Pytanie będziemy rozumieć jako takie zdanie, któremu towarzyszy zamiar dowiedzenia się czegoś. Zamiar ten widoczny jest w formie zdania, np. w kończącym je znaku zapytania, a także w intonacji, jeśli je wymawiamy. Warunkiem pytania jest więc (pomijając pytania retoryczne) niewiedza. Gdyby świat nie stawiał człowieka przed zagadkami oraz wyborami, których rozstrzygnięcie nie jest wiadome, to zapewne nie pojawiłyby się pytania oraz odpowiedzi na nie, czyli wiedzawiedzawiedza. Jak się jednak przekonamy, nie zawsze wiedzę poprzedza wyraźnie artykułowane pytanie.

Prawdopodobnie we wszystkich kulturach istnieje potoczna wiedza dotycząca codziennych praktycznych umiejętności, a obok niej wiedza o charakterze mitycznym i religijnym.  Jednak nie każda wiedza jest tworzona według uprzednio sformułowanych pytań. Szczególnie charakterystyczny w tym aspekcie jest mitmitmit. W kulturze greckiej mit poprzedzał filozofię, współistniał z nią i współistnieje nadal, dlatego kwestię obecności pytań warto rozpatrzyć właśnie na tym gruncie.

Czy w obrębie mitu istnieją świadomie artykułowane pytania? Otóż mit nie zawiera takich pytań, chociaż zawiera odpowiedzi. Pojawienie się i żywotność mitu nie jest oczywiście przypadkowa. Jest on odpowiedzią na jakąś potrzebę poznawczą, chociaż potrzeba ta nie jest wprost wyrażana w pytaniach. Jeśli mit nie zawiera pytań, to nie zawiera także dyskursu, na który mogłyby się składać hipotezy, racje, wnioski itp., tworzące ciągi rozumowań właściwe procesowi wiedzotwórczemu. Treści mityczne mają więc formę niedyskursywnądyskursywnyniedyskursywną. Mit jest opowieścią bliską w formie i znaczeniu literaturze, zwłaszcza eposowiepos (epopeja) eposowi, który odegrał istotną rolę w powstaniu greckiej filozofii. Tak oto określa mit znakomity polski antropolog Bronisław Malinowski:

Podając rozstrzygnięcia teogoniczneteogoniateogoniczne lub kosmogonicznekosmogoniakosmogoniczne, mit nie dyskutuje tez, tylko opowiada, jak się rzeczy miały/mają. Podając wzory zachowania, mit nie proponuje obiektywnego rozpatrzenia jakiegoś ich katalogu, tylko opowiada zdarzenie jako zobowiązujący przykład. Według współczesnego filologa i filozofa Wernera JaegeraWerner Jaeger (1888‑1961)Wernera Jaegera:

Jeśli umysł filozofujący podąża śladem kolejno stawianych pytań, konstruując najbardziej, jak mu się wydaje, wiarygodne rozumowania, to umysł zanurzony w micie jest apodyktyczny i niekrytyczny (zobacz: Myślenie jako źródło pewnościP16GiFEgiMyślenie jako źródło pewności). Wiedza jest mu dana, nie zaś racjonalnie wypracowana. Stąd wynika zasadnicza różnica między filozofią a mitem co do źródeł prawomocności posiadanej wiedzy. Prawomocność wiedzy filozoficznej opiera się na przekonaniu o skuteczności naturalnych władz poznawczych, prawomocność wiedzy mitycznej – na zawierzeniu autorytetowi, „pradawności” lub po prostu bezrefleksyjnie przyjętej oczywistości tej wiedzy.

RBcbZDsTeBtUr

Obraz przedstawia ludzi w togach. W centralnej części grupy stoi starzec w niebieskiej todze, który ma zamknięte oczy i lekko uniesioną rękę. Ma na głowie wieniec laurowy podobnie jak kilka osób wokół.

Wróćmy teraz do obecności pytań. Spotykamy je obrębie filozofii, natomiast nie spotykamy w obrębie mitu. W mitach zastajemy odpowiedzi, a więc i problemy, które można sobie uświadomić, a stąd już niedaleko do uświadomienia sobie pytań. To praca filozoficzna artykułuje problemy i pytania jako zadane do rozstrzygnięcia.  Spójrzmy na przykład: zarówno w micie, jak i w filozofii obecny jest problem powstania świata. Przejście od mitu do filozofii jest procesem racjonalizacji, którego elementem jest właśnie wyłuskanie oraz postawienie pytania o genezę świata z założeniem jego rozstrzygalności przy pomocy naturalnych władz poznawczych.

R1QXVBhmdiT881

Obraz przedstawia mroczną postać, która trzyma ostrze. Ubrana jest w metalowy strój. Za postacią przed budynkiem idzie starszy mężczyzna.

Sumując: jeśli pozostaniemy przy przyjętym rozumieniu tego, czym jest pytanie, to należy powiedzieć, że pojawia się ono wraz z filozofią. Stanowi więc o nieciągłości między mitem a filozofią. Elementem ciągłości między nimi są natomiast same problemy, które filozofia przejmuje, przepracowując we właściwy sobie sposób. Kluczowym elementem tej pracy było właśnie postawienie pytań filozoficznych. Właściwości tych pytań to: ogólność – pytania dotyczą „wszystkich rzeczy” (całości); fundamentalność – pytania dotyczą „istoty (natury) rzeczy”; racjonalność – pytania są formułowane z zachowaniem reguł logicznego myślenia; samocelowość (autoteliczność) – pytania nie prowadzą do celu innego poza samą mądrością (zobacz: Czy każde pytanie jest pytaniem filozoficznym?PWsMZ9EQECzy każde pytanie jest pytaniem filozoficznym?).

Waga pytań dla filozofii widoczna jest chociażby w nazywaniu jej „sztuką zadawania pytań” i staranności, z jaką umysły filozoficzne podchodzą do logicznej artykulacji pytań. Dzieje się tak dlatego, że pytania filozoficzne, a przynajmniej ich pewna część, nie znikają z umysłu po udzieleniu na nie odpowiedzi. Umysł nie zachowuje zazwyczaj codziennych pytań praktycznych, których wyłącznym celem jest jakaś zmiana w świecie. Skoro zmiana taka dokonała się, nie ma powodu, by pytanie praktyczne nadal nas zajmowało.

Słownik