Wielkim sukcesem, a zarazem bodźcem dla kultury było przyznanie w 1924 r. literackiej Nagrody Nobla Władysławowi Reymontowi za powieść Chłopi. Wśród uznanych pisarzy byli m.in. Stefan Żeromski, Maria Dąbrowska czy Zofia Nałkowska.
R1DzRhwWXLHgw
Zdjęcie przedstawia dyskutującą ze sobą grupę mężczyzn w garniturach. Wśród nich wyróżnia się dojrzały mężczyzna z małymi okularami, zaczesanymi na bok włosami i krótką brodą z wąsami. Trzyma kapelusz i jest zwrócony do starszego mężczyzny w płaszczu i beretem na głowie.
Władysław Reymont (drugi z prawej) w rozmowie z ministrem Stanisławem Grabskim i posłem Wincentym Witosem. Jak myślisz, dlaczego politykom zależało na kontaktach z artystami?
Źródło: domena publiczna.
Zainteresowanie wzbudzała nowatorska twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego), Witolda Gombrowicza i Brunona Schulza. Oprócz poetów Młodej Polski (m.in. Leopolda Staffa, Bolesława Leśmiana) działały nowe grupy poetyckie na czele ze „SkamandremSkamanderSkamandrem” (m.in. Julian Tuwim i Antoni Słomiński) i z krakowską awangardąawangardaawangardą literacką (m.in. Tadeusz Peiper). W tym okresie debiutowali Czesław Miłosz, Jerzy Andrzejewski i inni. Tworzyli znakomici malarze, w tym Władysław Ślewiński, Józef Pankiewicz, Tadeusz Makowski, rzeźbiarze, jak August Zamoyski i Henryk Kuna, oraz kompozytorzy, np. Karol Szymanowski i Feliks Nowowiejski.
R1HOMuhQDXAX1
Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma pociągłą twarz, jest łysiejący, ma krótkie, ciemne włosy po bokach i z tyłu głowy. Posiada brodę i wąsy. Ubrany jest w garnitur.
Stefan Żeromski (1864‑1925) - pisarz, publicysta, dramaturg, pedagog. Był autorem twórczości zaangażowanej społecznie i patriotycznie, sam również działał na tych polach– w jego domu funkcjonowała ochronka dla ubogich dzieci, a pod zaborami tajna szkoła polska. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości aktywnie uczestniczył w warszawskim życiu kulturalnym - był m.in. prezesem Związku Zawodowego Pisarzy Polskich. Jego śmierć w 1925 r. wywołała żałobę narodową. Najsłynniejsze dzieła Żeromskiego to zbiór opowiadań Rozdziobią nas kruki, wrony..., nowela Siłaczka oraz powieści Syzyfowe prace i Ludzie bezdomni.
Źródło: domena publiczna.
RX4jfeh3cC2p8
Zdjęcie przedstawia portret kobiety. Ma krótkie, falowane włosy, które częściowo nachodzą na jej czoło. Kobieta ma kwadratową twarz, spogląda w lewą stronę zdjęcia. Ubrana jest w ciemny strój z połyskującym kołnierzem i długim naszyjnikiem.
Zofia Nałkowska (1884–1954) - pisarka, autorka dramatów, publicystka. W 1920 r. zaangażowała się w tworzenie Związku Zawodowego Literatów Polskich. W latach 30. była prezeską Polskiego PEN Clubu, prowadziła również salon literacki. Najważniejsze utwory Nałkowskiej to powieści psychologiczne Granica i Niecierpliwi oraz autobiograficzne Dzienniki, a także powojenny zbiór opowiadań Medaliony.
Źródło: domena publiczna.
R1CsMI5PhrF4I
Zdjęcie przedstawia prawy profil starszego mężczyzny. Ma garbaty nos, krótkie, siwe wąsy i zmarszczki wokół ust. Jest łysiejący z krótkimi, zaczesanymi do tyłu włosami. Ubrany jest w garnitur.
Bolesław Leśmian (1877_1937) - poeta, prozaik, krytyk literacki i teatralny. Zadebiutował w 1895 roku. W swojej poezji poruszał tematy mistyczne i duchowe, odwoływał się do symbolizmu. Najważniejsze tomiki Leśmiana to: Łąka, Napój cienisty, Dziejba leśna. Był również autorem zbioru baśni dla dzieci Klechdy sezamowe i Klechdy polskie.
Źródło: domena publiczna.
R2HNYWc5X2PcJ
Ilustracja przedstawia prawy profil dojrzałego mężczyzny. Ma krótkie, zaczesane do tyłu włosy, bródkę z wąsami oraz ubrany jest w garnitur z zawiązaną muchą.
Leopold Staff (1878–1957) - poeta, dramatopisarz, tłumacz, eseista. Publikował m.in. na łamach „Tygodnika Ilustrowanego", „Kuriera Warszawskiego" i „Gazety Polskiej". Był wiceprezesem i prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, a od 1920 r. zasiadał w Zarządzie Związku Zawodowego Literatów Polskich. W centrum jego twórczości stał humanizm i wartości klasyczne. Do najważniejszych dzieł Staffa należą zbiory poezji Ścieżki polne i Wysokie drzewa.
Źródło: domena publiczna.
ROsjKnXFfKktY
Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę, który siedzi przy biurku. Ma owalną twarz ze zmarszczkami, garbaty nos oraz krótkie, zaczesane do tyłu włosy. Ubrany jest w garnitur z krawatem w kropki. Spogląda ku górze, w lewej ręce trzyma papieros blisko ust, a prawą dotyka otwartej książki na biurku. Za mężczyzną znajduje się półka z książkami.
Julian Tuwim (1894–1953) - poeta, autor tekstów piosenek i skeczy. Był jednym z najpopularniejszych literatów okresu międzywojnia. Współzałożyciel kabaretu literackiego „Pod Picadorem” i głośnej grupy poetyckiej „Skamander”. Współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”. W swojej twórczości stosował grę słów, bawił się językiem. Zapamiętany został jako autor wybitnych wierszy da dzieci (Lokomotywa, Ptasie radio). Do najważniejszych utworów Tuwima zaliczyć należy poematy Bal w Operze czy Kwiaty polskie.
Źródło: 1945 - 1950 r., domena publiczna.
R1JCuEQBkMMcN
Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma pociągłą twarz ze zmarszczkami, krótkimi wąsami oraz wydatnym nosem. Jest łysiejący, ma krótkie, siwe włosy po bokach. Ubrany jest w garnitur z krawatem.
Tadeusz Peiper (1891–1969) - poeta, krytyk literacki, eseista, założyciel i redaktor artystycznego czasopisma „Zwrotnica”, autor powieści, dzienników oraz programu poetyckiego Awangardy Krakowskiej. To on zaproponował symbole nowoczesności: miasto, masa, maszyna, których skrót „3×M” stał się hasłem Awangardy.
Źródło: domena publiczna.
R30YzDLz77hr2
Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma podłużną twarz ze zmarszczkami, krótkimi, siwymi włosami oraz okularami w okrągłych oprawkach. Ubrany jest w szary garnitur z czarną kamizelką i ciemnoczerwonym krawatem.
Józef Pankiewicz (1866–1940), Autoportret. Malarz, grafik i pedagog. Początkowo zafascynowany impresjonizmem i fowizmem, w dwudziestoleciu międzywojennym zmienił styl i skierował się w stronę realizmu.
Źródło: Józef Pankiewicz (1866–1940), domena publiczna.
RpRFh5t7FLyGu
Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Ma podłużną twarz z ciemnymi wąsami oraz czarnym beretem na głowie. Ubrany jest w ciemnobrązową marynarkę oraz biały kołnierz. W rękach trzyma paletę z farbami, na której stoi mały ptak.
Tadeusz Makowski (1882–1932), Autoportret. Malarz, rysownik, teoretyk sztuki. Był przedstawicielem kubizmu, następnie zwrócił się ku naturze. Malował pejzaże w duchu naiwnego realizmu, tworzył kompozycje figuralne. Wypracował indywidualny styl. Często malował dzieci w scenach z życia wiejskiego, teatralnych, maskaradowych i karnawałowych.
Źródło: Tadeusz Makowski (1882–1932), domena publiczna.
R1Lkfh19sFik6
Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę, który stoi przy rzeźbie. Mężczyzna ma krótkie, zaczesane do tyłu włosy, wąsy oraz zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w garnitur. Stojąca po lewej rzeźba przedstawia nagą kobietę z krótkimi włosami. Lewą ręką zakrywa jedną z piersi.
August Zamoyski (1893–1970) obok swojej rzeźby na wystawie w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie. Jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich, sportowiec. Współtworzył, z malarzami Leonem Chwistkiem, Tytusem Czyżewskim i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, grupę „Ekspresjonistów Polskich”, która z czasem przyjęła nazwę Formistów. W swojej twórczości nawiązywał również do kubizmu, futuryzmu i abstrakcji. W późniejszym okresie skierował się ku realizmowi.
Źródło: domena publiczna.
RR8vymMVDZbjU
Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma prostokątną twarz z rzadkim wąsem oraz z kapeluszem na głowie. Ubrany jest w garnitur z zawiązaną muchą.
Karol Szymanowski (1882–1937) jeden z najwybitniejszych polskich kompozytorów, pianista, pedagog i pisarz. Należał do grupy kompozytorów Młodej Polski. Tworzył pieśni, mazurki, symfonie, opery (m.in. Król Roger). Początkowo zafascynowany był orientem, w latach późniejszych polską ludowością.
Źródło: domena publiczna.
Architektura modernistyczna
Do Polski docierały też nowinki z dziedziny architektury. II RP mogła się nawet pochwalić sukcesami w tej dziedzinie. W okresie międzywojennym powstało wiele wzorcowych wręcz, modernistycznychmodernizmmodernistycznych budynków, nie tylko prywatnych inwestorów, lecz także gmachów użyteczności publicznej, finansowanych przez państwo. W tym stylu, charakteryzującym się funkcjonalnością i uproszczoną bryłą, wzniesiono m.in. siedzibę Ministerstwa Komunikacji w Warszawie (1933 r.). Innym przykładem jest willa Brukalskich na warszawskim Żoliborzu (1929 r.). Budynek przypomina nowoczesną rzeźbę – zestaw brył. Jego inne cechy to pozbawione dekoracji ściany oraz kontrastowe płaszczyzny bieli i czerni powstałe na skutek wykorzystania światła i cienia.
ROztYk7tPwJnJ
Zdjęcie przedstawia sześciopiętrowy budynek o prostym kształcie z ceglaną elewacją. Na środku znajduje się jeszcze dodatkowe piętro. Przy wejściu są sięgające pierwszego piętra kolumny. Przed budynkiem jest plac z trawnikiem.
Siedziba Ministerstwa Komunikacji w Warszawie. Widok zewnętrzny. Podaj trzy argumenty potwierdzające tezę, iż budynek widoczny na zdjęciu jest wybudowany w stylu modernistycznym.
Źródło: 1933 r., domena publiczna.
Rozwijała się także nauka. Jednym z największych sukcesów na skalę międzynarodową stało się otwarcie w Warszawie w 1932 r. Instytutu Radowego założonego przez Marię Skłodowską-Curie. Ta pierwsza w Polsce placówka zajmująca się leczeniem chorób nowotworowych funkcjonuje do dzisiaj jako Centrum Onkologii.
R100RZ3tWcQRN
Zdjęcie przedstawia korytarz. Na ścianach po obu stronach widoczne są drzwi. Pod ścianą po prawej stronie stoją trzy stoliki, przy których siedzą kobiety w jasnych kitlach. Widoczne jest również urządzenie z pokrętłami. Po lewej stronie stoi szpitalne łóżko oraz wózek inwalidzki.
Instytut Radowy w Warszawie. Korytarz ze stanowiskami sterowniczymi.
Również w Warszawie w 1930 r. otwarto Bibliotekę Narodową. Rozwijała się utworzona w XIX w. Polska Akademia Umiejętności, powstawać zaczęły liczne stowarzyszenia kulturalne, oświatowe i społeczne, w tym Związek Harcerstwa Polskiego. Do chwili wybuchu II wojny światowej w Polsce funkcjonowało łącznie ponad trzydzieści wyższych uczelni, z liczną kadrą wybitnych wykładowców, m.in. matematykiem Stefanem Banachem (jeden z twórców analizy funkcjonalnej), biologiem Ludwikiem Hirszfeldem (opracował m.in. podział grup krwi), historykiem Szymonem Aszkenazym, filozofami Tadeuszem Kotarbińskim i Władysławem Tatarkiewiczem czy socjologiem Florianem Znanieckim.
RrxWU14j3Anej
Zdjęcie przedstawia wysoką, przeszkloną salę z kolumnami. Po prawej stronie na krzesłach siedzą mężczyźni w garniturach i mundurach z odznaczeniami. Jeden z mężczyzn w mundurze stoi. Po lewej stronie przy drewnianej ławie stoi trzech mężczyzn. Jeden z nich trzyma kartkę.
Uroczystość otwarcia biblioteki przy ul. Rakowieckiej 6 (w gmachu Wyższej Szkoły Handlowej). Przemawia minister Sławomir Czerwiński, widoczny m.in. prezydent RP Ignacy Mościcki. Za prezydentem stoi jego adiutant kpt. Zygmunt Gużewski. Wyjaśnij, dlaczego w otwarciu gmachu biorą udział najważniejsi ówcześni politycy.
Źródło: 1930 r., domena publiczna.
Radio, prasa, film
Wraz z rozwojem nowoczesnych technologii przekazu dorobek kulturalny i naukowy stał się w Rzeczypospolitej ogólnodostępny. W dniu 18 kwietnia 1926 r. spikerka Janina Sztompkówna słowami Hallo, hallo, tu Polskie Radio, fala 480 m rozpoczęła erę radia w Polsce. Oprócz programów muzycznych, rozrywkowych i informacyjnych ważne miejsce zajmowały audycje edukacyjne, szczególnie historyczne i poświęcone językowi polskiemu. Było to bardzo ważne dla scalenia narodu rozdzielonego przez ponad stulecie.
RBdH1urNPhs2L
Zdjęcie przedstawia młodą kobietę, która siedzi przy stoliku. Patrzy w stronę widza. Ma krótkie, pofalowane włosy, które nachodzą jej na czoło. Ubrana jest w jasną bluzkę, kamizelkę oraz ciemną spódnicę. Rękami dotyka leżącą na stoliku kartkę. Po lewej stronie stoi duży mikrofon.
Janina Sztompka‑Grabowska podczas pracy w studio. To słowa Halo, halo Polskie Radio Warszawa, fala 480 m... wypowiedziane przez tą dziennikarkę radiową zainaugurowały 18 kwietnia 1926 r. nadawanie Polskiego Radia.
Źródło: 1928 r., domena publiczna.
Istotnym elementem polskiej kultury międzywojennej była prasa. Bogata oferta tematyczna – od gazet codziennych, przez pisma specjalistyczne, młodzieżowe, kobiece, po czasopisma kulturalne („Wiadomości Literackie” i satyryczne „Mucha”) – pod koniec lat 30. XX wieku obejmowała już niemalże 3 tys. tytułów.
R5tbKXiENm5ii
Zdjęcie przedstawia przeszkloną witrynę lokalu, w której widoczne są książki, czasopisma oraz gazety. Część gazet jest rozłożona na przymocowanych do ściany na zewnątrz uchwytach. Nad wejściem do lokalu widnieje płaskorzeźba dwóch postaci okrytych szatami, które trzymają otwartą księgę.
Drzwi wejściowe i witryny polsko‑francuskiej księgarni. Widoczne gazety, m.in.: „Nova Polonia”, „Gazeta Polska”, „Głos Wychodźcy”, „Narodowiec”, „Wiarus Polski”, „Ognisko”, „Przegląd Sportowy”, „Tygodnik Prawda”, „Pologne Litteraire”, „Messager Polonais”, „Candide”, „Wiadomości Literackie”, „Echo Tygodnia”, „Czas”, „Kurjer Poranny”, „Epoka”, „Gazeta Lwowska”, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, „Światowid”. Dlaczego wśród polskich tytułów znalazła się prasa obcojęzyczna? Do kogo była skierowana?
Źródło: domena publiczna.
RTUW8pfjaniHY1
Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma zmarszczki na twarzy, zmarszczone brwi oraz kapryśny wyraz twarzy. Ma na głowie kaszkiet, w prawej ręce trzyma zegarek. Ubrany jest w sweter z guzikami.
Stanisław Ignacy Witkiewicz, pseud. Witkacy (1885–1939), polski pisarz, dramaturg, filozof, malarz i fotografik; fotografia z 1930 roku.
II Rzeczpospolita nie pozostawała w tyle za resztą świata także w dziedzinie kinematografii. W ciągu dwudziestolecia liczba kin w Polsce wzrosła ponad dwukrotnie, pod koniec lat 30. XX w. było ich ponad 800. Powstawały wówczas przede wszystkim liczne adaptacje literatury, m.in. Pan Tadeusz (1928) czy Ziemia obiecana (1927 r.). Pierwszym polskim filmem dźwiękowym była Moralność pani Dulskiej z 1930 r., a za klasyczne dzieło przedwojennej kinematografii uznaje się melodramat Trędowata z 1936 roku. Powstawały też liczne komedie. Wybitni polscy aktorzy, jak Jadwiga Smosarska, Mieczysława Ćwiklińska, Eugeniusz Bodo, Adolf Dymsza czy Aleksander Żabczyński nie ustępowali ani umiejętnościami, ani popularnością (oczywiście w skali kraju) gwiazdom hollywoodzkim. Błyskotliwą karierę aktorką w Hollywood zrobiła polska aktorka Apolonia Chałupiec, znana jako Pola Negri.
RaraQyYGRW3Bf
Zdjęcie przedstawia młodą, elegancko ubraną kobietę, która siedzi na krześle przy komodzie. Ma owalną twarz z makijażem, ułożone, krótkie włosy oraz długą, ciemną suknię. Ma założoną nogę na nogę. Patrzy w bok. Prawą rękę opiera na blacie komody, na której stoi lampa i wazon z kwiatami. Na zdjęciu jest odręczny podpis Poli Negri.
Pola Negri, fotografia portretowa. Urodziła się jako Apolonia Chałupiec we wsi Lipno na ziemi dobrzyńskiej. Zdobyła międzynarodową sławę jako gwiazda kina niemego. W latach 20. XX wieku podbiła Hollywood. Z powodu silnego słowiańskiego akcentu i niskiej barwy głosu nie odniosła sukcesu w kinie dźwiękowym. Uchodziła za symbol seksu i femme fatale. Czy twoim zdaniem ta fotografia to potwierdza?
Źródło: 1932 r., domena publiczna.
R1GSfbNzQN0bo
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Nauka i kultura polska w międzywojniu.
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Nauka i kultura polska w międzywojniu.
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Nauka i kultura polska w międzywojniu.
Słownik
autorytaryzm
autorytaryzm
(z łac. auctoritas – powaga, posiadanie wpływu) ustrój polityczny, w którym władza skupiona jest w rękach jednej osoby lub grupy osób; ważną rolę w tym systemie rządzenia odgrywa aparat przymusu (cenzura, policja polityczna i armia); tłumione są wszelkie przejawy krytyki i próby wyrażania niezadowolenia; w krajach autorytarnych tolerowana jest korupcja, ogranicza się także wolność słowa oraz wywiera nacisk na media
awangarda
awangarda
(fr. avant garde – straż przednia) - grupa osób, których twórczość lub działalność w jakiejś dziedzinie jest nowatorska i niekonwencjonalna; ogół zróżnicowanych tendencji w sztuce XX w., odznaczających się radykalnym nowatorstwem
femme fatale
femme fatale
(fr. kobieta fatalna) kobieta tajemnicza, piękna, przynosząca zgubę mężczyznom, którzy się w niej zakochują
modernizm
modernizm
prądy i umowny okres w kulturze i sztuce przełomu XIX i XX wieku; wiąże się nowymi koncepcjami sztuki, które pojawiły się w II połowie XIX wieku, m.in. z impresjonizmem; przejawiał się w malarstwie, literaturze, architekturze, muzyce; eksponował rolę indywidualizmu, symbolizmu i estetyzmu
Skamander
Skamander
grupa poetów i tytuł pisma przez nich tworzonego; istniała w latach 1916 – 1939; tworzyli ją poeci Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz Jan Lechoń; wzorem była dla nich twórczość Leopolda Staffa; swoją nazwę grupa wzięła od rzeki Skamander opływającej Troję, jest w niej aluzja do zdania z dramatu Akropolis Stanisława Wyspiańskiego; grupa prowadziła wspólną działalność kabaretową, odczyty, spotykała się na półpiętrze w warszawskie kawiarni „Ziemiańska”
totalitaryzm
totalitaryzm
system polityczny opraty na nieograniczonej władzy jednej partii, która kontroluje wszystkie dziedziny życia
Słowa Kluczowe
modernizm, awangarda, polska szkoła matematyczna, Polskie Radio, dzieje II Rzeczypospolitej, kultura II Rzeczypospolitej, nauka II Rzeczypospolitej
Bibliografia
E. Czapniewski, Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2011.
A.Z. Makowiecki, Warszawskie kawiarnie literackie, Warszawa 2017.
