Przeczytaj

Aleksander Wilkoń Dzieje języka artystycznego w Polsce. Renesans
Humanizm stanowił najważniejszą cechę światopoglądu i poetyki renesansowej. Był w tej epoce nurtem ogólnokulturowym, literackim, umysłowym i filozoficznym, obecnym w dziełach sztuki i w traktatach o człowieku, w ideałach religijnych i w poglądach politycznych. [...] W literaturze oznaczał on wysunięcie w tematach i motywach na pierwszy plan ujęć antropologizujących oraz personalizacyjnych. Nie tylko człowiek w szerokim tego słowa znaczeniu, ale konkretna osoba ludzka: autor, osoby ukochane, przyjaciele, stawały się bohaterami literackiej i artystycznej twórczości. AntropomorfizmantropomorfizmAntropomorfizm kultury renesansowej odbił się w wielkim stopniu na sposobach ujmowania Boga. Postawa humanistyczna przyniosła głębokie zmiany w semantyce utworów literackich i w literackich hierarchiach gatunków, wysuwając na plan pierwszy lirykę (Petrarka, Ronsard, Kochanowski) i motywy arkadyjskie, a w sferze figur semantycznych – personifikację.
pierwszy Źródło: Aleksander Wilkoń, Dzieje języka artystycznego w Polsce. Renesans , Katowice 2004, s. 44–45.

O autorze

RxBzozjw0ry3y1

Rycina przedstawia portret mężczyzny - Petrarki. Mężczyzna ma na głowie wieniec laurowy. W dłoni trzyma książkę. — Giusto di Gand, Francesco Petrarca, XV w.
Źródło: domena publiczna.

Francesco PetrarcaPetrarcaFrancesco Petrarca (1304‒1374) – humanistahumanizmhumanista i poeta. Uznaje się go za pierwszego pisarza renesansu. Petrarca świadomie określał średniowiecze „czasem ciemnoty” i „mrokiem”. Odkrył i przygotował do druku rękopisy Cycerona oraz rzymskiego historyka Tytusa Liwiusza. Można więc powiedzieć, że był – tuż obok Dantego – inicjatorem przełomu intelektualnego renesansu. W języku łacińskim pisał dzieła filozoficzne, historyczne, religijne. Sławę u potomnych przyniosła Petrarce jednak nie działalność filologiczna, ale wiersze miłosne poświęcone tajemniczej kobiecie o imieniu Laura. O jego nowatorskim sposobie poetyckiego wyrażania uczuć pisze Eliza Krzyńska‑Nawrocka:

Eliza Krzyńska-Nawrocka Petrarka: sztuka kochania, sztuka istnienia
Sztuka kochania według Petrarki to sztuka wyrażania piękna, zachwytu, napięć ewokowanychewokowanychewokowanych uczuciem, w tym najintensywniejszego uczucia tęsknoty za ukochaną, rozpaczy po jej śmierci. To przede wszystkim sztuka cierpienia i szukania pocieszenia w słowie miłość opisującym. To nie wołanie o rozkosz, to wołanie z nicości, w którą wtrąciła bohatera miłość, to wołanie o ocalenie. To sztuka utrwalenia tego, co ulotne, chwilowe w nieprzemijalnych słowach.
sztuka Źródło: Eliza Krzyńska-Nawrocka, Petrarka: sztuka kochania, sztuka istnienia , „Tarnowskie Colloquia Naukowe” 2017, nr 2, s. 44.

ewokowanych

R1O1j9sqZGYY6

Czarno‑biały rysunek przedstawia prawy profil mężczyzny w średnim wieku. Ma długi nos i zaciśnięte, wąskie usta. Na głowie ma kaptur. Nosi obszerną szatę. — Altichiero da Zevio, *Portret Francesca Petrarki*, 1379
Źródło: domena publiczna.

RddZYwpOOmhEE

Zdjęcie przedstawia wnętrze średniowiecznej, komnaty z kolumnami i bogato rzeźbionym sufitem. Przy biurku siedzi mężczyzna odziany w obszerną szatę z kapturem. Czyta księgą położoną na podstawce. Z jego prawej strony stoi okrągła podstawka, na której leżą książki i kartki papieru książkę. Przed biurkiem stoi skrzynia, na której leżą książki, z boku śpi, zwinięty w kłębek czarny pies. W tle znajduje się duże okno, za którym rozciąga się górski krajobraz. Nad oknem, z lewej strony umieszczono wyrzeźbionego anioła. — *Francesco Petrarca w swoim gabinecie*, anonimowy fresk w Sali dei Giganti w Padwie, ostatnia ćwierć XIV wieku
Źródło: domena publiczna.

RQzLmLlfR1sZB

Zdjęcie przedstawia pożółkłą, poplamioną kartę rękopisu. Jest ona zapisana czarnym atramentem w języku łacińskim. Niektóre wyrazy zapisano czerwonym atramentem. Kilka wyrazów jest przekreślonych. Na marginesie znajdują się notatki pisane drobniejszymi od tekstu literami. — Karta rękopisu *Komedii* starożytnego komediopisarza Terencjusza, którego twórczością interesowali się między innymi włoscy humaniści. Manuskrypt przechowywany w Hiszpańskiej Bibliotece Narodowej
Źródło: domena publiczna.

ROPQDFHud9eTg

Obraz przedstawia około siedmioletniego chłopca, siedzącego na drewnianej ławie przy oknie. Ma jasne włosy sięgające do końca szyi, jest ubrany w białą szatę, na którą nałożył jasnoczerwoną pelerynę bez rękawów. Nie ma butów. Chłopiec trzyma w lewej dłoni otwartą książkę i czyta ją z zainteresowaniem. Przed chłopcem stoi wąski stolik, na którym leży książka. Za stolikiem znajduje się półka z książkami. Chłopiec oparł lewą nogę o siedzisko przy oknie. W lewej ręce trzyma książkę, prawą oparł na kolanie. W tle znajduje się okno, za którym rosną wysokie drzewa. — Vincenzo Foppa , *Młody Cycero czytający*, ok. 1464
Źródło: domena publiczna.

Literacka legenda

R1Ovjaq8wZg4p1

Obraz przedstawia polanę, na której znajduje się stojąca kobieta i przyklękający naprzeciw niej mężczyzna. Są ubrani w średniowieczne szaty. Za kobietą lata skrzydlaty amor i strzela z łuku w kierunku mężczyzny. — *Laura i Petrarca*, anonimowy autor, ok. XIV–XV wieku
Źródło: domena publiczna.

Historia wielkiej miłości zaczęła się od przypadkowego spotkania. Petrarca pisał w Sonecie 3, że zobaczył Laurę w kościele w Wielki PiątekpiątekWielki Piątek 6 kwietnia 1327 rokukwietnia6 kwietnia 1327 roku, choć data jest niepewna. Według przekazów miała to być wielka, choć jedynie platoniczna miłośćmiłość platonicznaplatoniczna miłość od pierwszego wejrzenia. Laura była bowiem mężatką dbającą o swoją reputację. Ukochana poety zmarła w 1348 roku z powodu epidemii dżumy, która dziesiątkowała wówczas ludność Europy.

R1BSuxjcmTjGj

Rycina przedstawia dwie nagie postacie stojące naprzeciw siebie. To młoda kobieta i młody mężczyzna. — *Laura jako Wenus*, autor nieznany, ok. 1444
Źródło: domena publiczna.

Sonety do Laury

Francesco Petrarca stworzył cykl Drobnych wierszy włoskich (łac. Rerum vulgarium fragmenta), które znane są jako Sonety do Laury. Jest ich 366. Pierwsza część pt. Wiersze ku czci Laury żywej składa się z 263 liryków, zaś druga — Wiersze ku czci Laury umarłej — ze 103. Wykreował w nich obraz kobiety o delikatnej urodzie (wł. donna angelicatadonna angelicatadonna angelicata — pani anielska) oraz zapoczątkował styl tworzenia poezji miłosnej, który od jego nazwiska nazywa się petrarkizmem.

piątek

kwietnia

Petrarkizm, za: Słownik terminów literackich
RpdQ8OcDC9SNI1
Arkusz manuskryptu dzieł Petrarki wykonany przez skrybów ze szkoły florenckiej
Źródło: domena publiczna.
Poezja realizująca ten wzorzec była wyrazem uwielbienia i podziwu dla wyidealizowanej bohaterki (imię petrarkowskiej Laury stało się synonimem upoetyzowanej kochanki), odznaczała się dociekliwością psychologiczną i subtelnością w przedstawieniach uczuć skomplikowanych, jednakże pozbawionych dramatycznego napięcia. W obrębie tradycji petrarkizmu tworzył się repertuar charakterystycznych motywów składających się na obraz «pani anielskiej» (kanonizowany u Petrarki typ «donna angelicata» przetrwał do końca XIX wieku) zewnętrzny (opisy oczu, włosów, lic, ust, dłoni) i duchowy.
petrarkizm Źródło: Petrarkizm, za: Słownik terminów literackich , red. J. Sławiński, Wrocław 2002, s. 382–383.

Słownik

anafora

(gr. anaphorá – podniesienie) – składniowy środek stylistyczny polegający na powtórzeniu na początku kolejnych wersów wypowiedzi tego samego słowa lub zwrotu

antropocentryzm

(gr. anthropos – człowiek i łac. centrum – środek) – pogląd filozoficzny i religijny, zgodnie z którym człowiek stanowi centrum wszechświata; szczególnie popularny w epoce renesansu

antropomorfizm

(gr. anthropos – człowiek + morphe – forma) – wyobrażenie bóstwa na podobieństwo człowieka i przypisywanie mu cech właściwych człowiekowi

antyteza

składniowy środek stylistyczny polegający na zestawieniu w jednej wypowiedzi dwóch przeciwstawnych, często wykluczających się logicznie stwierdzeń

apoteoza

(gr. apotheosis – ubóstwienie) – otoczenie kogoś lub czegoś czcią i uwielbieniem

donna angelicata

(wł. pani anielska) – popularny w renesansie typ kobiety‑anioła o określonym kanonie urody, wykreowany przez Francesca Petrarcę w Sonetach do Laury, utrwalony również na obrazach włoskiego malarza Sandra Botticellego

ekstatyczny

(gr. ekstasis – bycie na zewnątrz siebie) – wywołujący ekstazę, czyli stan zachwytu i uniesienia połączony z utratą poczucia rzeczywistości

humanizm

(łac. humanus – ludzki i gr. ismos – wiedza, nauka) – prąd umysłowy i kulturalny epoki renesansu związany z zainteresowaniem człowiekiem i wszystkimi przejawami jego działalności

laureat

(łac. laureatus – wieńczony wawrzynem) – zwycięzca w konkursie lub zdobywca nagrody; w starożytnym Rzymie zwycięzca konkursu poetyckiego nagradzany wawrzynem, czyli wieńcem laurowym

paradoks

(gr. parádoxos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) – zaskakujące twierdzenie, często sprzeczne z powszechnie przyjętą opinią; także twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących i sprzecznych wniosków

miłość platoniczna

miłość wzniosła, wyidealizowana, ale nie zmysłowa, cielesna; przyjacielska, bezinteresowna

oksymoron

inaczej antylogia (łac. anty- + logos = słowo) – określenie pozornie sprzeczne z właściwościami przedmiotu, którego dotyczy; epitet sprzeczny, np. zimny ogień, słodka gorycz

Wprowadzenie

Ilustracja interaktywna

O autorze

Literacka legenda

Sonety do Laury

Słownik