Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Zboża należą do grupy roślin uprawnych z rodziny wiechlinowatych. Ich owoce charakteryzują się wysoką zawartością skrobi. Ich owoce to ziarniakiziarniakziarniaki, z których otrzymuje się głównie mąkę, kaszę, oleje, syropy oraz otręby. Odgrywają one podstawową rolę w wyżywieniu ludności. Oprócz zbóż żywieniowych uprawia się zboża pastewne (pasze dla zwierząt) oraz przemysłowe, np. do produkcji alkoholu, skrobiskrobiaskrobi czy oleju (z kukurydzy). Zboża to podstawowy surowiec w wielu gałęziach przemysłu, takich jak młynarstwo, farmaceutyka, piwowarstwo czy gorzelnictwo.

Największe znaczenie w skali globalnej w spożyciu mają: pszenica, kukurydza, jęczmień i ryż, natomiast w skali regionalnej: żyto, owies, proso i sorgo.

Wymagania i warunki uprawy zbóż

zboże

wymagania

pszenica

- wysokie wymagania glebowe, uprawiana na żyznych glebach: czarnoziemach, madach, czarnych ziemiach i glebach brunatnych (pod warunkiem intensywnego nawożenia)

- roślina długiego dnia

- okres wegetacyjny dla pszenicy jarejjara (odmiana zboża)jarej wynosi ok. 130 dni, dla ozimej ok. 180 dni

- nie toleruje zarówno suszy, jak i nadmiaru wody

- powierzchnia jej upraw stale się powiększa

- zboże żywieniowe (mąka, kasze), pastewne (gorsze gatunki), przemysłowe (alkohol)

RuRCzW6NqSKmZ
Kłosy pszenicy
Źródło: Bluemoose, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

jęczmień

- małe wymagania klimatyczne i glebowe (uprawiany na np. glebach bielicowych utworzonych na piaskach pod lasami iglastymi lub na średnio urodzajnych glebach brunatnych utworzonych na glinach, zwietrzałych granitach pod lasami liściastymi i mieszanymi)

- część gatunków dobrze znosi niskie temperatury obszarów wysuniętych daleko na północ

- ma najkrótszy ze wszystkich zbóż okres wegetacyjny (nawet 55 dni)

- niektóre gatunki są odporne na susze i upał

- nie toleruje zbyt dużej wilgoci

- zboże pastewne, żywieniowe (kasze), przemysłowe (piwo)

R1BR1WXpm7ELJ
Jęczmień
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

żyto

- bardzo małe wymagania glebowe i klimatyczne (na glebach bielicowych, glebach brunatnych utworzonych na glinach, zwietrzałych granitach pod lasami liściastymi i mieszanymi);

- odporne na niskie temperatury, stąd może być uprawiane w górach i w wysokich szerokościach geograficznych

- odporne na choroby

- po skrzyżowaniu z pszenicą dało pszenżyto

- powierzchnia jego zasiewów systematycznie się zmniejsza

RqkHYO3cvLquC
Żyto
Źródło: Alupus, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

pszenżyto

- mniejsze wymagania glebowe i klimatyczne niż pszenica i jęczmień, a większe niż żyto (gleby kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I do IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo‑pastewnego mocnego; słabsze gleby np. kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) i żytniego słabego (klasa IVb i V))

- wymagania klimatyczne pomiędzy wymaganiami żyta i pszenicy (niższe niż pszenica, ale za to wyższe niż żyto)

- odporne na choroby

- powierzchnia uprawy pszenżyta na świecie to około 3,5 mln ha, w tym w Polsce około 1,2 mln ha, czyli ¹∕₃ ogółu upraw światowych

- zboże spożywcze (chleb i produkty piekarnicze)

R1MNLteLPudgx
Pszenżyto
Źródło: dostępny w internecie: pxfuel.com, domena publiczna.

owies

- najmniejsze wymagania glebowe i klimatyczne wśród zbóż (uprawiany na glebach kompleksów żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) i słabego (klasa IVb i V), zbożowo‑pastewnego mocnego (IIIb‑IVa) i słabego (IVa‑V) oraz wszystkich glebach kompleksów górskich)

- krótki okres wegetacji (wschód zboża po 8‑12 dniach od siewu)

- jego uprawa udaje się zarówno w górach, jak i na nizinnych, lekkich glebach

- powierzchnia zasiewów stale się zmniejsza z uwagi na spadek pogłowia koni używanych jako zwierzęta pociągowe żywione owsem

- zboże pastewne (pasza dla koni), spożywcze (płatki owsiane), przemysłowe (alkohol - whisky)

R1Ck0aYDIwrw2
Kłos owsa
Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.

kukurydza

- wysokie wymagania klimatyczne

- długi okres wegetacyjny przekraczający 200 dni

- wymaga dużo wilgoci i słońca (temperatura optymalna wynosi 30°C)

- wymaga żyznych gleb, np. czarnoziemów lub gleb brunatnych

- z uwagi na wszechstronne zastosowanie jest rozpowszechniona na całym świecie

- powierzchnia zasiewów systematycznie rośnie

- zboże pastewne, żywieniowe (mąka, kasze, płatki kukurydziane – corn flakes), przemysłowe (skrobia, cukier, olej, alkohol – whisky w USA lub chicha w krajach andyjskich, krochmal, celuloza, papier)

R11y9YpvjEJT6
Pole kukurydzy
Źródło: dostępny w internecie: pexels.com, domena publiczna.

ryż

- wymaga gorącego i wilgotnego klimatu (najkorzystniejszy jest klimat monsunowy)

- temperatury powietrza przekraczające 20°C w okresie dojrzewania

- duże nasłonecznienie

- wymaga żyznych gleb utrzymujących wilgoć (np. mad)

- w bardziej suchych obszarach konieczne jest nawadnianie

- krótki okres wegetacyjny, ok. 130 dni

- roślina wymaga wiele pracy ręcznej

- światowi producenci nie są światowymi eksporterami ryżu z uwagi na ogromne potrzeby żywieniowe mieszkańców

- powierzchnia upraw stale rośnie

- podstawa wyżywienia (ziarna, mąka, kasza, makarony), przemysłowe (alkohol – sake, skrobia, słoma ryżowa: papier, maty dekoracyjne, obuwie, w budownictwie – pokrycia dachów), pastewne (słoma) podstawa wyżywienia (ziarna, mąka, kasza)

R15lvQ95V9T75
Tarasy ryżowe
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

proso i sorgo

- bardzo niskie wymagania glebowe (gleby słabe i pustynne)

- rośliny uprawiane są w gorącym klimacie, tolerują suszę

- główne zboże żywieniowe w krajach Afryki (kasza, płatki, mąka), pastewne w krajach rozwiniętych

R1WbW1DJcrdzA
Proso
Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.
R5NUIv7qkmMin
Sorgo
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Więcej informacji o wymaganiach, rozmieszczeniu upraw i głównych producentach najważniejszych zbóż zawarto w materiale „Rozmieszczenie upraw zbóż na świeciePs3RDhrk1Rozmieszczenie upraw zbóż na świecie”.

Słownik

jara (odmiana zboża)
jara (odmiana zboża)

siana na wiosnę, w przeciwieństwie do ozimej – sianej na jesień

skrobia
skrobia

biały proszek bez smaku i zapachu otrzymywany z kartofli, ryżu, kukurydzy, pszenicy, stanowiący podstawowy składnik pokarmu człowieka
Indeks dolny Źródło: SJP PWN, [online], dostępny w internecie: https://sjp.pwn.pl/sjp/skrobia;2521411.html Indeks dolny koniec

ziarniak
ziarniak

typ owocu suchego, niepękającego, jednonasiennego, o cienkiej i suchej owocni przyrośniętej do łupiny nasiennej; charakterystyczny dla większości traw, np. żyta, pszenicy, owsa, kukurydzy; potocznie zwany ziarnem
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ziarniak;4001332.html Indeks dolny koniec