Przeczytaj
Temperatura powietrza jest jednym z najważniejszych elementów pogody. Jej pomiarów dokonuje się systematycznie na stacjach i posterunkach meteorologicznych. Wyróżniamy następujące temperatury:
aktualną;
średnią dobową – wartość wyliczana na podstawie średniej arytmetycznej z maksymalnej i minimalnej wartości temperatury w ciągu doby oraz z godzin 7:00 i 19:00;
średnią miesięczną – wartość wyliczana na podstawie średniej arytmetycznej dobowej temperatury powietrza wszystkich dni w miesiącu;
średnią roczną – wartość wyliczana na podstawie średniej arytmetycznej średnich miesięcznych wartości temperatur powietrza we wszystkich miesiącach w roku;
dobową amplitudę temperatury powietrza – różnica między maksymalną a minimalną temperaturą w ciągu doby;
roczną amplitudę temperatury powietrza – różnica między średnią temperaturą najcieplejszego i najchłodniejszego miesiąca.
Najwyższą temperaturę powietrza zanotowano w Dolinie Śmierci w USA (+56,7°C), najniższą zaś zarejestrowała stacja badawcza Wostok na Antarktydzie (-89,2°C). Na mapach rozkład temperatur jest przedstawiany za pomocą izotermizoterm – linii łączących miejsca o takiej samej temperaturze powietrza.
Głównym źródłem ciepła na Ziemi jest promieniowanie słoneczne (głównie krótkofalowe), odbite od atmosfery promieniowanie Ziemi oraz gazy cieplarniane (głównie para wodna i dwutlenek węgla). Temperatura powietrza na Ziemi charakteryzowana jest najczęściej poprzez średnią temperaturę powietrza dla stycznia i lipca oraz średnią roczną temperaturę powietrza. Wartości te dla Ziemi przedstawia poniższa tabela:
Czas pomiaru średniej: | Styczeń | Lipiec | Rok |
|---|---|---|---|
półkula północna | 8 | 22 | 15 |
półkula południowa | 17 | 10 | 13 |
cała Ziemia | 12 | 16 | 14 |
Średnia temperatura powietrza na Ziemi wyrażona w °C
Źródło: Encyklopedia PWN
Największe anomalieanomalie dodatnie występują zimą na Islandii, latem zaś na Saharze. Największe ujemne anomalie występują zimą w Rosji (Jakucja), a latem w rejonie Zatoki Hudsona.
Czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza na Ziemi
Wysokość nad poziomem morza
Wraz ze wzrostem wysokości następuje spadek temperatury powietrza, średnio o 0,6°C na 100 m – jest to gradient wilgotnoadiabatyczny. Gdy powietrze jest suche, wtedy notuje się spadek o 1°C na 100 m – jest to gradient suchoadiabatyczny. Jeżeli występuje wzrost temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości, mówimy o inwersji temperatury.
Szerokość geograficzna
Z czynnikiem tym związane jest oświetlenie Ziemi, czas nasłonecznienia i wysokość Słońca nad horyzontem – to one decydują o ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi.
Prądy morskie
Ciepłe prądy morskie wpływają na wzrost temperatury powietrza w wyższych szerokościach geograficznych, prądy zimne obniżają temperaturę powietrza.
Rozmieszczenie lądów i oceanów
Ląd nagrzewa się szybko i równie szybko oddaje ciepło, woda ogrzewa się wolno i wolno oddaje ciepło. Wielkie obszary lądów wpływają na wzrost temperatury powietrza latem i jej spadek zimą. Oceany wpływają na wzrost temperatury powietrza zimą i spadek latem.
Cyrkulacja atmosferyczna
Ogólna cyrkulacja powietrza atmosferycznego to krążenie powietrza nad powierzchnią Ziemi wywołane różnicą ciśnienia atmosferycznego oraz różnicą temperatur. Ogólna cyrkulacja obejmuje 3 komórki: Hadleya, Ferrela oraz polarną. Każda z nich znajduje się w różnej szerokości geograficznej i wiatry w tych komórkach wieją w charakterystyczny sposób. Oprócz wiatrów stałych na świecie spotyka się również wiatry lokalne wiejące na danym obszarze (np. monsun czy fen). Każdy z tych wiatrów niesie ze sobą ocieplenie lub ochłodzenie.
Ukształtowanie powierzchni
Nachylenie i ekspozycja stoków mają wpływ na zróżnicowanie temperatur powietrza. Na półkuli północnej szybciej nagrzewają się stoki o ekspozycji południowej, odwrotne zjawisko występuje na półkuli południowej. Ukształtowanie powierzchni wpływa również na przemieszczanie się mas powietrza. Góry stanowią naturalną barierę, natomiast niziny ułatwiają przepływ powietrza. Pasma górskie o układzie południkowym utrudniają przepływ mas powietrza z zachodu na wschód i odwrotnie. Pasma o układzie równoleżnikowym utrudniają przepływ powietrza z północy i południa.
Rodzaj podłoża
Im ciemniejsze podłoże, tym więcej pochłania promieni słonecznych. Zależność tę lepiej wyjaśnia pojęcie albedo. Jest to stosunek promieni odbitych od podłoża do wszystkich promieni padających na podłoże. Ciemniejsze podłoże odbija mniej promieni przez swój kolor, dlatego łatwiej się nagrzewa.
Zachmurzenie
Gęsta pokrywa chmur nocą przeciwdziała utracie ciepła, nie dopuszczając do wypromieniowania ciepła znad powierzchni Ziemi, natomiast w ciągu dnia powoduje spadek temperatury powietrza nad powierzchnią Ziemi.
Zapylenia atmosfery
Wyrzucone w atmosferę ogromne ilości pyłów pochodzące z erupcji wulkanicznych powodują zmniejszenie dopływu promieniowania słonecznego i obniżenie się temperatury powietrza.
Zanieczyszczenia atmosfery
Spalanie paliw kopalnych i zanieczyszczenia przemysłowe nasilają efekt cieplarniany.
Temperatura powietrza ulega zmianom w cyklu dobowym i rocznym. Jest to odzwierciedlenie zmian występujących w dopływie promieniowania słonecznego, w wyniku którego zmienia się temperatura powietrza. W przebiegu dobowym minimum temperatury obserwuje się tuż przed wschodem Słońca, maksimum – około godziny 14–15 czasu słonecznego.
Słownik
wszelkie odchylenia średniej temperatury w danym miejscu od średniej wieloletniej
przypadająca na jednostkę wysokości zmiana temp. suchego powietrza atmosferycznego występująca podczas jego adiabatycznego wznoszenia się lub opadania
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
przypadająca na jednostkę wysokości zmiana temperatury wilgotnego powietrza atmosferycznego występująca podczas jego adiabatycznego wznoszenia się lub opadania
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
linia na mapie łącząca punkty o jednakowej temperaturze; temperatura – jeden z najważniejszych elementów pogody; mianem temperatury określa się stopień nagrzania ciała, wyraża się w stopniach Celsjusza