John Locke Dwa traktaty o rządzie

Ludzie wstępując do społeczeństwa przekazują w jego ręce równość, wolność i władzę wykonawczą, którą posiadali w stanie natury, by legislatywa dysponowała nią tak dalece, jak tego będzie wymagać dobro społeczeństwa. Czynią tak w tym celu, by każdy mógł lepiej zachować siebie samego, swoją wolność i własność (żadna bowiem myśląca istota nie mogłaby przypuszczać, że ktoś będzie zmieniał swe położenie z zamiarem pogorszenia go). Nie można więc sądzić, iż tak ukonstytuowana przez nich władza społeczeństwa bądź legislatywy mogłaby sięgać dalej niż nakazuje wspólne dobro. Jest ona zobowiązana tylko do zabezpieczenia własności każdego z nich (…). A więc ten, do kogo należy legislatywa czy najwyższa władza jakiejś wspólnoty, zobowiązany jest do rządzenia na mocy niezmiennych, stanowionych, ogłaszanych i znanych ludowi praw, a nie w oparciu o sporządzane na poczekaniu dekrety. Ma on rządzić przy pomocy bezstronnych i prawych sędziów, którzy muszą według tych praw rozstrzygać spory. Ponadto jest on zobowiązany do użycia siły wewnątrz wspólnoty tylko w celu wykonania tych praw, a na zewnątrz, by nie dopuścić do wyrządzania krzywd przez obcych, karać ich oraz ochraniać wspólnotę przed atakami i napadami. Czyniąc to wszystko, nie może on zmierzać do żadnego innego celu niż pokój, bezpieczeństwo i dobro publiczne ludu.

p1 Źródło: John Locke, Dwa traktaty o rządzie, tłum. Zbigniew Rau, Warszawa 1992, s. 254–255.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel Wykłady o filozofii dziejów

Państwo jest abstrakcją i realność – w sobie ogólną tylko – posiada w obywatelach, ale jest rzeczywiste, i jego ogólne tylko istnienie musi się wyrażać w osobniczej woli i czynności. Rodzi się potrzeba rządu i kierownictwa państwa w ogóle, ujednostkowienie i wyodrębnienie tych, którzy mają trzymać ster spraw państwowych, decydować o nich, określać sposób wykonania i rozkazywać obywatelom, którzy mają te sprawy w czyn wprowadzić. Jeżeli np. w ustrojach nawet demokratycznych lud postanowi wypowiedzieć wojnę, to przecież trzeba postawić na czele generała, który poprowadzi wojsko. Ustawa państwowa jest dopiero tym, przez co abstrakcja państwa dochodzi do życia i rzeczywistości, ale dzięki niej następuje też różnica pomiędzy rozkazującemi a posłusznemi. Być posłusznym - to wydaje się niezgodnym z wolnością, ci zaś, co rozkazują, zdają się czynić coś wręcz przeciwnego podstawie państwa, pojęciu wolności. Powiadają, że skoro różnica pomiędzy rozkazywaniem a posłuszeństwem jest niezbędna (…) to należy to przynajmniej tak urządzić, ażeby obywatele możliwie jak najmniej musieli być posłuszni, a rozkazom była pozostawiona możliwie jak najmniejsza dowolność, ażeby treść tego, do czego niezbędne jest rozkazywanie, w sprawach ważniejszych oznaczana była nawet i uchwalana przez naród, przez wolę wielu albo wszystkich jednostek (…).

p2 Źródło: Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Wykłady o filozofii dziejów, tłum. Adam Zieleńczyk, Warszawa 1919, s. 46.

Alexis de Tocqueville O demokracji w Ameryce

W wielu innych krajach władza jest podzielona, pozostając jednocześnie wewnątrz społeczeństwa i poza nim. W Stanach Zjednoczonych bynajmniej tak nie jest; społeczeństwo samodzielnie rozwiązuje tu swe problemy; siła i władza istnieje tylko w jego łonie. Trudno nawet spotkać człowieka, który ośmielałby się myśleć, a zwłaszcza głosić, że jakakolwiek siła mogłaby działać na społeczeństwo z zewnątrz. Wybierając prawodawców, lud uczestniczy tym samym w kształtowaniu praw, a wybierając urzędników sprawujących władzę wykonawczą - w ich stosowaniu. Udział administracji w rządzeniu jest tak mały, tak bardzo czuje się ona ludową, tak bardzo jest posłuszna sile, która ją powołała do życia, że można powiedzieć, iż lud rządzi sam. Lud rządzi amerykańską rzeczywistością polityczną tak, jak Bóg rządzi wszechświatem; jest zarazem racją i kresem wszystkich rzeczy; wszystko pochodzi od niego i wszystko do niego powraca.

p3 Źródło: Alexis de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, tłum. Barbara Janicka, Marcin Król, Warszawa 1976, s. 63.