Charakterystyka epoki

RPgOlQ62OFTJu1

Fotografia przedstawiająca sklepienie kościoła. W centralnym miejscu ukazane jest niebo otwierające się przed Trójcą Świętą: Chrystusa z krzyżem, Boga Ojca i gołębicę. Obok trójcy znajduje się zakonnik unoszący się na chmurze. Postać szeroko rozkłada ręce. Otacza go duża grupa aniołów. Na innej chmurze przyklęka brodaty mężczyzna podpierający się o długą laskę. Pod jedną z realistyczne namalowanych kolumn unosi się Jezuita trzymający tarczę z napisem IHS. Po bokach umieszczone są wizerunki czterech kobiet. To personifikacje czterech kontynentów. Azję wyobraża kobieta dosiadająca wielbłąda. Postać unosi głowę i lewą rękę. Zwierzę odwraca głowę w jej kierunku. Naprzeciw niej namalowano wyobrażenie Europy. Jest to kobieta dosiadająca konia. Ma upięte włosy, koronę na głowie, w prawej ręce trzyma berło, unosi ją. Lewą rękę ma wspartą na globusie. Koń zwraca głowę ku górze. Na drugim końcu sklepienia namalowano personifikację Ameryki. Jest to półnaga kobieta z odsłoniętą lewą piersią. Na głowie ma ozdobny pióropusz. W dłoni trzyma strzałę. Na przeciw niej umieszczono ciemnoskórą kobietę z opaską na krótkich kędzierzawych włosach. Postać siedzi na krokodylu.

Nazwa epoki pochodzi od portugalskiego słowa barroco oznaczającego perłę o nieregularnym, osobliwym kształcie, a także – w terminologii scholastycznej – skomplikowaną figurę logiczną (baroco). Ten źródłosłów wskazuje na takie cechy sztuki epoki, jak dziwaczność, nadmiar, nieregularność, znaczny stopień komplikacji. Słowo, używane od XVI w. na oznaczenie stylu zrywającego z renesansową harmonią, przez długi czas miało odcień negatywny. Takie znaczenie nadali mu francuscy encyklopedyści w XVIII w., piętnując dziwaczność architektury tworzonej w wieku poprzednim.

Po renesansowym zachwycie nad pięknem ludzkiego ciała i możliwościami jego umysłu, koniec XVI w. przyniósł dominującą myśl o kruchości i dramacie ludzkiego istnienia, o jego bezsile i bezbronności wobec nieuchronnej śmierci. Barokowy artysta podkreśla właśnie rozdarcie, dysonans, a nie harmonię. Zwraca się w swoich dziełach ku sprawom ostatecznym, poszukuje sensu życia w Bogu, którego istotę rozważa. Większa dostępność tekstów biblijnych, wydawanych od czasów reformacji w językach narodowych, wywołuje też powszechniejsze zainteresowanie problematyką teologiczną. Przyczynia się do tego również rozwijający się ruch reformacyjny i mająca mu przeciwdziałać kontrreformacja, która stanowiła odpowiedź Kościoła katolickiego na rozłam w chrześcijaństwie i poglądy głoszone przez protestantów. Miała na celu na powrót przyciągnąć wiernych do Kościoła działającego pod przewodnictwem papieży. Dominował zakon jezuitów (Towarzystwo Jezusowe), prowadzący szkoły i kolegia, które kształciły przyszłe elity kraju i wychowywały młodzież w wierności religii katolickiej. Jezuici promowali także sztukę religijną. Spod ich piór wychodziły liczne dzieła literackie o wysokiej wartości artystycznej. Kontrreformacja miała także swoje ciemne oblicze w postaci inkwizycji – instytucji tropiącej odstępstwa od wiary katolickiej i karzącej je nierzadko śmiercią – oraz cenzury (wprowadzenie indeksu ksiąg zakazanych). W Polsce charakterystycznym elementem kultury epoki był sarmatyzm.

Sztuka

R11TfTgXOmoWZ1

Fotografia przedstawia wnętrze barokowego kościoła. Sklepienie jest bogato zdobione freskami i złoceniami. Ściany zdobią rzeźby, płaskorzeźby i złocenia. Freski przedstawiają liczne postaci aniołów spoglądających na widza zza chmur. W prezbiterium znajduje się złocony ołtarz ozdobiony przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa. Na pierwszym planie ukazano główną nawę i stojące po jej bokach puste ławki.

W architekturze za pierwszą budowlę barokową uważa się jezuicki kościół Il Gesù w Rzymie. Na jego wzór powstało wiele świątyń europejskich, m.in. kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie. Największym przedsięwzięciem budowlanym doby baroku było dokończenie bazyliki św. Piotra w Rzymie, które zostało powierzone Carlo Madernie. Ostateczny kształt świątyni jest jego dziełem. Po śmierci Maderny naczelnym architektem odpowiedzialnym za dekorację wnętrza bazyliki został Gianlorenzo Bernini. Według jego projektu powstało wybitne dzieło barokowe, jakim jest cyborium (obudowa ołtarza składająca się z czterech kolumn i baldachimu) głównego ołtarza bazyliki – jego spiralne kolumny były później wielokrotnie naśladowane. Bernini był też autorem projektu placu przed bazyliką. Kolumnady, przypominające rozłożone ramiona, zdają się obejmować plac i wiernych, będąc symbolem powszechności i uniwersalności Kościoła. Bazylika i plac św. Piotra doskonale uwidoczniają cechy architektury barokowej: monumentalność, bogactwo ornamentów, wrażenie dynamizmu. Dominujący rodzaj budowli świeckich to pałac o trójskrzydłowym założeniu, umiejscowiony między dziedzińcem a ogrodem. Wzorcową realizacją, chętnie naśladowaną, jest kompleks pałacowy w Wersalu pod Paryżem. W Polsce najbardziej znanymi architektami baroku byli: Tylman z Gameren, Józef i Jakub Fontanowie, a najciekawsze, obok wymienianych, budowle barokowe to: kościół św. Anny w Krakowie, kościół Bernardynów w Warszawie, pałac w Wilanowie, pałac Branickich w Białymstoku.

Rzeźba barokowa to wielka ekspresja, patos, teatralność gestu, dynamizm. W tym okresie nastąpił niespotykany dotąd rozkwit tej gałęzi sztuki. Najwybitniejsi rzeźbiarze: Giovanni Lorenzo Bernini, w Polsce – Baltazar Fontana.

R1RhtifXOqW3L

Fotografia przedstawia rzeźbę kobiety. Kobieta znajduje się w pozycji półleżącej, na wysoko ułożonych poduszkach. Odchyla do tyłu głowę. Ma zamknięte oczy, prosty nos i lekko otwarte usta. Prawą dłoń opiera o piersi, palce są rozwarte. Lewa dłoń spoczywa niżej. Postać ubrana jest w gęsto udrapowaną koszulę.

W muzyce barok był czasem opery i jej wielkich twórców: Claudio Monteverdiego, Georga Friedricha Händla. Popularne były także inne formy dramatyczne, takie jak oratorium, kantata i pasja. We wszystkich tych gatunkach najpełniej wypowiedział się Jan Sebastian Bach. W muzyce instrumentalnej powstały nowe formy muzyczne, takie jak: concerto grosso, koncert solowy, w którym mistrzem był inny kompozytorski geniusz baroku – Antonio Vivaldi. Ulubionym instrumentem epoki były organy, dzięki czemu rozkwit przeżywały gatunki muzyki organowej: fugi, toccaty, preludia. W muzyce polskiej do wybitnych kompozytorów należą: Mikołaj Zieleński, Adam Jarzębski, Stanisław Sylwester Szarzyński, Grzegorz Gerwazy Gorczycki.

Słownik