod wodzą Symona Petlury.

Indeks górny *Cytat za: Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski, Rok 1920. Pochód za Wisłę, Łódź 1989 Indeks górny koniec^{*Cytat za: Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski, Rok 1920. Pochód za Wisłę, Łódź 1989}

Petlura został zmuszony do wyjazdu do Paryża, skąd kierował działalnością emigracji ukraińskiej, a dla Józefa Piłsudskiego oznaczało to ostateczny upadek koncepcji federacyjnejkoncepcja federacyjnakoncepcji federacyjnej, która zakładała m.in. powstanie niepodległej Ukrainy oraz Białorusi. Wbrew jego zamierzeniom po wojnie to Polska stała się państwem buforowympaństwo buforowepaństwem buforowym –rozdzielającym dwa mocarstwa: Niemcy oraz Rosję.

„Bunt gen. Żeligowskiego” – samodzielna akcja czy podstęp Piłsudskiego?

R13eJCbSIs0eF1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny w wojskowym mundurze. Mężczyzna ma owalną twarz, duży nos, zakola i widoczne na twarzy zmarszczki. Jest krótko ostrzyżony na tak zwanego "jeżyka". Ma wąsy i brodę. Ręce ma założone na piersiach.

Nie tylko Lwów był przedmiotem ostrego sporu pomiędzy dwoma zamieszkującymi go narodami. Kością niezgody z kolejnym sąsiadem Polski – Litwą – była przynależność Wilna po I wojnie światowej. Głównym argumentem przemawiającym na korzyść Polski była struktura narodowościowa. W okręgu wileńskim Polacy stanowili zdecydowaną większość (84 tys. Polaków wobec ok. 9 tys. Litwinów). Litwini z kolei podnosili argument historyczny: Wilno przed rozbiorami było stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Podczas wojny polsko‑bolszewickiej Litwini zmienili stanowisko wobec konfliktu. W lipcu 1920 r. pomogli bolszewikom w zamian za obietnicę oddania im Wilna. Nie tylko pozwolili wojskom bolszewickim przejść przez swoje terytorium, ale także zaangażowali się czynnie w walki przeciwko Polakom. 26 sierpnia 1920 r. wojska litewskie wkroczyły do miasta. Kiedy tylko Litwini wyczuli, że Armia Czerwona odnosi zupełnie wyraźne powodzenie, ich stanowisko neutralności natychmiast zmieniło się na wrogie w stosunku do Polski. Oddziały litewskie uderzyły na polskie siły, zajmując Nowe Troki i st. Landwarowo* – wspominał dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski.

Indeks górny *Cytat za: Układ Piłsudski‑Petlura. Razem przeciwko bolszewikom, dostępne online polskieradio24.pl Indeks górny koniec^{*Cytat za: Układ Piłsudski‑Petlura. Razem przeciwko bolszewikom, dostępne online polskieradio24.pl}

Po sukcesie Bitwy Warszawskiej Józef Piłsudski nie zamierzał pozostawić Wilna w rękach litewskich. Obawiał się jednak, że kolejna walka nadszarpnęłaby zaufanie ze strony państw ententyententaententy. Zdecydował się więc na ryzykowny plan, którego wykonanie powierzył swojemu zaufanemu współpracownikowi, gen. Lucjanowi Żeligowskiemu.

R2KdN1vCMqi5i

Zdjęcie przedstawia ustawionych do fotografii żołnierzy polskich. Wojskowi stoją na brukowanej ulicy. Za ich plecami widać kamienice i duży budynek z kolumnami.

Oddziały wojskowe, złożone przede wszystkim z Polaków pochodzących z Litwy, miały zainicjować bunt skierowany rzekomo przeciwko Warszawie i wbrew oficjalnym rozkazom ruszyć na Wilno, powołując do życia nowe państwo – Litwę Środkową. 9 października 1920 r. wojska z gen. Lucjanem Żeligowskim na czele wkroczyły do Wilna. Niedługo trwała jednak samodzielność nowego państwa. 20 lutego 1922 r. Sejm Wileński przyjął ustawę o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski, a w odpowiedzi miesiąc później Sejm UstawodawczySejm UstawodawczySejm Ustawodawczy w Warszawie ogłosił inkorporację Litwy Środkowej. Zajęciu Litwy nadano formę buntu, ponieważ na konferencji w Spa (5 lipca 1920 – 16 lipca 1920), premier Władysław Grabski zrzekł się Wilna na rzecz Litwy. Oficjalnie Polacy nie mogli przejąć miasta. Tylko zbuntowane oddziały mogły samowolnie wykonać taki ruch. Gen. Żeligowski był oburzony, gdy ktokolwiek mówił o buncie - swoje działania podjął na rozkaz przełożonego.

Słownik

Słowa kluczowe

bunt Żeligowskiego, traktat ryski, sojusz polsko‑ukraiński, wojna polsko‑bolszewicka, Wilno, konflikt polsko‑litewski

Bibliografia

Jan Dąbski, Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem. Listy, Szczecin 1981.

Tadeusz Kmiecik, Traktat ryski i jego konsekwencje 1919‑1923, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2014, t. III.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.